"Rozwój", rok 1920.
"Hasło Łódzkie", rok 1930.
Przed
drugą wojną światową znajdowała się tu Szkoła Podstawowa nr 126 przeznaczona
dla dzieci pochodzenia żydowskiego. Do 1935 roku uczęszczały do niej jedynie
dziewczęta natomiast w 1936 roku stała się szkołą koedukacyjną.
Absolwenci tej
szkoły otrzymywali staranne wykształcenie. Szczególną uwagę przykładano do
nauki języka polskiego (łącznie z nauką kaligrafii) oraz do historii Polski.
Święta narodowe jak 3 Maja i 11 Listopada obchodzone tu były bardzo uroczyście
i miały szczególną oprawę. Nauka
odbywała się w języku polskim, a program nauczania odpowiadał programowi
państwowych szkół podstawowych.
"Głos Poranny", rok 1933.
Łódzkie gimnazjum
humanistyczne Romany Konopczyńskiej-Sobolewskiej ukończyła Zofia Hertz
(1911-2013), współzałożycielka Instytutu Literackiego w Paryżu, najbliższy
współpracownik Jerzego Giedroycia i redaktorka paryskiej „Kultury”.
Zofia,
wtedy Neuding, przyjechała do Łodzi po śmierci mamy, miała osiem lat. Zrobiła
maturę w gimnazjum Sobolewskiej. Mieszkała wtedy przy ulicy Wierzbowej 40.
Gdy
na początku lat trzydziestych wprowadzono w Polsce obowiązek egzaminu na
notariusza (Zofia Hertz pracowała wówczas u notariusza Apolinarego
Karnawalskiego przy pl.Wolności 2), była pierwszą kobietą w Polsce, która zdała
ten egzamin.
W
1938 roku poznała Zygmunta, syna Mieczysława Hertza, wiceprezesa Izby
Przemysłowo-Handlowej. Pobrali się na początku 1939 roku.
Do
września 1939 roku pracowała jako referent notarialny.
Po
wybuchu II wojny światowej, w czerwcu 1940, została aresztowana wraz z mężem we Lwowie,
podczas masowej akcji NKWD. Deportowani do Cyngłoku w Maryjskiej
ASRR – spędzili tam 14 miesięcy pracując przy wyrębie lasu.
Amnestionowani zostali na mocy układu Sikorski-Majski. 20 września 1941 roku oboje wstąpili do Armii Polskiej, utworzonej w ZSRR pod
dowództwem gen. Andersa. Pracowała w Wydziale Propagandy i Informacji – Oddział
Kultury i Prasy APW i 2 Korpusu (od kwietnia 1942 pod
kierownictwem Józefa Czapskiego). Współpracowała z biurem redakcji gazety „Orzeł
Biały”. Wraz z Armią Polską na Wschodzie wyszła z ZSRR i z 2 Korpusem przez Irak i Egipt dotarła
do Włoch.
Losy
powojenne rzuciły Zofię i Zygmunta Hertzów do Francji, nigdy do Polski nie wrócili.
Plac Wolności 2. Tablica upamiętniająca Zofię Hertz, odsłonięta w 2015 roku.
Zofia Hertz była
współzałożycielką – z Jerzym Giedroyciem, mężem Zygmuntem Hertzem i Józefem
Czapskim – Instytutu Literackiego (powołany w 1946 roku w Rzymie, w 1947 przeniesiony do Maisons-Laffitte pod Paryżem).
Stał się on ośrodkiem skupiającym wybitnych polskich pisarzy i publicystów
emigracyjnych, autorów objętych cenzurą w komunistycznej Polsce i Europie
Środkowo-Wschodniej. Jego działalność wydawnicza obejmowała: miesięcznik „Kultura” (1947-2000),
serię „Biblioteka Kultury”, w skład której wchodziły: „Zeszyty
Historyczne” oraz setki tytułów książek (dzieła literackie i książki o
charakterze politycznym i pamiętnikarskim).
Założycielem i redaktorem
periodyków był Jerzy Giedroyc. Zofia Hertz zajmowała się stroną
administracyjną i wydawniczą, tłumaczyła teksty, w latach 1962-1986 prowadziła
w „Kulturze” stałą rubrykę Humor krajowy.
Po
śmierci Jerzego Giedroycia kierowała Instytutem Literackim. Kontynuowała
edycję „Zeszytów Historycznych” (w październiku 2000 ukazał się ostatni numer,
637, „Kultury”, który zgodnie z wolą Jerzego Giedroycia przestał wychodzić po
jego śmierci).
Nigdy
nie wystąpiła o obywatelstwo francuskie, miała status polskiego uchodźcy
politycznego (od grudnia 1948 roku). Odznaczona Krzyżem
Komandorskim Orderu Polonia Restituta (2000) i Medaille d'Or de la
Ville Maisons-Laffitte (2001). Laureatka nagrody edytorskiej polskiego PEN
Clubu za rok 2000. Zmarła 20 czerwca 2003 roku w Maisons-Laffitte. Pochowana
jest na pobliskim cmentarzu, w Mesnil-le-Roi, gdzie spoczywają również
inni twórcy paryskiej „Kultury”.
Dnia
27 sierpnia 2008 Rada Miejska w Łodzi podjęła uchwałę nadającą nazwę Skwer
Zofii i Zygmunta Hertzów dotychczas bezimiennemu skwerowi, położonemu
przy ul. Matejki, pośród gmachów Uniwersytetu Łódzkiego (pomiędzy
uczelnianą biblioteką a Wydziałem Zarządzania).
źródła:
Joanna
Podolska. Spacerownik. Łódź żydowska.
Dariusz
Kędzierski. Ulice Łodzi.
Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
"Rozwój", rok 1928.