"Rocznik Łódzki" poświęcony historii Łodzi i okolic, rok 1933.
Rysunki herbów miejskich z czasów przedrozbiorowych, w tym Łodzi,
znane są prawie wyłącznie z pieczęci. Odcisk najstarszej pieczęci łódzkiej
został zachowany jedynie na dokumencie z 1535 roku. Zużycie jej, grafika oraz
wprowadzenie nowej w niedługim czasie, świadczy o tym, że była używana od
dawna. Można przypuszczać iż od połowy XV wieku.
Pieczęć z 1535 roku
W 1577 roku zaczęto używać nowej, która służyła do początku
XIX wieku. Znana jest z odciśnięć na wielu dokumentach. Na rysunku
przedstawiona jest łódka z wiosłem. Władze pruskie nie wprowadziły większych zmian. Zastąpione
zostały jedynie napisy polskie napisami niemieckimi.
Pieczęć z 1577 roku
W okresie Księstwa Warszawskiego w 1811 roku zabroniono
umieszczania na pieczęciach dawnych herbów. Ich miejsce zajmowało godło
państwowe. Po 1813 roku niektóre miasta dokonywały prób przywrócenia swoich
herbów na swoich pieczęciach, ale rząd Królestwa Polskiego zajął podobne
stanowisko co rząd Księstwa i nakazał w 1822 roku umieścić ówczesne godło
państwowe tj. dwugłowego orła rosyjskiego z tarczą na piersiach, na której
znajdował się jednogłowy orzeł polski.
Opisane zmiany początkowo nie objęły Łodzi. Do 1817 roku
używano pieczęci z XVI wieku i dopiero od tego roku wprowadzono nową z godłem
Królestwa.
Pieczęć z 1817 roku
Pieczęć z 1820 roku
Pieczęć z 1826 roku
Pieczęć z 1837 roku
Pieczęć z 1842 roku
Pieczęć z 1867 roku
Pieczęć z 1876 roku
Pieczęć z 1884 roku
Pieczęć z 1914 roku
Kiedy od połowy XIX wieku stała się aktualna sprawa
przywrócenia miastom herbów, miejscowe władze zgłaszały projekty nie
nawiązujące do pierwowzorów. Pojawiły się natomiast nowe elementy graficzne
mające związek z podkreśleniem przemysłowo handlowego charakteru miasta. Np. w
projekcie z 1847 roku była to prząśnica trzymana przez lwa siedzącego w łódce,
a 1895 roku koło zębate, czółenko tkackie i berło Merkurego.
Projekt herbu z 1847 roku
Władze carskie w obawie aby przywrócenie dawnych herbów nie
wpłynęło na pobudzenie uczuć patriotycznych, zajmowały negatywne stanowisko w
tej sprawie. W 1903 roku zainteresowała się tym redakcja „ Rozwoju". W trosce
aby Łódź wzorem „miast cywilizowanych (...) miała stałe godło" ogłosiła na nie
konkurs. Na apel najpoczytniejszej wówczas gazety odpowiedział m.
in. J.K. Kochanowski, publikując dwa artykuły na łamach „Kuriera Warszawskiego”
i w „Tygodniku Ilustrowanym". Postulował on aby przyszły projekt oparty był na wzorze z
1577 roku, a gdyby zwyciężyła tendencja podkreślenia współczesnego charakteru
miasta, to należałoby umieścić dwa godła. Połączenie to proponował umotywować
dewizą "Ex navicula navis" ( Z Łódeczki Łódź ).
Dewiza ta znalazła częściowo uznanie i przyjęła się w kilku
nieoficjalnych herbach Łodzi lub różnego typu jej emblematach.
Projekt herbu z 1895 roku
Akcja „Rozwoju” nie przyniosła jednak pozytywnych
rezultatów. Godło Łodzi pojawiło się dopiero na pieczęciach miejskich po
ostatecznym zajęciu miasta przez Niemców podczas I Wojny Światowej.
Przedstawia ona jedynie łódkę o zupełnie odmiennych kształtach, a także
niespotykane fale wodne. Magistrat miasta przyjął natomiast w 1915 roku herb,
który na tarczy barokowej zwieńczonej tzw. corona muralis, tzn. symbolizującą
mury miejskie , miał podobne jak na pieczęciach łódź z wiosłem i fale, a
ponadto obłoki.
Emblemat z 1915 roku
Herb z 1915 roku
Po odzyskaniu w 1918 roku niepodległości pojawiła się na
pieczęciach łódź o nowych kształtach, na tarczy barokowej, tylko częściowo
nawiązująca do wzoru z 1577 roku. Podobnie wyglądał rysunek herbu przyjęty przez
władze miejskie w 1919 roku, co wywołało ostrą krytykę specjalistów.
Godło z 1917 roku
Pieczęć miasta Łodzi z 1918 roku
Herb z 1919 roku
Pod koniec 1933 roku władze miejskie ogłosiły konkurs na
herb Łodzi. Nie dał on jednak projektów godnych zaakceptowania, toteż sąd
konkursowy postanowił, aby za podstawę przyjąć wyobrażenie zamieszczone na
pieczęci z 1577 roku, a jego stylizację powierzyć jednemu z techników Wydziału
Budownictwa Zarządu Miasta. Projekt został wykonany i przyjęty w styczniu 1934
roku, a następnie wysłany do Warszawy z prośbą o zatwierdzenie.Sprawa jednak przeciągała się i dopiero zarządzeniem
Ministra Spraw Wewnętrznych z 5.VI 1936 roku Łódź otrzymała prawo używania
herbu tak określanego : „W polu czerwonym łódka z wiosłem – złote”. Zgodnie z
przyjętymi wówczas normami tarcza miała kształt gotycki. podobny jak tarcze z
godłem państwowym.
Herb z 1936 roku obowiązuje do dzisiaj, natomiast na
pieczęciach miejskich, stosownie do zarządzeń ogólnokrajowych, od 1950 roku
umieszczane jest godło państwowe.
Pieczęć miasta z 1925 roku