Na
przełomie lat 60. i 70. XIX wieku posesja przy Piotrkowskiej 39 (wówczas numer 267), z jeszcze parterowym domem
od ulicy, należała do Heihricha Heidera.
Kolejny
właściciel, Józef Czapiewski, wybudował tu w 1875 roku dwupiętrową kamienicę frontową. Posesja pozostawała w rękach Czapiewskiego do końca lat 80. XIX wieku, właściciel prowadził tu przez jakiś czas cukiernię i chyba miał doświadczenie w fachu cukierniczym, ponieważ miał już taki zakład przy ulicy Piotrkowskiej w 1867 roku.
"Lodzer Zeintung", rok 1867.
Kamienica
wielokrotnie zmieniała właścicieli, taryfy domów z lat 1893-1920 wymieniają
wielu następnych właścicieli nieruchomości.
Od 1893 roku Dawid Tempel:
Kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1893.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.
Chaim
Mendel Winter, później jego sukcesorzy. Również Mordka Winter i Estera Szlezinger (taryfy domów z lat 1897-1907).
Chaim
Mendel Winter widnieje także jako właściciel posesji nr 41 i 45, w tym czasie przy
posesji pod nr 39 widnieją jako właściciele Mordka Winter i Estera Szlezinger.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.
W latach 1903-1904 jako właściciele posesji w zapisach nadal widnieją Mordka Winter i Estera Szlezinger, za to Chaim Medel Winter jest właścicielem także posesji pod numerem 41. Ale już rok później, aż do roku 1907 właścicielem posesji pozostaje Estera Szlezinger i Chaim (a nie Mordka) Winter.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1906.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907.
Od 1908 roku Firma
„Wilhelm Brass i S-wie” (taryfy domów z lat 1908-1911):
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.
Od 1912 roku bracia Wolf
i Majer Eisner (taryfy domów z lat 1912-1920).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.
"Lodzer Informations und Hause Kalender", rok 1913.
.
Ostatni z wymienionych właścicieli, Majer Eisner, był kupcem. W latach 20. okresu międzywojennego, w spółce z Szulimem Białerem, prowadził pod tym adresem dom handlowy, co ówcześnie oznaczało firmę zajmującą się przedstawicielstwem i pośrednictwem handlowym.
Kalendarz-informator adresowy na rok 1923.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.
Informator handlowo-przemysłowy, rok 1914.
"Lodzer Informations und Hause Kalender", rok 1914.
Kamienica przy Piotrkowskiej 39 wydaje się wyjątkowo urodziwa w swojej klasycznej szacie. Jest
to kamienica symetryczna z dominantą centralną.
"Nowy Kurier Ilustrowany", rok 1916.
Dominantę
centralną posiadają zwykle kamienice o nieparzystej liczbie osi – kamienica przy
Piotrkowskiej 39 posiada fasadę siedmioosiową.
"Fuhrer Durch Lodz" przewodnik Cezarego Rychtera 1893.
Przez wiele lat pod tym adresem prowadził swój interes Adolf Rosenthal.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1905.
"Dziennik Łódzki", rok 1884.
Na
przełomie lat 80. i 90. XIX wieku działała tutaj znana w Łodzi
cukiernia A. Wüstehube (Wistechube), prowadzona później przez M. Bermana oraz Fabryka Wyrobów Rękawiczniczych W. Madlera.
"Dziennik Łódzki", rok 1892.
Pod
tym adresem mieściło się przedstawicielstwo Niemiecko-Rosyjskiego Towarzystwa
Transportów i Żeglugi, prowadzone przez Zygmunta Teemana (Teemanna),
który do 1922 roku również mieszkał przy Piotrkowskiej 39.
Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.
Od
1902 roku w tej kamienicy prowadził Kursy Muzyczne prof. Antoni Wawrzyniec Grudziński,
absolwent Warszawskiego Instytutu Muzycznego.
"Rozwój", rok 1905.
Do
chwili powstania w Łodzi pierwszej szkoły muzycznej w 1893 roku łodzianie
uczyli się muzyki głównie u miejscowych prywatnych nauczycieli. Oczywiście tylko ci lepiej
sytuowani materialnie oraz korzystający z pomocy łódzkich protektorów muzyki i
ze stypendium m. Łodzi. (…) Prywatnych lekcji muzyki udzielali na początku XX
wieku również niektórzy dyrektorzy łódzkich szkól muzycznych. Antoni Grudziński
uczył prywatnie gry na fortepianie.
Antoni Grudziński uzyskał w 1901 roku pozwolenie na założenie w Łodzi „Kursów
Muzycznych” z programem nauczania Warszawskiego Instytutu Muzycznego.
Oficjalne
otwarcie tej szkoły odbyło się 1 stycznia 1902 roku. Okres nauki trwał 6 lat, a
absolwenci otrzymywali dyplomy nauczyciela muzyki i świadectwa
kapelmistrzowskie.
"Rozwój", rok 1908.
Szkoła
Grudzińskiego wyróżniała się pod względem doboru odpowiedniego personelu
pedagogicznego. Starano się nie tylko o dobrych nauczycieli klas
instrumentalnych i wokalnych, lecz także teorii muzycznej.
"Rozwój", rok 1900.
"Rozwój", rok 1903.
W ówczesnej Łodzi każdy
dyrektor musiał sam organizować swoją szkołę. Po zwerbowaniu odpowiedniego
personelu pedagogicznego, uzgodnieniu z lokalnymi władzami i zdobyciu na szkołę
budynku lub większego mieszkania, należało się ubiegać w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych o pozwolenie na otwarcie danej uczelni.
Prawie
w każdej szkole muzycznej uczono dwóch przedmiotów specjalnych – fortepianu i śpiewu
solowego. W szkole Grudzińskiego główny nacisk kładziono na fortepian,
skrzypce, wiolonczelę i naukę gry na organach.
Od listopada 1908 roku Antoni Grudziński prowadził
także chór „Lira”, który zaprezentował
się w konkursie chórów polskich w grudniu 1908 roku. Od czasu objęcia
stanowiska dyrektora „Liry” zaznaczył się w działalności chóru znaczny postęp, liczba
członków wzrosła do 60 osób.
Szkoła
Muzyczna Antoniego Grudzińskiego zakończyła swoją działalność w 1914 roku. Chociaż
okupant w czasie I wojny światowej nie zabraniał nauczania muzyki, to jednak
łódzkie szkolnictwo muzyczne przez tę wojnę poważnie ucierpiało. Ubyło też wielu
nauczycieli muzyki.
"Rozwój", rok 1914.
W
domu przy ulicy Piotrkowskiej 39 mieszkał Jehuda Lajb Werdygier (Werdiger). Był
przemysłowcem.
Urodził
się w 1883 roku w zamożnej rodzinie chasydzkiej jako syn Eliezera. Uczył się w
chederze oraz u różnych, także prywatnych, nauczycieli. Ożenił się w wieku 20
lat z córką Natana Lesmana. Przez długie lata produkował materiały bawełniane i
wełniane. Był szanowanym fabrykantem. Zakupił szereg domów. W połowie lat 30.
XX wieku był właścicielem budynków Filharmonii oraz teatru „Splendid”.
"Głos Poranny", rok 1933.
W
1907 roku Werdygier rozpoczął pracę społeczną. Był współzałożycielem łódzkiego
towarzystwa dobroczynnego „Linas Hacholim” mieszczącego się przy ulicy
Południowej (obecnie Rewolucji 1905 roku) 19 i długoletnim członkiem zarządu,
przyczyniając się do rozwoju tego towarzystwa. Przez kilka lat współpracował i
był przewodniczącym zarządu miejscowej kasy oszczędnościowo-pożyczkowej.
W
czasie I wojny światowej pracował w Czerwonym Krzyżu. W 1920 roku został
wybrany przez Radę Miejską do Urzędu Skarbowego. Przez szereg lat zasiadał
również w komisjach do spraw majątkowych oraz podatku dochodowego. W latach
1915-1917 zajmował się, z ramienia Gminy Żydowskiej, przydziałem taniego węgla
dla ludności żydowskiej. W 1920 roku został ławnikiem i pełnił tę funkcję w 1,
4 i 9 Sądzie Pokoju, aż do 1929 roku, kiedy to został ławnikiem Sądu Pracy. W
latach 1925-1926 był członkiem zarządu partii „Aguda”.
Data
jego śmierci nie jest znana.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Głos Poranny", rok 1929.
W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 39 przez wiele lat działała znana szkoła językowa "Berlitz School".
"Głos Poranny", rok 1930.
W
końcu XIX wieku przy Piotrkowskiej 39 mieściła się mała fabryka wyrobów
wełnianych o 20 warsztatach tkackich. W 1894 roku zakupił ją Salo (Salem)
Budzyner, będąc jednocześnie wspólnikiem firmy „Hirszberg i Birnbaum”.
Salo
Budzyner, przemysłowiec i senator RP, urodził się w 1872 roku w Tomaszowie
Mazowieckim.
W
1905 roku produkował chustki kaszmirowe drukowane. Wkrótce rozwinął swoje
przedsiębiorstwo tak, że niebawem przekształcił je w towarzystwo akcyjne z
kapitałem zakładowym 1,5 miliona rubli. Przed I wojną światową fabryka
Budzynera zatrudniała około 500 robotników, a jej specjalnością były materiały
szewiotowe i lekkie tkaniny bawełniane przeznaczone na okrycia damskie.
W
1928 roku został wybrany na senatora II kadencji z województwa warszawskiego,
reprezentując konserwatywno-religijną partię „Agudas Israel”. Był prezesem
pełnomocnym Gminy Żydowskiej i Komitetu Ratunkowego dla Udzielania Pożyczek
Żydom w Łodzi, członkiem zarządów Łódzkiego Towarzystwa „Talmud Tora” i
Towarzystwa Pomocy Ubogim i Chorym Żydom „Linas Hacedek”, członkiem i prezesem
zarządu Czwartego Łódzkiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego i
Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Opieki nad Sierotami oraz członkiem Rady
Miejskiej (w latach 1917-1919).
Pod
koniec 1939 roku zdobył dla siebie i swojej rodziny fałszywe wizy greckie, na
podstawie których otrzymał autentyczne tranzytowe wizy włoskie. Wyjechał do
Triestu, gdzie po kilku miesiącach zmarł na serce. Został pochowany na
miejscowym cmentarzu, zaś jego grób został przykryty polską flagą jako wyraz
szacunku dla zmarłego senatora RP.
"Głos Poranny", rok 1930.
W latach 30. XX wieku miał tu jeden ze swoich magazynów producent obuwia "Centra Rekord".
"Głos Poranny", rok 1930.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1905.
Na przełomie wieków przy Piotrkowskiej 39 powadził elegancki skład tiulów, koronek i wstążek Isidor Littauer.
"Fuhrer Durch Lodz" przewodnik Cezarego Rychtera 1893.
"Łodzianin", 1893.
Littauer ogłaszał się jeszcze w 1900 roku...
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1900.
.... ale już w 1905 roku zamknął interes:
"Rozwój", rok 1905.
W latach 30. ubiegłego stulecia miał tu swoją siedzibę Spółdzielczy Bank Kredytowy Właścicieli Nieruchomości m. Łodzi:
"Głos Poranny", rok 1930.
Pod tym adresem w 1930 roku otworzyła swój skład fabryczny Fabryka sukna i towarów modnych "Bielsko" A. Rapaporta:
"Głos Poranny", rok 1930.
Miała tu też siedzibę administracja przędzalni i tkalni wyrobów wełnianych i półwełnianych "Światłowski-Kon-Brenner" oraz wiele innych firm i składów mieszczących się w podwórku i od ulicy Piotrkowskiej:
"Głos Polski", rok 1919.
Informatot m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
"Republika", rok 1923.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
Kalendarz-informator adresowy na rok 1923.
Kalendarz-informator adresowy na rok 1923.
Kalendarz-informator adresowy na rok 1923.
"Republika", rok 1924.
"Republika", rok 1924.
"Rozwój", rok 1921.
"Republika", rok 1924.
"Ilustrowana Republika", rok 1925.
"Głos Kupiectwa", rok 1926.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
Po II wojnie światowej:
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1963.
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
"Dziennik Łódzki", rok 1967.
"Dziennik Łódzki", rok 1968.
Fot. Monika Czechowicz
Źródła:
M. Frankental. Życiorysy łódzkich działaczy społecznych, politycznych, kulturalnych oraz przemysłowych.
K. Badziak, J. Walicki. Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi do 1939 roku.
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Spodenkiewicz. Zaginiona dzielnica.
Alfons Pellowski. Kultura muzyczna w Łodzi do roku 1918.
Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.
DAWNA PIOTRKOWSKA https://piotrkowska-nr.pl
Archiwalia
pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
"Lodzer Zeitung", rok 1867.
(dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej - nr 267, dzisiaj 39).
"Gazeta Łódzka", rok 1916.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz