Pomnik Aleksandra
Kamińskiego - rzeźba plenerowa w Parku Staromiejskim w Łodzi. Pomnik
przedstawia Kamińskiego, ubranego w harcerską pelerynę i czapkę rogatywkę,
siedzącego przy ognisku.
Autorem pomnika jest Kazimierz Karpiński.
Pomnik został odsłonięty 24 września 2005 roku w ramach obchodów 50
rocznicy Hufca Łódź-Polesie.
Aleksander
Kamiński, przybrane nazwisko: Aleksander
Kędzierski, ps. Dąbrowski, J.
Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Juliusz
Górecki,Hubert, Kamyk, Kaźmierczak, Bambaju - urodził się 28
stycznia 1903 w Warszawie.
Pedagog, wychowawca, twórca metodyki zuchowej, instruktor
harcerski, harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej oraz jeden z
ideowych przywódców Szarych Szeregów. Mąż Janiny Kamińskiej, polskiej
archeolog, pedagog i instruktorki Związku Harcerstwa Polskiego, ojciec Ewy
Rzetelskiej-Feleszko (profesor językoznawstwa).
Syn
Jana Kamińskiego (farmaceuty) i Petroneli Kaźmierczak. W 1905 wyjechał wraz z
rodzicami do Kijowa, gdzie ukończył rosyjską 4-klasową szkołę powszechną,
potem w 1914 przeniósł się do Rostowa, a w 1916 roku do Humania.
Trudne
warunki materialne (jego ojciec zmarł w 1911 roku) sprawiły, że już od 1916
pracował jako goniec w banku. Od stycznia 1918 roku członek 1. Męskiej Drużyny
Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Humaniu. Był tam potem kolejno zastępowym,
przybocznym, od lata 1919 drużynowym i przybocznym hufca, a od maja
1920 jednocześnie kierował całym Gniazdem Humańskim (obejmującym drużyny harcerek
i harcerzy). Od 1918 roku uczeń polskiej szkoły średniej w Humaniu.
Po
powrocie do kraju (w marcu 1921 roku) kontynuował naukę w Gimnazjum Kazimierza
Kulwiecia w Warszawie, otrzymując tu w czerwcu 1922 świadectwo
dojrzałości. Następnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Warszawskiego i w styczniu 1928 uzyskał dyplom magistra.
W
czasie studiów nadal pracował zarobkowo: od 1922 roku był pomocnikiem wychowawcy, wychowawcą, potem
kierownikiem bursy RGO im. 3 Maja w Pruszkowie, od 1929
nauczycielem historii w Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie, a
od 1930 do 1931 kierownikiem bursy Związku Osadników Wojskowych dla młodzieży
szkół zawodowych przy ul. Młocińskiej. Współzałożyciel i następnie członek
władz Związku Zawodowego Wychowawców.
Aleksander
Kamiński kontynuował także działalność w ZHP. Rozkazem Naczelnictwa z 3
października 1922 mianowany przodownikiem z zaliczeniem służby od sierpnia
1921, rozkazem z 30 czerwca 1924 roku został mianowany podharcmistrzem. Po
zmianie nazw stopni harcerskich (w grudniu 1927 roku) – harcmistrz. Od
1923 był drużynowym I Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Stefana Czarnieckiego
(przez siebie założonej) i III Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Tomasza Zana.
Pełnił również obowiązki zastępcy komendanta hufca. Prowadził stałą
rubrykę pt. „Życie harcerskie” w piśmie „Echo Pruszkowskie”.
W
latach 1925–1927 komendant Hufca Pruszkowskiego, a od jesieni 1928
roku do grudnia 1929 komendant Chorągwi Mazowieckiej ZHP. Jednocześnie od
września 1928 do czerwca 1929 drużynowy VI Warszawskiej Drużyny Harcerzy im.
gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Od 1931 kierownik referatu drużyn
mniejszościowych w Głównej Kwaterze Harcerzy, był także przewodniczącym KC
Związku Żydowskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych.
Twórca
metodyki zuchowej (przy współpracy z Jadwigą Zwolakowską). Autor
powieści, stanowiących równocześnie podręczniki metodyczne dla instruktorów
zuchowych w Organizacji Harcerzy ZHP: „Antek
Cwaniak” (1932), „Książka wodza
zuchów” (1933) i „Krąg rady”
(1935).
Kierownik
Wydziału Zuchów w Głównej Kwaterze Harcerzy pozostawał do września 1937 roku (z
przerwą od kwietnia do września 1933). Od września 1933 jednocześnie komendant
Szkoły Instruktorów Zuchowych w Nierodzimiu na Śląsku
Cieszyńskim, a od maja 1937 aż do wybuchu wojny kierownik Ośrodka Harcerskiego
w pobliskich Górkach Wielkich koło Skoczowa (do tego ośrodka włączono
Szkołę Instruktorów Zuchowych) i kierownik Wydziału Kształcenia Starszyzny
Harcerskiej w Głównej Kwaterze ZHP.
W
lipcu 1934 roku prowadził międzynarodowy kurs zuchowy w Brennej (Beskid
Śląski), a w lipcu 1938 stanął na czele polskiej delegacji na międzynarodową
konferencję instruktorów zuchowych w Gilwell Wielka Brytania.
Uczestnik Jamboree w Wielkiej Brytanii 1929 roku, na Węgrzech 1933
i w Holandii 1937 oraz Międzynarodowej Konferencji Zuchowej w lipcu
1939 w Edynburgu (następna taka konferencja miała odbyć się w Polsce).
Po
wybuchu wojny ewakuowany we wrześniu 1939 ze Śląska, około 12 września przybył
do Warszawy i wszedł w skład Komendy Pogotowia Harcerzy, a po kapitulacji
stolicy kierował prowizorycznym domem dziecka dla dzieci osieroconych podczas
oblężenia Warszawy.
W
konspiracji od października 1939 roku, członek ścisłej Głównej Kwatery
(„Pasieka”) Szarych Szeregów. Od tegoż miesiąca czynny także w SZP. Inicjator,
organizator i następnie redaktor naczelny „BiuletynuInformacyjnego”
(wydawanego od 5 listopada 1939 tygodniowego organu Okręgu Warszawa-Miasto
SZP-ZWZ-AK, a od wiosny 1941 centralnego organu prasowego Komendy Głównej AK,
najważniejszego pisma konspiracyjnego w okupowanej Polsce – nakład do 47
tysięcy egzemplarzy). Używał tu pseudonimu „Kaźmierczak”, a od listopada 1942
roku „Hubert”, a także „Fabrykant”,
„Kamyk”. Był także autorem większości artykułów wstępnych w „Biuletynie
Informacyjnym”.
Na
łamach „Przeglądu Propagandowego” (1943 nr 2) pod pseudonimem „Hubert”
zamieścił artykuł „Podstawy ideowe propagandy wojskowej”.
Jednocześnie
od kwietnia 1941 po kpt. Zygmuncie Hemplu szef BiP Komendy Okręgu
Warszawa-Miasto ZWZ – Okręg Warszawa AK pod pseudonimem „Faktor”, a od
listopada 1942 – „Fabrykant”. Utworzył tu m.in. komórkę „Sztuka”, zajmującą się
w środowisku artystycznym inicjowaniem dzieł, rozprowadzanych lub wystawianych
już w czasie okupacji (teatr kukiełkowy, karykatury, piosenki).
Zorganizował i
następnie nadzorował prace Komisji Propagandy (KOPR), firmującej od
wiosny 1942 roku całość produkcji wydawniczej BiP Komendy Okręgu Warszawa
AK. Szefem BiP Komendy Okręgu Warszawa AK pozostawał do czerwca 1944.
Równocześnie
od 1941 do wybuchu powstania warszawskiego pod pseudonimem „Hubert”
był referentem kontrwywiadu Oddziału II Komendy Głównej ZWZ-AK.
Twórca
koncepcji, założyciel i od grudnia 1940 pod pseudonimem „Dąbrowski” komendant
główny Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W tym czasie napisał artykuł „Mały
sabotaż” („Biuletyn Informacyjny”, 1 września 1940). Najbardziej znane i
widoczne efekty działalności „Wawra” to m.in. rysunki „kotwicy” Polski Walczącej
i znaki „V”, antyniemieckie napisy w miejscach publicznych, kolportaż ulotek,
gazowanie kin, akcje megafonowe. Osobiście uczestniczył w pierwszej serii
takich akcji – w wybijaniu witryn wystawowych fotografów, eksponujących zdjęcia
umundurowanych Niemców (5 grudnia 1940 roku).
Autor
jednej z najbardziej znanych książki okupowanej Warszawy – „Kamieni na szaniec” – która ukazała się po raz pierwszy w lipcu
1943 pod tytułem „Kamienie na szaniec.
Opowiadanie o Wojtku i Czarnym” i pseudonimem „Juliusz Górecki”. Kamiński wykorzystał w niej wspomnienia Tadeusza
„Zośki” Zawadzkiego o Janie „Rudym” Bytnarze i Aleksym
„Alku” Dawidowskim. Był on również autorem „Wielkiej
Gry” (wydanie I w 1942 na rozkaz Komendy Głównej AK zostało zniszczone jako
dekonspirujące metody walki konspiracyjnej, wydania II nie zdążono
rozkolportować z powodu wybuchu powstania warszawskiego, wydanie III –
Warszawa 1981) i „Przodownika.
Podręcznika dla kierowników oddziałów Zawiszy” (cz. 1-2, grudzień 1942,
wyd. II 1943, wyd. III 1944).
Podczas
powstania warszawskiego nadal był redaktorem naczelnym „Biuletynu
Informacyjnego” (wówczas już wydawanego jawnie jako dziennik) aż do ostatniego
powstańczego numeru z 4 października 1944 roku.
30
września 1944 szef BiP KG AK płk Jan Rzepecki pseudonim Prezes,
wystąpił z wnioskiem o awansowanie go do stopnia podporucznika rezerwy WP. Po
kapitulacji powstania warszawskiego nie uczestniczył już w działalności
konspiracyjnej.
Od
maja 1945 do 1950 roku asystent przy
katedrach pedagogiki społecznej i pedagogiki ogólnej Uniwersytetu
Łódzkiego. W 1947 roku uzyskał stopień doktora filozofii po
obronie rozprawy „Metoda harcerska w wychowaniu i nauczaniu szkolnym”.
Nadal
czynny w ZHP: od stycznia 1946 roku był członkiem Komisji
Ideologicznej i Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Zarządzeniem
z 12 stycznia 1946 został powołany w skład Tymczasowej Naczelnej Rady
Harcerskiej, a od marca 1946 roku był II
Wiceprzewodniczącym ZHP. W 1947 pozbawiono go tego stanowiska, a w styczniu
1949 usunięto z przyczyn ideologicznych z ZHP. Z początkiem 1950 usunięty
został także z Uniwersytetu Łódzkiego. Do 1956 roku był pod
obserwacją Urzędu Bezpieczeństwa.
Do
pracy harcerskiej powrócił w roku 1956. Wydarzenia październikowe 1956
przyniosły odnowę i nadzieję na demokratyczne przemiany w kraju. Kamiński
uczestniczył w rozmowach na temat sytuacji w harcerstwie i możliwości
reaktywowania ZHP. M.in. 26 listopada 1956 roku spotkał się z grupą
instruktorów reprezentujących środowisko krakowskie, finalizujące reaktywowanie
ZHP. Ci odmówili mu wsparcia w realizacji jego ówczesnej koncepcji
reaktywowania działalności harcerskiej w ramach OHPL, przedstawiając swoje
stanowisko (i dowody), że jedynym prawidłowym rozwiązaniem jest reaktywowanie
ZHP (co zresztą uczynili 4 grudnia 1956 roku). Wówczas, na początku grudnia,
odbył spotkania z 25 instruktorami przedwojennego ZHP. Udał się z nimi na
naradę działaczy OHPL w Łodzi, która przekształcała się w „Ogólnopolską Naradę
Działaczy Harcerskich” (Krajowy Zjazd Działaczy Harcerskich). Wszedł w
skład Naczelnej Rady Harcerskiej, został wybrany Przewodniczącym NRH.
Na
stanowisku przewodniczącego RN Kamiński funkcjonował jednak niespełna półtora
roku. Ustąpił pod naciskiem sił, które zmierzały do podporządkowania
ideologicznego ZHP Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
W
1958 roku powrócił do pracy na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie od kwietnia
1962 kierował Katedrą Pedagogiki Społecznej. W 1959 habilitował się na
podstawie pracy „Prehistoria polskich związków młodzieży”, a w marcu 1969 roku nadano
mu tytuł profesora nadzwyczajnego.
Czynny
w Związku Nauczycielstwa Polskiego i w Polskim Związku Higieny
Psychicznej, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych i Psychologicznych PAN.
Po
przejściu na emeryturę w roku 1972 powrócił do Warszawy, gdzie zmarł 15 marca
1978. Pochowano go na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach obok Kwatery Szarych
Szeregów. Spoczął więc obok Rudego, Alka i Zośki, tak mu
bliskich bohaterów „Kamieni na szaniec”.
22
lutego 2008 roku w Dniu Myśli Braterskiej, podczas uroczystości związanych
z objęciem Honorowym Protektoratem 5 organizacji harcerskich, Prezydent
RP Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Aleksandra Kamińskiego Krzyżem
Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
24
września 2005 odsłonięto pierwszy w Polsce pomnik hm. Aleksandra
Kamińskiego w Parku Staromiejskim w Łodzi.
"Odgłosy", rok 1981.
Napisane
przez niego książki:
Antek Cwaniak (1932)
Książka wodza zuchów (1933)
Andrzej Małkowski (1934)
Krąg rady (1935)
Wielka Gra (wydanie I
w 1942 na rozkaz KG AK zostało zniszczone jako dekonspirujące metody
walki konspiracyjnej, wydania II nie zdążono rozkolportować z powodu
wybuchu powstania warszawskiego, wydanie III – Warszawa 1983 [znów
konspiracyjne, antydatowane na 1981 – wyd. Niezależne Wydawnictwo Harcerskie],
IV w 2000 roku
Przodownik. Podręcznik dla kierowników
oddziałów Zawiszy (wyd.
I, cz. 1-2, grudzień 1942, wyd. II w 1943, wyd. III w 1944)
Kamienie na szaniec (10 wydań, I w
1944 i II w 1945, pod pseudonimem Juliusz Górecki)
Narodziny dzielności (1947)
Jaćwież (1953) – ceniona
przez naukowców synteza dziejów ludu Jaćwingów,
Józef Grzesiak „Czarny” (1980),
Zuchy – The Polish Wolf Cubs – podręcznik
wydany na konferencję Wilczęcą w Gillwel Park.
Zośka i Parasol. Opowieść o
niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich, (wydanie
I w 1957) 2011.
Ponadto
w swym dorobku pozostawił 239 prac, ponad 300 artykułów i recenzji.
źródła:
Andrzej Jankowski. Być dzielnym i umieć się różnić – Szkice o Aleksandrze Kamińskim.
źródła:
Andrzej Jankowski. Być dzielnym i umieć się różnić – Szkice o Aleksandrze Kamińskim.
Krystyna Heska-Kwaśniewicz. Braterstwo i służba. Rzecz o pisarstwie
Aleksandra Kamińskiego.
Anna Zawdzka. O Aleksandrze Kamińskim „Kamyku”.
Barbara Wachowicz. Kamyk na szańcu – opowieść o druhu Aleksandrze Kamińskim.
Anna Zawdzka. O Aleksandrze Kamińskim „Kamyku”.
Barbara Wachowicz. Kamyk na szańcu – opowieść o druhu Aleksandrze Kamińskim.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot.
Monika Czechowicz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz