okna łódzkie... i wieniec obfitości

ulica Tuwima 30

fot. Monika Czechowicz

Adolf Zeligson - architekt rodziny Poznańskich

Architekt i inżynier - Adolf Zeligson (Seligson, Seligsohn) był synem starszego nauczyciela łódzkiej szkoły żydowskiej Noacha-Zelka Zeligsona. 

Absolwent łódzkiej Wyższej Szkoły Rzemieślniczej, którą ukończył w 1884 roku. Prawdopodobnie jeszcze w trakcie nauki rozpoczął praktykę w zakładach I.K. Poznańskiego, czołowego przedsiębiorcy łódzkiego, z którego synem Maurycym (Morycem) uczył się w szkole. Przebywał krotko, w 1884 roku na praktyce w Stuttgarcie u J.Junga. Pracę przerwało mu powołanie na roczną służbę do wojska (1884-1885). 
W latach 1885-1890 studiował w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Sankt Petersburgu, które zakończył otrzymaniem dyplomu inżyniera cywilnego X klasy. W czasie studiów wyjechał na wakacje z rodziną Poznańskich do Austrii (1886).
Po ukończeniu studiów powrócił do Łodzi i od 1891 roku pracował dla Poznańskiego, a jednocześnie prowadził własną praktykę architektoniczną. O otwarciu przez niego biura poinformowała w lipcu 1891 roku łódzka prasa.
Dzięki małżeństwu Maurycego Poznańskiego z Sarą Silberstein (w 1892 roku) wykonywał również zlecenia dla rodziny Silbersteinów, przebudowując między innymi ich pałac w Lisowicach (rok 1894). 

Pałac w Lisowicach.

Ceglany gmach przędzalni Markusa Silbersteina jego autorstwa należy do najlepszych przykładów architektury fabrycznej w Polsce. 

Gmach dawnej przędzalni Markusa Silbersteina, ulica Piotrkowska 242/250.

Pracując dla zakładów I.K. Poznańskiego pozostawał przez lata w cieniu faworyzowanego przez przemysłowca Junga. 

"Czas", informator adresowy na rok 1901.

Dopiero po śmierci I. K. Poznańskiego w 1900 roku i przejściu Junga na emeryturę (rok 1900 lub 1901), zajął jego miejsce i otrzymywał od synów Poznańskiego najbardziej intratne zamówienia. Główne jego dzieła - pałace rodziny Poznańskich - odznaczają się charakterystycznym dla późnego historycyzmu bogactwem i różnorodnością form. Adolf Zeligson był także aktywny społecznie, należał do członków założonego w 1906 roku komitetu organizacyjnego Gimnazjum Polskiego.
W połowie 1906 roku opuścił Łódź, udając się na kilka miesięcy do Paryża, a następnie do Moskwy, gdzie w 1907 roku osiedlił się na stałe, rozpoczynając intensywną działalność architektoniczną. Należał do organizatorów spółdzielni mieszkaniowych. W okresie moskiewskim widoczne jest jego przejście od motywów historycznych do form wczesnego modernizmu z elementami klasycznymi. Zaliczany jest do najważniejszych architektów moskiewskich w ostatnich latach przed I wojną światową.
Po rewolucji bolszewickiej 1917 roku wrócił do Polski. Brak jest informacji, czy pojawił się w tym okresie w Łodzi, przypuszczalnie mieszkał w Warszawie. 
Ważniejsze prace w Łodzi:

• budynki przemysłowe dla zakładów I.K. Poznańskiego (lata 90. XIX wieku)

• wytyczenie Nowego Cmentarza Żydowskiego przy ulicy Brackiej (1892)

• budowa hali przedpogrzebowej Nowego Cmentarza Żydowskiego (1898)

• gmach przędzalni M. Silbersteina przy ulicy Piotrkowskiej 242-250 (1894)
• willa Donchina na Kozinach przy ulicy Letniej (1894) - drewniany budynek w stylu zbliżonym do tradycyjnej architektury rosyjskiej

• projekt i realizacja przebudowy synagogi staromiejskiej przy ulicy Wolborskiej (1895-1900) - obiekt o dekoracyjnych formach "stylu mauretańskiego", zniszczony przez nazistów w 1939 roku

• grobowiec-mauzoleum Silbersteinów na cmentarzu żydowskim (1901) - o formie baldachimu nawiązującego do architektury antycznej

• udział przy budowie pałacu I.K. Poznańskiego przy ulicy Ogrodowej 15 (1898-1903) - przypuszczalnie autor zmian przeprowadzonych w końcowej fazie prac prowadzonych wg projektu J. Junga i D. Rosenthala

• pałac I.K. Poznańskiego przy ulicy Nowo-Cegielnianej dla Maurycego Poznańskiego (ok. 1900-1902) - obecnie Muzeum Sztuki przy ulicy Więckowskiego 36 - budowla o elewacjach wzorowanych na Bibliotece św. Marka Sansovina w Wenecji

• pałac I.K. Poznańskiego przy ulicy Długiej dla Karola Poznańskiego (1904-1909) - obecnie siedziba Akademii Muzycznej

• kamienica przy ulicy Długiej 12 dla zakładów I.K. Poznańskiego (1897-1900) - interesująca interpretacja form neogotyckich  z zastosowaniem nietynkowanej ceglanej elewacji (obecnie ulica Gdańska)

• Teatr Wielki Fryderyka Sellina przy ulicy Konstantynowskiej 14 (1900-1901) - budynek rozebrany po pożarze w 1920 roku, największy teatr dawnej Łodzi o eleganckiej neorenesansowej fasadzie (obecnie ulica Legionów).

Adolf Zeligson zmarł w 1919 roku w Warszawie. Jego grób, ufundowany przez żonę Rywkę i syna Ludwika Kazimierza, znajduje się na tamtejszym cmentarzu żydowskim - napisano na nim:

"Dobro, piękno i prawda były przewodnią jego życia, a szlachetne czyny je wypełniły"








źródło:
Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.

Fot. współczesne Monika Czechowicz
Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
i inn.