baedeker łódzki: lutego 2014

Dawniej plac Niepodległości nazywał się placem Leonarda. Tak spolszczono nazwisko Ernsta Leonhardta, właściciela fabryki sukna przy ulicy Rzgowskiej 17.

Leonhardt urodził się w 1849 roku w Saksonii. Po ukończeniu gimnazjum w Dreźnie ruszył w świat w poszukiwaniu zarobku. W roku 1877 znalazł się w Łodzi – czasy te należały do ludzi przedsiębiorczych, do których bez wątpienia zaliczał się młody Saksończyk. Ziemia i siła robocza były tanie, kredyty dostępne, zaś sprzedaż wyprodukowanych towarów nie sprawiała kłopotu.

Wspólnikami Leonhardta zostali jego krajanie – Woelkert (zięć) i Girbardt (kolega z rodzinnego miasteczka). W przeciwieństwie do wielu przybyszów Ernst Leonhardt pielęgnował tradycje kraju, z którego pochodził. Był motorem powstania Niemieckiej Partii Konstytucyjno-Liberalnej. Dzięki jego aktywności wybudowano gmach gimnazjum niemieckiego (do niedawna siedziba Wydziału Filologii Uniwersytetu Łódzkiego).

Budynek dawnego gimnazjum niemieckiego.

Leonhardt cieszył się popularnością w Łodzi, był prezesem straży ogniowej, zarządu gazowni miejskiej, prezesem Związku Przemysłowców, powierzono mu intratne synekury w kilku innych instytucjach. W czasie pierwszej wojny światowej niemieckie władze okupacyjne mianowały go wiceburmistrzem miasta.

Führer Durch Łódź . Przewodnik Cezarego Rychtera, rok 1893.

Siedziba Leonhardta powstała w 1900 roku według projektu Ignacego Markiewicza i nosiła cechy neorenesansowej willi.

Budowlę postawiono na planie prostokąta, z narożami boniowanymi i wysuniętym okapem, zwieńczonym balustradą.

Od strony północnej znajduje się oszklony wykusz, stanowiący niegdyś mały ogród zimowy. W jednym z pokojów właściciel kazał ustawić warsztat tkacki, aby przypominał członkom rodziny o ich pochodzeniu…

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1911.

Od Placu Niepodległości prowadzi do willi aleja lip krymskich będąca reliktem pierwotnego założenia. Przechodzi ona w różany parter kwiatowy z rzeźbą „Kochankowie”.

W 1888 roku, na terenie między ulicą Leonarda (obecnie Plac Niepodległości), a ulicą Doroty, fabrykant urządził park otaczający jego willę.

"Rozwój", rok 1921.

Około 1905 roku zakupił dodatkowy teren położony między ul. Doroty i ul. Bednarską, na którym w otoczeniu zieleni wybudował dwie wille dla swoich wspólników, Woelkera i Girbardta.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

Willa przy obecnej ulicy Bednarskiej 15, wybudowana w latach 1910-1911.

Willa przy ulicy Bednarskiej 15a, wybudowana w latach 1910-1911.

Kalendarz Informator na rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

Ulica Rzgowska 17, dzisiaj siedziba Wyższej Szkoły Informatycznej i szkoły podstawowej.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

Przed 1939 rokiem fabrykę wraz z parkiem zakupił Markus Kohn.

Od 1945 roku park znajdował się pod kuratelą Zarządu Zakładów Bawełnianych. Własnością miasta stał się w 1950 roku i do 1991 nosił nazwę im. Władysława Hibnera.

Współcześnie stanowi północną część parku im. Legionów Polskich.

Początki parkowej zieleni sięgają 1888 roku – w pierwszych latach sprowadzono z Niemiec dwóch ogrodników, którzy nadali parkowi jego dzisiejszy wygląd. Jednak nie znajdziemy tu już dawnej istniejących sztucznych jeziorek ani kortów tenisowych…

Może szkoda, że odwiedziłam to miejsce o tej porze roku. Wiosną przed willą pięknie kwitną ogromne magnolie – trzeba tu wrócić…

Post Scriptum z 2021 roku i kwitnące magnolie:

Obecnym gospodarzem budynku jest Urząd stanu Cywilnego Łódź-Górna.

Wnętrza pałacyku zostały gruntownie przebudowane i przystosowane do potrzeb użytkownika. Wyposażenie, w tym meble i obrazy nie zachowały się.

W 1878 roku tuż za południową granicą ówczesnej Łodzi, na Chojnach-Dąbrowie powstał duży zakład wyrobów bawełnianych Ernsta Leonhardta i jego wspólników. Wyposażony w urządzenia przędzalnicze i tkackie wytwarzał ciężkie tkaniny wełniane.

W 1880 roku zatrudniał około 335, a w 1896 roku 450 robotników. Na miejscu znajdowały się także farbiarnia i wykończalnia. W 1897 roku zakład przekształcono w Spółkę Akcyjną. Pozwoliło to na dalszy rozwój produkcji i na jej rozszerzenie o lekkie tkaniny wełniane. Liczba zatrudnionych wzrosła do 950 osób, a wartość produkcji osiągnęła w 1905 roku 2,6 mln rubli.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Ernst Leonhardt był właścicielem terenów położonych wzdłuż południowego krańca ulicy Piotrkowskiej. Na wolnej niezabudowanej przestrzeni powstał duży rynek (obecnie plac Niepodległości).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Po I wojnie światowej firma przeżywała trudności wywołane okupacyjną dewastacją maszyn i grabieżą. Po odzyskaniu finansowej równowagi zatrudniała ponad 1200 osób i posiadała kapitał akcyjny o wartości 10,2 mln zł, podzielony na 6 tysięcy akcji.

Na terenie zakładu znajdowały się: przędzalnia wełny, niciarnia, czesalnia, farbiarnia i wykończalnia. W okresie kryzysu ekonomicznego zmniejszono wartość kapitału do 3,6 mln zł, a po 1937 roku rozpoczęto proces upadłościowy firmy.

"Głos Poranny", rok 1936.

W latach okupacji hitlerowskiej w budynkach fabrycznych powstał zakład naprawy silników lotniczych.

W styczniu 1942 roku gestapo wykryło, że remontowane silniki samolotowe dla Wehrmachtu opuszczają zakład z ukrytymi wadami. Zostało wszczęte śledztwo, w wyniku którego aresztowano grupę sabotażową Armii Krajowej. Pięciu z jej członków: Józefa Floriańskiego, Zygmunta Gogolewskiego, Jana Potakowskiego, Stanisława Stańczyka i Stanisława Lewandowskiego skazano na karę śmierci i powieszono w zakładzie w obecności pozostałej załogi. Przed straceniem skazani wnieśli okrzyk: Niech żyje Polska niepodległa.

Wydarzenie to upamiętnia tablica, która początkowo umiejscowiona była na portierni zakładów, a obecnie znajduje się przed wejściem do Szkoły Podstawowej i Wyższej Szkoły Informatyki, która zajmuje większość terenu i budynków pofabrycznych.

Po wojnie w upaństwowionej fabryce powrócono produkcję włókienniczą. Powstały wtedy Łódzkie Zakłady Przemysłu Czesankowego, później ŁZP Wełnianego i znów ŁZP Czesankowego „Arelan”. Obecnie budynki pofabryczne wykorzystywane są przez różne firmy, w części znajduje się Wyższa Szkoła Informatyki.

Post Scriptum z 2021 roku:

Południowa część Parku im. Legionów to dawny park ZUS. Został założony na terenie osiedla mieszkaniowego pracowników Zakladu Ubezpieczeń Społecznych w latach 1932-1934 według projektu znanego łódzkiego architekta zieleni Stefana Rogowicza.

W latach 90. XX wieku zmodernizowano nawierzchnię alejek i parterów kwiatowych oraz urządzono plac zabaw.

Z północy na południe rozciągają się prostokątne różane partery kwiatowe. Wzdłuż głównych alei wysadzanych lipami poustawiane są ławeczki z widokiem na róże.

W zachodniej części parku znajduje się nieduży plac zabaw, kolejny – znacznie większy, mieści się tuż przy parku po drugiej stronie ul. Sanockiej, zaś przy ul. Bednarskiej umieszczono kilka stolików z ławeczkami.

23 września 2017 w parku został odsłonięty pomnik legionisty, przedstawiającego postać młodego mężczyzny w szynelu i maciejówce, trzymającego u swego boku karabin.