W 1995 roku, w północnej części parku Staromiejskiego, przy ulicy
Wolborskiej, powstał monumentalny Pomnik Dekalogu. Na trzy i pół metrowym
cokole w którego podstawę wmurowano urnę z ziemią z Jerozolimy, umieszczono
figurę Mojżesza, który dźwiga kamienne tablice z dziesięciorgiem przykazań.
Pomnik upamiętniać ma Żydów zamieszkujących niegdyś Łódź oraz być symbolem
pojednania i pokoju.
Autorem rzeźby jest profesor warszawskiej Akademi Sztuk Pięknych, artysta-rzeźbiarz Gustaw Zemła.
Pomnik został odsłonięty
w miejscu gdzie wcześniej stały dwie łódzkie synagogi gminne:
Stara Synagoga – pierwsza drewniana synagoga (Łódź, ulica
Wolborska 20). Synagoga została zbudowana w 1809 roku przez Mojżesza
Fajtłowicza i Pinkusa Zajdlera z Przedborza, na placu nabytym od Józefa
Aufschlaga. Od 1854 roku Urząd Municypalny, zabronił odbywania nabożeństw, ze
względu na groźbę zawalenia budynku. W latach 1863-1871 na jej miejscu
wzniesiono nową, murowaną synagogę:
Synagoga Alte Szil – główna synagoga
łódzkiej gminy żydowskiej (w tym samym miejscu, także Wolborska 20). Była jedną
z najbardziej okazałych synagog – zarówno w Łodzi, jak i w całej Polsce. Synagoga
została zbudowana w latach 1863-1871, według projektu Jana Karola Mertschinga,
na miejscu starej drewnianej synagogi. Została przebudowana w 1893 roku według
projektu Adolfa Zeligsona. Murowany budynek bożnicy wzniesiono na planie prostokąta. Posiadał cechy
kilku stylów: bizantyjskiego, neomauretańskiego i neoromańskiego. Była to jedna
z najciekawszych synagog w Łodzi i Polsce, swoją formą i wystrojem bardzo
różniąca się od typowej zabudowy Łodzi. synagoga skupiająca wszystkich
wyznawców Judaizmu z okolicy, nazywano ją Altshtot (Alte Szil), czyli stare
miasto.
"Tydzień", rok 1894.
Pomysł budowy pomnika wiąże się z działalnością Fundacji "Karta z dziejów", założonej w 1991 roku, z inicjatywy Polaków z kraju i zagranicy. Pragnęli oni uczcić i utrwalić pamięć o Żydach mieszkających na polskich ziemiach przez stulecia. Ich zagłada sprawiła, że zniknęły bądź zacierają się ostatnie ślady wielowiekowej obecności Żydów w naszym kraju. Chcąc ocalić pamięć o nich, Fundacja postanowiła inicjować i wspierać powstawanie dzieł sztuki, które zdobić będą miasta i miasteczka zamieszkałe ongiś przez ludność żydowską. Tematyka tych dzieł, głównie rzeźb, osnuta być powinna głównie wokół motywów Starego Testamentu.
Pomnik Dekalogu wpisuje się w ten zamysł. Powstał w miejscu, gdzie przez blisko dwa wieki mieszkali łódzcy Żydzi i gdzie do listopada 1939 roku stała największa łódzka synagoga, wysadzona przez Niemców. Tę społeczność żydowską, która w Łodzi żyła i zginęła w getcie, przypomina i czci pomnik Dekalogu.
Projekt otoczenia pomnika powstał w pracowni architektonicznej J. Jańca.
Fot. Monika Czechowicz