LITZMANNSTADT GETTO – LOSY, LUDZIE – ROJZA ZILBAR

Rojza (Róźka) Zilbar (Zylbersztajn) (1911-2002).

Łodzianka, działaczka młodzieżowa, redaktorka czasopism. Od wczesnej młodości działała w młodzieżowym ruchu syjonistycznym Hanoar Hacyjoni, a później w zbliżonej ideologicznie organizacji starszej młodzieży Hatechija. Po ukończeniu szkoły uczyła się krawiectwa.

Członkowie grupy Hanoar Hacyjoni.

W latach niemieckiej okupacji, po przesiedleniu z ulicy Piłsudskiego (obecna Wschodnia) 58 do getta - mieszkała przy ulicy Marynarskiej 55 w jednej izbie wraz z rodzicami, trzyosobową rodziną siostry i bratem.

Dom przy ulicy Marynarskiej 55.

Była córką Szmuela Dawida Grosmana, plasyka i Chany, siostrą fotografa łódzkiego getta Mendla Grosmana.

Mendel Grosman, fotograf łódzkiego getta.

W gettcie Rojza nie zaprzestała działalności w grupie młodzieży syjonistycznej, pracującej w ogrodach przy ulicy Okopowej 138, wśród której szerzyła ideę przyszłej pionierskiej pracy w Palestynie.

 Ulica Okopowa dzisiaj.

Przyłaczyła się również do utworzonego w getcie Arona Jakubsona ruchu pionierskiego Chazit Dor B’nej Midbar, przejmując na siebie obowiązek redagowania nielegalnego, ręcznie pisanego i w tenże sposób powielanego czasopisma „Kol Hechazit” („Głos frontu”).

Po rozwiązaniu przez władze getta kolektywów młodzieży na Marysinie kontynuowała działalność w środowisku młodzieżowym getta aż do jego likwidacji w 1944 roku.

W getcie straciła rodziców, nie przeżyli też siostra Fajga Frajtag, szwagier Szymon i urodzony w 1938 roku siostrzeniec Jakow (Jankiele).

Na początku sierpnia 1944 roku ukryła wraz z bratem Mendlem w skrytce w ścianie mieszkania około 10 tysięcy negatywów zdjęć wykonanych w getcie.

Rojza Zilbar została deportowana do obozu koncentracyjnego.

Przeżyła wojnę i wydobyła ze skrytki bezcenną dokumentację fotograficzną łódzkiego getta, wysłała ją okrężną drogą do Palestyny, lecz negatywy zaginęły podczas wojny izraelsko-arabskiej (1948).

W 1948 roku udało jej się wraz z przyszłym mężem Mosze Zilbar-Zylbersztajnem i grupą nielegalnych emigrantów przekroczyć granicę Polski i wyruszyć do Palestyny. Schwytana na statku wiozącym ocalonych z Zagłady emigrantów, została internowana przez władze angielskie na Cyprze. Po uwolnieniu przybyła do Palestyny. Zamieszkała w Hajfie wraz z mężem, synem Szmulem i córką Chaną. Po pewnym czasie otrzymała od Nachmana Zonabenda, kolegi swego zamordowanego brata, ukryte i dzięki temu ocalone pozytywy zdjęć z łódzkiego getta wykonane przez Mendla Grosmana. Jako prawomocna spadkobierczyni brata zrzekła się wszelkich praw do tej bezcennej dokumentacji fotograficznej i wyraziła zgodę na nieodpłatne przekazanie jej przez Zonabenda instytucjom upamiętniających Shoah.

Zmarła w grudniu 2002 roku i została pochowana na miejscowym cmentarzu położonym na zboczach góry Karmel.

Przeczytaj jeszcze:
ARIE BEN-MENACHEM
MOSTY ŁÓDZKIEGO GETTA i... ich fotograf

źródła:

(podaję za: Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz  z Łodzią związanych):

M. Grosman. Calam hileh ba-getto.

Dabba Smith. My secret life.

Chronika szel geto.

Nachman Zonabend. The truth about the saving of the Łódź Ghetto Archive.

“Kol Hekazit” – Archiwum Ghetto Fighters Museum.

Materiały Arie Ben-Menachema.

Fot: 
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz  z Łodzią związanych i in
Yad Vashem i inn.
Fot. współczesne: Monika Czechowicz