LUSTRA ŁÓDZKIE/ WIMA

Fot. Monika Czechowicz

Makieta zaginionego kwartału w Muzeum Miasta Łodzi.

W holu głównym Muzeum Miasta można oglądać pierwszą w dziejach naszego miasta makietę historycznych fragmentów Łodzi z roku 1939, czyli okresu, kiedy Łódź była najgęściej zabudowana - tuż przed drugowojennymi destrukcjami. 

Pierwsza część makiety, która została zaprezentowana we wrześniu 2015 roku, obejmuje zabudowę, która przed II wojną światową znajdowała się na obszarze dzisiejszego Parku Staromiejskiego oraz Starego Miasta od ulic Ogrodowej i Północnej, po Wojska Polskiego i Limanowskiego. W przeważającej większości budynki te dzisiaj już nie istnieją. Część z nich została zburzona w trakcie budowy łódzkiego getta, aby oddzielić je od reszty miasta pasem pustej ziemi. Kamienice, które leżały bezpośrednio na terenie getta, zostały zrównane z ziemią po II wojnie światowej, aby w ich miejsce mogło powstać nowoczesne osiedle robotnicze. Najbardziej charakterystycznymi obiektami tej części makiety są: górujący nad tą częścią miasta, czerwony dwuwieżowy kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, stojąca opodal synagoga Alte Szil oraz przestrzeń Starego Rynku.

Druga część makiety, którą została zaprezentowana w lipcu 2016 roku, przedstawia Nowe Miasto z okresu przedwojennego: kwartały pomiędzy ulicami Północną i Południową oraz Zachodnią i Kilińskiego. Większość historycznych nazw ulic przetrwała do dnia dzisiejszego, jedynie zagadką dla niektórych łodzian może być ul. Południowa, która zmieniła się w ul. Próchnika i Rewolucji 1905 r. Większość kamienic, które widzimy na tym modelu możemy do dzisiaj zobaczyć w przestrzeni Łodzi. Istnieją jednakże całe fragmenty zabudowy, które zostały odtworzone na podstawie archiwalnych zdjęć. Najbardziej charakterystycznymi obiektami tej części modelu są: fabryka przy ul. Kilińskiego z okazałym kominem (zabudowania należące do Roberta Biedermana), gmach Towarzystwa Kredytowego Miejskiego, z charakterystycznymi podjazdami, a naprzeciwko niego budynek Banku Handlowego, dziś stanowiącego siedzibę Gminy Żydowskiej. Warto również zwrócić uwagę na wschodnią pierzeję ul. Zachodniej, która została zburzona w latach sześćdziesiątych XX wieku, z przeznaczeniem pod poszerzenie wspomnianej ulicy. 

Po przeanalizowaniu setek zdjęć i archiwalnych teczek, mieszkańcom Łodzi zostały oddane modele, które przywrócą chociażby częściowo pamięć o nieistniejących już fragmentach Łodzi. Pragniemy, aby makieta była postrzegane jako źródło wiedzy o przeszłości Łodzi oraz stała się podstawą do dalszych działań edukacyjnych w przyszłości.
Makieta została wykonana w ramach projektu "W poszukiwaniu zaginionego kwartału", weszła do stałej ekspozycji Muzeum Miasta Łodzi i można ją oglądać bezpłatnie w godzinach otwarcia muzeum. Wraz z makietą Muzeum udostępnia film omawiający przeszłość zaprezentowanego fragmentu miasta oraz publikację online "W poszukiwaniu zaginionej ciągłości miasta" (zobacz TUTAJ).

Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Fundacji Orange, a także dzięki Panu Markowi Zimochowi. 

źródło: Muzeum Miasta Łodzi http://www.muzeum-lodz.pl/

Fot. Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE

Fabryka mebli Karola Wutke - Jaracza 40/42.

Od 1878 roku posiadaczem placu przy ulicy Jaracza 40/42 (wówczas Cegielnianej 70) był Karol Wutke. Pochodził z Twardogóry (dawniej Festenberg) na Śląsku, a do Łodzi przybył w 1865 roku. Początkowo wzniósł tutaj niewielką stolarnię, którą następnie przekształcił w fabrykę mebli. 

"Führer durch Łódź", 1893.

Duży zakład wyposażony w maszynę parową i obejmujący także ślusarnię znajdował się w lewej oficynie.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1901.

W głębi nieruchomości był skład desek, magazyn gotowych wyrobów oraz gazownia. W 1913 roku fabryka zatrudniała 62 robotników.

Führer Durch Łódź. Przewodnik Cezarego Rychtera, rok 1893.

Po 1894 roku zbudowano tu charakterystyczną frontową kamienicę, oblicowaną czerwoną cegłą i przylegającą do niej oficynę mieszkalną.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeintung" 1863-1913.

Kamienica jest trzyosiowa z bocznymi ryzalitami i centralnym wykuszem. To, co ją wyróżnia to mansardowy dach, dekoracyjne szczyty wieńczące ryzality zewnętrzne i środkowy oraz materiał elewacyjny, którym jest czerwona, klinkierowa cegła.

Kamienica wykonana jest w duchu renesansu północnego z silnymi akcentami niderlandzkimi i niemieckimi.

O niemieckiej proweniencji mogą świadczyć dwa dekoracyjne tonda umieszczone w bocznych ryzalitach, które przedstawiają słynnych niemieckich malarzy renesansowych: Hansa Holbeina i Albrechta Dürera.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1904. 

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1910.

Założyciel przedsiębiorstwa zmarł 6 kwietnia 1913 roku, po jego śmierci firmą kierował syn Otto. Po I wojnie światowej przedsiębiorstwo znacznie ograniczyło swoją produkcję. Główne źródło utrzymania właścicieli stanowiły czynsze pobierane od wynajmujących lokale mieszkalne. 

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1922.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

Od 1933 roku znajdowała się tu między innymi Państwowa Szkoła Handlowa Żeńska.

 "Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1935.

W okresie międzywojennym przedsiębiorstwo nosiło nazwę "Fabryka Mebli i Warsztat Tapicersko-Dekoracyjny Karol Wutke właściciel Otto Wutke". Ten ostatni zmarł w 1935 roku i firmę przejęła po nim córka Elza Seidel, co wiązało się także ze zmianą ostatniego członu nazwy. 

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1935.

 "Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1935.

Firma wystawiała swoje wyroby na wystawach rzemieślniczo-przemysłowych, między innymi na wystawie zorganizowanej w parku im. Stanisława Staszica, w 1936 roku.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1938.

Zakłady istniały nadal w latach II wojny światowej pod szyldem: " Möbelfabrik Karl Wutke, inhaber Else Seidel, Moltkestrasse 154".

Księga adresowa m. Łodzi i województwa łódzkiego, 1937-1939.

"Ilustrowana Republika", rok 1939.

Po 1945 roku był tu m.in. sklep Centrali Handlowej Przemysłu Drzewnego, wynajmowano pomieszczenia innym mniejszym przedsiębiorstwom.

"Głos Kaliski", rok 1947.

"Głos Kaliski", rok 1947.

źródła:
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Michał Domińczak, Arur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.

Fot. współczesne Monika Czechowicz (fotografie odrestaurowanej kamienicy pochodzą z 2020 roku, post został poprawiony).

Fot. archiwalne:
Zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.

MAPA GOOGLE

Dawna fabryka kapeluszy przy ulicy Targowej.

Ulica Targowa 2. 

Informator handlowo-przemysłowy, rok 1909. 

W 1878 roku trzej wspólnicy - Herman Schlee, Juliusz Triebe i Wilhelm Meinicke, założyli przy ulicy Targowej 2 (ówczesny adres Targowa 20) fabrykę kapeluszy. 

Herman Schlee

Zatrudnionych tu było 120 robotników. Po 1893 roku Schlee prowadził zakład z Krenslerem, wtedy zatrudnienie wzrosło do 250 osób. Pracownicy mieli możliwość korzystania z pomocy lekarskiej gwarantowanej przez fabrykę. Ci, którzy należeli do kasy chorych, otrzymywali w okresie zwolnienia połowę poborów. Zakład był stale rozbudowywany. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909. 

Obok budynku biurowego, od strony ulicy Targowej, w 1885 roku Schlee wzniósł swoją willę. 

Dwupiętrowa willa Hermana Schlee utrzymana jest w stylu renesansu włoskiego.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

W 1895 roku przekształcono firmę w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Kapeluszowych Herman Schlee, z kapitałem 600 tysięcy rubli. Zatrudnienie znów wzrosło do 450 robotników, a obroty roczne sięgały 880 tysięcy rubli. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904. 

W następnych latach po przyłączeniu sąsiedniej posesji pod nr 4 nastąpiła dalsza rozbudowa fabryki zakończona w 1903 roku. Zakład stał się jednym z wiodących pod względem wielkości produkcji wyrobów kapeluszowych zakładów w Królestwie Polskim.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Wyroby zakładu cieszyły się uznaniem odbiorców i docierały na rynki Rosji i Finlandii.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

"Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w życiu powiatu łódzkiego 1918-1928".

Po 1920 roku firma zmieniła nazwę na Łódzka Fabryka Kapeluszy dawniej Herman Schlee S. A., z kapitałem 2,4 miliona złotych, podzielonym na 2,4 tysiące akcji. W latach 30. profil produkcji rozszerzony został o inne wyroby filcowe. Fabryką kierowali Juliusz Triebe, Adolf Delnitz i Juliusz Paul. Roczna wartość produkcji przekraczała 6 milionów złotych. Nowe rynki zbytu znaleziono w Ameryce Południowej i w USA. 

Po 1945 roku upaństwowiona fabryka funkcjonowała pod nazwą Zakłady Wyrobów Filcowych im. Tadeusza Kościuszki. W 1960 roku na bazie starej fabryki utworzone zostały Zakłady Wyrobów Wulkanizacyjnych PŁYTOTEX. Wtedy też zakład został zmodernizowany, wzniesiono nowe budynki produkcyjne. Produkowano tu między innymi materace i wkłady do foteli samochodowych. 

W latach 90. przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę akcyjną, której większościowy pakiet akcji nabyła w 2001 roku holenderska firma Enkev BV, i odtąd zakłady działały pod szyldem Enkev Polska SA. W 2007 roku zrodził się projekt Nowego Centrum Łodzi. Likwidacja fabryki w dotychczasowej lokalizacji była nieunikniona ze względu na budowę nowej ulicy roboczo nazywanej Nowotargową (obecnie alei Rodziny Scheiblerów). Dopiero w 2016 roku ostatecznie zakończyło się przenoszenie produkcji do budynków przy ulicy Traktorowej 139 należących do 2014 roku do Coca-Cola HBC Polska.

Podręczny Rejest Handlowy, rok 1926.

Niedługo budynki przy ulicy Targowej przestaną istnieć.

Na terenie dawnej fabryki kapeluszy Hermana Schlee ma powstać zespół budynków biurowych Targowa 2. Budowa ma wystartować w 2019, a dobiec końca w 2020 roku. Powierzchnia biurowa tej zabudowy to 30 tysięcy metrów kwadratowych. Obiekt to inwestycja firmy HB Reavis Poland, natomiast koncepcję architektoniczną opracowała pracownia Open architekci z Warszawy.  

źródła:
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Urbanity.pl https://www.urbanity.pl/
FotoPolska https://fotopolska.eu

Fot. Monika Czechowicz 

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

MAPA GOOGLE