DOM MIESZKALNY DLA URZĘDNIKÓW BANKU POLSKIEGO.

Przy ulicy Wierzbowej 40 (róg z ulicą Narutowicza) znajduje się monumentalny, narożny budynek. Został wzniesiony w latach 1929-1932 w stylu modernizmu, z przeznaczeniem na dom mieszkalny dla pracowników łódzkiego oddziału Banku Polskiego. Autorem projektu architektonicznego tego obiektu był Stanisław Filasiewicz przy współudziale konstruktora W. Boldretta.

"Rozwój", rok 1922.

Międzywojenna Łódź, podniesiona w lutym 1920 roku do rangi miasta wojewódzkiego, była zgodnie z wynikami powszechnego spisu ludności z 1921 roku ośrodkiem przeludnionym o średniej gęstości zaludnienia ok. czterech osób na izbę w lokalach jednoizbowych. Trudną sytuację pogarszał dodatkowo znaczny napływ ludności wiejskiej. 
"W mieście jest tak straszliwy brak mieszkań - alarmowała łódzka prasa - iż w jednym pokoju mieści się często po kilkanaście osób, składających nieraz parę rodzin".
Władze miasta były bezradne wobec deficytu środków finansowych na budownictwo mieszkaniowe. Awans administracyjny Łodzi stwarzał także potrzebę zapewnienia odpowiedniej liczby mieszkań dla nowej grupy społecznej – urzędników państwowych oraz wzrastającej liczby urzędników magistrackich.

"Kolonia skarbowców", osiedle domów dla urzędników skarbowych na Julianowie. Zaprojektowane przez inż. arch. Henryka Bursze.

Utworzenie garnizonu łódzkiego wiązało się z koniecznością budowy bazy mieszkalnej dla funkcjonariuszy wojskowych. Erygowanie diecezji łódzkiej wymagało wzniesienia obiektów mieszkalnych dla księży sprawujących funkcje w hierarchii kościelnej. Jednocześnie prężnie rozwijającej się w Łodzi akcji budowy szkół, związanej z realizacją ustawowego obowiązku powszechnego nauczania, musiało towarzyszyć tworzenie lokali mieszkalnych dla nauczycieli.

Kolonia mieszkalna dla zawodowych oficerów Wojska Polskiego zrealizowana w latach 1924-1927, według projektu Wiesława Lisowskiego.

Podstawowe znaczenie o zasięgu ogólnokrajowym w procesie kształtowania przestrzeni mieszkalnej miały obowiązujące wówczas akty prawne i rozporządzenia wykonawcze. Ustawa o ochronie praw lokatorów wprowadzona przez rząd Jędrzeja Moraczewskiego, a ogłoszona w 1919 roku przez Ignacego Paderewskiego, hamowała wprawdzie swobodę dowolnego podnoszenia czynszów w istniejących domach, ale wywołała jednocześnie niechęć prywatnych inwestorów do angażowania się w budownictwo mieszkaniowe w obawie o rozszerzenie jej na nowe obiekty. 

"Głos Poranny", rok 1929.

Mimo to proces tworzenia przestrzeni o charakterze mieszkalnym postępował w znacznym tempie. W Łodzi próbowano sprostać nowym wyzwaniom programowym, funkcjonalnym i standardowym, wynikającym z potrzeb wzrastającej liczby urzędników, funkcjonariuszy, średnio uposażonej inteligencji czy dążenia do poprawy jakości życia pozostałych mieszkańców Łodzi.

Kształt przestrzenny i wyraz architektoniczny realizowanych w okresie międzywojennym obiektów zależał w równej mierze od gustów i upodobań inwestorów, jak i od środowisk architektonicznych działających i tworzących w okresie międzywojennym. Twórcy kształtujący przestrzeń w czasach II Rzeczypospolitej byli głównie absolwentami Politechniki Lwowskiej, Politechniki Warszawskiej czy Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W Łodzi, poza Wiesławem Lisowskim (Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu), Józefem Kabanem i Pawłem Lewym (Politechnika w Dreźnie), pozostali wywodzili się ze szkoły warszawskiej. 

Budynek Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego u zbiegu ulic Narutowicza i Kopcińskiego. Projekt Wiesław Lisowski, zakończenie budowy w 1930 roku.

Ulica Gdańska 55, róg Zielonej - dawna kamienica Judy Salomonowicza. Realizacja w latach 1936-1938 według projektu Pawła Lewego.

Zespół gmachów Sądu Okręgowego i Apelacyjnego zajmujących teren przy placu Dąbrowskiego i ulicy Narutowicza. Główny budynek wzniesiono w latach 1927-1932 według projektu Józefa Kabana.

Jedynie twórca projektu kamienicy przy ulicy Wierzbowej 40, Stanisław Filasiewicz (1881-1944) studiował architekturę i inżynierię na Politechnice w Zurychu i był absolwentem Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej.

Po studiach pracował jako architekt rządowy w Galicji. W latach I wojny światowej działał w organizacjach polskich w Szwajcarii, w 1919 roku w Komitecie Narodowym Polskim w Paryżu.

Po przyjeździe do Polski, w latach 1922–1923 kierował biurem projektowym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Od 1924 roku do wybuchu wojny był kierownikiem biura projektowego Banku Polskiego w Warszawie, wykonał m.in. projekty budynków oddziałów Banku Polskiego w Brześciu nad Bugiem, Bielsku, Gdyni, Ostrowie Wielkopolskim a także domy pracowników banku w Warszawie (u zbiegu ulic Czerniakowskiej, Wilanowskiej i Okrąg), Wilnie, Sosnowcu, Kielcach i Łodzi. Jego twórczość ewoluowała od form klasycyzmu akademickiego do zmodernizowanego klasycyzmu i modernizmu.

Ostrów Wielkopolski – budynek Banku Polskiego (arch. Stanisław Filasiewicz, 1928-1930).

W Łodzi zrealizowany został jego projekt Domu mieszkalnego dla pracowników Banku Polskiego przy ulicy Wierzbowej 40, róg  Narutowicza (1929–1933). To jeden z ważniejszych gmachów miasta powstałych ok. 1930 roku, stanowiący ogniwo pośrednie między architekturą lat 20. a „luksusowymi” kamienicami lat 30. XX wieku. Reprezentuje tzw. modernizm historyzujący.

Obiekt zlokalizowany jest w ramach dwóch posesji – pierwszej przyległej do obu ulic, drugiej znajdującej się wewnątrz kwartału.

Jest to budynek trzypiętrowy, z częściowo użytkowym poddaszem. Nad gzymsem wieńczącym widać ażurowe balustrady. 

"Ilustrowana Republika", rok 1930.

Narożnik frontowy został wyoblony, a monotonia zwartej bryły budynku frontowego przełamana czterema, wyższymi o użytkowe poddasza, pięcioosiowymi strefami obejmującymi rejony klatek schodowych.

W budynku frontowym znajdują się dwie bramy przejazdowe od ulicy Wierzbowej i w strefie skrajnej wschodniej od ulicy Narutowicza. Obiekt posiada cztery klatki schodowe w układzie poprzecznym dostępne z dziedzińca głównego, które obsługują po dwa lub trzy mieszkania na każdej kondygnacji. W parterze łącznika znajduje się sień przejazdowa łącząca oba dziedzińce posesji. Z sieni prowadzi wejście na klatkę schodową i do mieszkania dozorcy. Dwie klatki schodowe skrzydła obsługują zespół sali wielofunkcyjnej (dzisiaj znajduje się tu przedszkole) oraz po trzy mieszkania na każdym z pięter. Liczba mieszkań – 90 i 13 wygospodarowanych w ramach poddaszy (w 1933 roku przebudowano poddasza kamienicy adoptując je na mieszkania).

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Polski", rok 1924.

Osiągnięcia międzywojennego budownictwa w Łodzi są do dzisiaj pozytywnie oceniane, między innymi dzięki wysokiej jakości wykreowanych wówczas przyjaznych przestrzeni mieszkalnych, w których ludzie czują się nadal znakomicie. Świadczy o tym nieustająco wysoki popyt na mieszkania międzywojenne, zarówno te luksusowe w kamienicach, jak i te skromniejsze w koloniach mieszkalnych.

Fot. archiwalne: 

Serwis Architektoniczny RONET.PL http://www.ronet.pl 
Zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi

 Fot. współczesne Monika Czechowicz

Źródła:

Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 2 Osiedla i obiekty mieszkalne.

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.
Wacław Pawlak. W rytmie fabrycznych syren. Łódź między wojnami.

Serwis Architektoniczny RONET.PL http://www.ronet.pl

Polska Niezwykła http://www.polskaniezwykla.pl

 "Rozwój", rok 1922.

Przeczytaj jeszcze:

KOLONIA MIESZKALNA NA RADIOSTACJI – „OSIEDLE OFICERSKIE”.
KOLONIA SKARBOWCÓW NA JULIANOWIE

Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. Norberta Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.

Paweł Lewy i… „styl 1937 roku” w Łodzi.
GMACH SĄDU OKRĘGOWEGO I APELACYJNEGO PRZY PLACU DĄBROWSKIEGO - ŁÓDZKA SIEDZIBA TEMIDY

BAEDEKER POLECA:

Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 2 Osiedla i obiekty mieszkalne.

W drugim tomie książki Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa Joanna Olenderek kontynuuje opis budownictwa i architektury łódzkiego modernizmu. Zajmuje się charakterystyką osiedli i obiektów mieszkalnych: kolonii mieszkalnych, kamienic wielkomiejskich, willi i domów miejskich. Interpretuje wartość artystyczną i znaczenie prezentowanych budynków, ich rolę w strukturze przestrzennej miasta. Autorka opisuje m.in. początki budownictwa uwzględniającego potrzeby różnych grup społecznych: księży, nauczycieli, urzędników i robotników. Prowadzi Czytelnika przez kulturową mozaikę międzywojennej Łodzi – miejsca, w którym spotykali się wybitni architekci i budowniczowie różnych narodowości. Ich losy często nie są dzisiaj znane, ponieważ zostały zatarte przez tragiczne wydarzenia II wojny światowej. O ich istnieniu i twórczej działalności świadczą zrealizowane projekty współtworzące poczucie lokalnej tożsamości łodzian. 

MAPA GOOGLE