CHAIM LAJB FUKS – pracowity literat z Łodzi

Chaim Fuks - urodził się w Łodzi w rodzinie wywodzącej się od słynnych rabinów. Był synem podrabina („more horaa”) łódzkiego, znanego jako twórcy pieśni i poematów pisanych w języku hebrajskim.

Chaim od szesnastego roku życia uczył się w jeszybocie. Uznawano go za wspaniałego znawcę Talmudu. Samodzielnie poznawał również nauki świeckie.

Jeszcze w jeszybocie rozpoczął działalność literacką hebrajskimi wierszami.

Od 1913 roku pisał tylko w języku jidysz i debiutował w dzienniku „Fołksblat”. Był jednym z założycieli łódzkiego Związku Literatów Żydowskich.

W 1919 roku został wysłany jako delegat na ogólnopolski zjazd literatów żydowskich. Wydał dwa tomy poematów Dursztike Lemer (1926) oraz Zingt mir di welt („Pokaż mi świat” 1936).

Rozpoczął aktywną działalność w Bundzie oraz łódzkich związkach zawodowych. Później w ruchu syjonistycznym działał na rzecz nielegalnej emigracji do Palestyny. Krótko był w Palestynie jako członek zbrojnego związku samoobrony „Hagana”.

Członkowie pierwszych pilotów Hagany : Icchak Ben Jaakow, Imanuel Zuckerman-Tzur, inżynier Pohorilla i Dov Hoz pobliżu Afikim.

Fuks wśród przyjaciół (w drugim rzędzie, w środku).

W 1938 roku Fuks wrócił do Łodzi i związał się z kibucem chaluców przy ulicy Wólczańskiej.

 

W 1939 roku ukazała się jego powieść historyczna  Bar-Gioras lecter weg.

Podczas II wojny światowej przebywał w związku Radzieckim. W 1946 roku powrócił do Łodzi, a w 1953 wyjechał do Paryża i założył tam związek Literatów Żydowskich, któremu przewodniczył. W niedługim czasie emigrował do USA i od 1959 roku należał do kierownictwa nowojorskiego Pen Clubu.

Publikował w czasopismach wiersze, opowiadania, eseje i recenzje dotyczące literatury światowej i żydowskiej, teatru i sztuki a także wrażenia i reportaże z podróży.

Swoje utwory i artykuły publikował w łódzkich czasopismach, których nazwy brzmią dzisiaj dla nas niemal egzotycznie, a wielu z łodzian nic nie mówią: Fołksblat, Jung Idysz, Literatur, Gezangen, Szweln, Wegn, Ojfgang, Literariszer Monatszrift (jako redaktor), Indzel, Łodzier Weker, Frajtag, Der Jidiszer Żurnalist, Literatur…

…i w pismach warszawskich: Literarisze Bleter, Fołkscajtung, Jungt Weker, Ilustrite Woch, Warszawer Szrifin, Farojs, Wochnblat far Literatur, Ot, Arbeter Cajtung, Dos Wort, Unzer Ekspres, Hajnt oraz w wileńskim Wilner Tog, paryskim Parizer Bleter, londyńskim Di Cajt i telawiwskim Dawar.

W Moskwie wydał książkę Dos blut ruft cu nekume („Krew woła o pomstę”).

Od 1946 roku drukował także w Dos Naje Lebn, Naje Folkscajtung, Jungt Weker, Ichud, Arbeter Cajtung, Arbeter Wort, Jidisze Szriftn, Lomir Kinder Leren, Ojfgang, Fłamen, Dror, Historiszer Zamlbuch i innych. Publikował także w drukowanych po polsku Mostach, Słowie Młodych, Głosie Bundu, Naszym Słowie i innych.

Drukował też we wszystkich żydowskich czasopismach wydawanych we Francji, Kanadzie i Afryce Południowej oraz w wielu wydawanych w USA i w Meksyku…

 

Chaim Fuks w karykaturze Hirscha Szylisa

Chaim Fuks uczestniczył w redagowaniu kilku ksiąg pamiątkowych o żydowskich skupiskach w pobliżu Łodzi oraz kilku literackich antologii. W języku jidysz wydał prace naukowe: Ulica Wschodnia w Łodzi, Życie literackie w Łodzi, Miasteczko żydowskie na granicy chińsko-sowieckiej, Zagłada Żydów polskich w pismach Kacenelsona, Brodersona i Segałowicza.

Wspólpracował przy wydawaniu nowojorskiego Leksykonu nowej żydowskiej literatury (Leksykon fun der najer jidyszer literatur):

Opublikował zbiór wierszy Godzina pieśni. Zwieńczeniem jego działalności literackiej był wydany w 1972 roku zbiór wspomnień Łódź na wysokościach.

Zmarł 6 marca 1984 roku w Nowym Jorku.

źródła:

Chaim Lajb Fuks. Lodz szel maala.

Jerzy Malinowski. Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej Sztuki” w Polsce 1918-1923.

Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych.

Przeczytaj jeszcze:

ŻYDOWSKIE GIMNAZJUM MĘSKIE W ŁODZI