II WOJNA ŚWIATOWA - kwiecień 1942 roku.

1 kwietnia

Komendant więzienia na Radogoszczu, Walther Pelzhausen, zastrzelił dziewięciu więźniów, w tym chłopca zwanego przez więźniów "Kruszynką". Przyczyną egzekucji była kradzież chleba z magazynu żywnościowego.

Z zeznań byłego więźnia Radogoszcza Bolesława Kowalczyka:

Z więźniów zastrzelonych tylko jeden ukradł chleb, a reszta była zupełnie niewinna. Nazwiska tych ludzi: Wasiak, Hauke, [Jędrzejewski, Lauch, Maślak oraz trzech o nieustalonych nazwiskach], zaś chłopczyk nazywał się Kruszyna, wyglądał na 7 lat. Do tego chłopca Pelzhausen czuł nienawiść, której przyczyny nie można było zgłębić. Bił go ciągle, wreszczie wybrał go przy dziesiątkowaniu, by zastrzelić. Chłopak ten był Polakiem z rodziców wysiedlonych, a oddany był na służbę do jakiejś Niemki. Niemce tej powiedział "ty stara wiedźmo" za co ta oddała go na policję. Stąd znalazł się na Radogoszczu.

Przeczytaj w baedekerze:

MAUZOLEUM i MUZEUM NA RADOGOSZCZU – dawna fabryka Samuela Abbe. (baedekerlodz.blogspot.com)

Zarządzeniem Izby Lekarskiej Kraju Warty zakazano aptekarzom przyjmowania recept od Polaków w godz. 17.00-8.00, z wyłączeniem przypadków nagłych, gdy lekarz dokonał odpowiedniej adnotacji na recepcie. Recepty dla Polaków oznaczone były literą "P" i nie wolno było przepisywać na nie środków odżywczych, tranu, witamin, mleka w proszku i syropów. Polski personel aptek nagminnie łamał te przepisy.

Apteka przy ulicy Limanowskiego 1.

W tym narożnym budynku (wówczas Alexanderhofstrasse), który istnieje do dziś, w czasie wojny mieściła się siedziba ekspozytury łódzkiego Gestapo (Geheime Staatpolizei, Tajna Policja Państwowa) , a także VI rewiru Schupo (Schutzpolizei, Policja Prewencyjna, dosł. policja ochronna). Stąd sprawowany był nadzór polityczny i policyjny nad gettem.

2 kwietnia

Wykryto drukarnię "Biuletynu Kujawskiego" przy ulicy Rzgowskiej 87 (Heerstrasse). Tymczasową drukarnię urządzono w domu Grzegorza Timofiejewa przy Sienkiewicza 67 (König-Heinrich-Strasse). W końcu lipca przeniesiono ją do mieszkania Bronisławy Chrupek przy ulicy Karolewskiej 1 (Albrecht-Thaer-Strasse).

Grzegorz Timofiejew (1908-1962) - polski poeta, pisarz i tłumacz.

Fot. Jerzy Benedykt Dorys, rok 1951.

(zbiory Polona)

Przeczytaj w baedekerze:

Grzegorz Timofiejew - poeta Łodzi... "nie złamany w walce i w nadziei". (baedekerlodz.blogspot.com)

Pierwsza strona świątecznego numeru "Biuletynu Kujawskiego"

6 kwietnia

Polakom zabroniono kupować mleko. Wkrótce zakaz ten cofnięto, przyznając ludności polskiej jedynie 0,5 l na jedną osobę tygodniowo.

14 kwietnia i 26 sierpnia 1943

Rozporządzenia władz Kraju Warty dawały pracodawcom możliwość przyznania polskim pracownikom sześciodniowego urlopu (od 15 lutego 1942 roku urlopy dla Polaków były zawieszone).

15 kwietnia

Sprawozdanie z Akcji "N" gen. Stefana Roweckiego do Londynu:
W Łodzi stwierdzono wśród miejscowych Niemców silną reakcję na wydawnictwa "N". Pokazywanie ich otoczeniu a w niektórych wypadkach udawanie się do władz i gestapo. Szereg obserwatorów zgodnie stwierdza, że materiały "N" czytane są z dużym zainteresowaniem. Nie stwierdzono wypadków oddania przez żołnierzy bibuły "N" swym przełożonym, co wskazuje, że trafia ona do ich przekonania i dalej jest przez nich rozprowadzania.

Pismo Akcji "N"

Inicjatorem akcji rozprowadzania ulotek wśród żołnierzy Wehrmachtu i jednostek SA i SS stacjonujących w Łodzi był Jan Libsz, szef Akcji "N" w Okręgu Łódź AK. W Łodzi pracował jako majster w fabryce włókienniczej, jednocześnie jako członek NSDAP uchodził za hitlerowca, co dawało mu dużą swobodę poruszania się w mieście. Wiosną 1942 roku rozprowadził wśród niemieckich żołnierzy 600 ulotek miesięcznie.

Jan Libsz

Pismo Akcji "N"

16 kwietnia

We wszystkich zakładach gastronomicznych i w stołówkach zakładowych Kraju Warty wprowadzono dwa bezmięsne dni w tygodniu (wtorek i piątek).

23 kwietnia

Została aresztowana w hotelu w Berlinie Wanda Węgierska, harcerka - w służbie wywiadu łódzkiego ZWZ-AK. Organizowała wywiad na zachodnich obszarach III Rzeszy (Westfalia, Nadrenia). W Warszawie został aresztowany jej brat Kazimierz. Rozstrzelano go 12 sierpnia 1942 roku w KL Auschwitz. Wanda więziona była początkowo w siedzibie gestapo przy alei Szucha w Warszawie i na Pawiaku, później została wywieziona do więzienia Moabit i Plötzensee w Berlinie.

Wanda Węgierska, ps. Wanda (ur. w 1919 roku w Łodzi, zm. w 1943 roku w Berlinie)

- polska harcerka i żołnierz wywiadu podziemia.

(źródło fotografii: https://pl.wikipedia.org/)

23/24 kwietnia

Gestapo aresztowało przbywającego w Łodzi por. Jerzego Olgierda Kaszyńskiego - komendanta Obwodu Gostynin. Nielegalnie wykupiony z aresztu, wpadł ponownie 30 kwietnia 1942 roku, otoczony przez Niemców zastrzelił się.

25 kwietnia

Pod tą datą w zapiskach jednego z Żydów z Pragi czeskiej przesiedlonego do Litzmannstadt Getto czytamy:

Najsmutniejsze wrażenie robią przechadzki po getcie. Zaniedbane, wiecznie zatłoczone ulice, zniszczone połamane chodniki, kocie łby na jezdni, zwaliska, otwarte ścieżki z pomyjami i nieczystościami. Drewniane pokrywy zużyto na opał (...) Ludzie w getcie - przytłaczająca większość - źle odziana, nawet w łachmanach, obuta po większej części w typowe dla getta pantofle płócienne o zelówkach drewnianych tzw. trepki. Ludność zmarniała, wycieńczona z głodu i niedostatku.

26 kwietnia

Ukazał się pierwszy numer gazetki "Na Zachodnim Szańcu" (kontynuacja "Pochodni"), konspiracyjnego czasopisma wydawanego przez grupę harcerzy z 20 Łódzkiej Drużyny Harcerskiej (ŁDH), jednocześnie członków Związku Jaszczurczego w Łodzi. Początkowo była drukowana w Pabianicach w domu przy ulicy Kopernika. Redaktorem czasopisma i duchowym opiekunem grupy był ks. Lucjan Jaroszka z Pabianic.

ks. Lucjan Jaroszka

Latem 1942 roku przeniesiono drukarnię do kaplicy cmentarnej na Dołach, za zgodą polskiego kierownika cmentarza. Pismo drukowano nocą. W dzień sprzęt drukarski był ukrywany w katafalku, na którym zawsze stała trumna.

Cmentarz Rzymskokatolicki pw. św. Wincentego à Paulo na Dołach

Wspomina Jan Mędrzak, członek zespołu druku i kolportażu tajnej prasy Związku Jaszczurczego:

(...) gdy grzebano "znaczniejszego" Niemca, szczególnie z SS czy SA, obok trumny stała [niemiecka] warta honorowa. (...) stwarzało to dodatkową gwarancję bezpieczeństwa lokalu, gdyż nikt z Niemców nie mógł podejrzewać takiej bezczelności "polnischen banditen".

Jan Mędrzak

Wyszło dwanaście numerów pisma w łącznym nakładzie ok. 4 tysięcy egzemplarzy - ostatni 7 lutego 1943 roku. Gazetkę, liczącą osiem stron, drukowano na maszynie, która została wykonana w konspiracji przez Marka Starczewskiego - pracownika zakładu mechanicznego, należącego do Niemca. Marek Starczewski oparł swój projekt na rysunku Jana Mędrzaka, który znał budowę poprzedniej drukarki, tzw. bostonki zarekwirowanej przez gestapo w marcu 1941 roku. Czcionki drukarskie z Generalnego Gubernatorstwa (GG) dostarczyli Jerzy Niewiadomski i Henryk Wojtkiewicz.

Henryk Wojtkiewicz

Zespół drukarski tworzyli harcerze: Jan Mędrzak, Henryk Wojtkiewicz i Władysław Pałka. Grupą kierował oficer zawodowy Zbigniew Artur Marquart, pseudonimy: "Andrzej", "Nawias", "Buczko", przysłany na miejsce Tadeusza Starczewskiego, który po ucieczce z więzienia ukrywał się w Warszawie. Dla podkreślenia ciągłości z poprzednimi tytułami, w winiecie gazetki umieszczono "Rok IV".

28 kwietnia

Została aresztowana Maria Eugenia Jasińska, harcerka, farmaceutka - niezwykle aktywna w udzielaniu pomocy ludziom więzionym w Łodzi i ukrywającym się przed policją oraz gestapo. Wpadła w ręce policji po aresztowaniu w Bułgarii trzech brytyjskich jeńców wojennych, lotników, którym pomagała w ucieczce.

Maria Eugenia Jasińska (1906-1943)

-polska harcerka, żołnierz Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej

Przeczytaj w baedekerze:

Konspiracja w aptece "Pod Łabędziem". Tragiczne losy Marii Jasińskiej. (baedekerlodz.blogspot.com)

kwiecień 1942

Na Olechowie (część dzielnicy Friedrichshagen) powstał obóz dla jeńców radzieckich. Istniał do połowy 1944 roku. Więźniowie mieszkali w sześciu drewnianych barakach i byli zatrudniani przy budowie węzła kolejowego Łódź-Olechów. Przez obóz ten przeszło ok. 10 tysięcy osób, z czego 4 tysiące zostało rozstrzelanych bądź zmarło z głodu i wycieńczenia.

Stara zabudowa stacji Olechów. Budynek kotłowni, w dali widoczna wieża wodna.

Wiadukt kolejowy na linii Olechów-Andrzejów, nad torami Olechów-Bedoń.

Historia budowy węzła kolejowego Łódź-Olechów upamiętniona jest w dwóch miejscach. Pierwsze z nich znajduje się w miejscu dawnej krańcówki autobusowej, tuż za dzisiejszym przystankiem Zakładowa/Dyspozytorska. Na niewielkim podwyższeniu ułożonym z kamieni stoi głaz z tablicą pamiątkową:

W tym miejscu w latach 1940-1944

znajdował się hitlerowski obóz

pracy dla Polaków, Rosjan, Żydów

i innych narodowości pracujących

przymusowo przy budowie węzła kolejowego Łódź-Olechów

Dla tysięcy 

zamordowanych tu ludzi

grobem stały się

nasypy kolejowe i okoliczne lasy

W hołdzie Więźniom obozu

mieszkańcy

Andrzejowa, Olechowa i Łodzi.

Pomnik swoją formą przypomina grobowiec usypany na kolejowych torach...

Pamięci więźniów obozów Olechowskich poświęcone są także dwie tablice znajdujące się na stacji Łódź-Olechów przy budynkach dyrekcji PKP Cargo.

Miejsce byłego obozu hitlerowskiego

w latach 1940-1945.

ZBoWiD 

W XXXI rocznicę zwycięstwa

nad faszyzmem hitlerowskim

kolejarzom poległym w walce,

zamęczonym w katowniach i obozach zagłady - 

żołnierzom września,

żołnierzom Armii czerwonej i Ludowego Wojska Polskiego

oraz Armii Sprzymierzonych

w okresie II wojny światowej,

członkom Ruchu Oporu i partyzantom

z lat walki 1939-1945.

Kolejarze węzła PKP Łódź-Olechów

Łódź, kwiecień 1976 rok.

Przeczytaj w baedekerze:

Niemieckie obozy jenieckie w Łodzi (1939-1945) (baedekerlodz.blogspot.com)

źródło:

Andrzej Rukowiecki. Łódź 1939-1945. Kronika okupacji.

Fot. archiwalne pochodzą ze  stron:

https://archiwum.allegro.pl/

Polona.pl

https://pl.wikipedia.org/

Fot. współczesne Monika Czechowicz