baedeker łódzki: 06/22/22

1 czerwca

Dla Polaków otwarto jedyny szpital chirurgiczno-ginekologiczny przy ulicy Łomżyńskiej 17/19 (wówczas Andernacher Strasse), pracował w nim polski personel lekarski.

Budynek dawnego szpitala przy ulicy Łomżyńskiej.

Przełożony Starszeństwa Żydów, Chaim Mordechaj Rumkowski, nakazał Żydom w getcie zgolić tradycyjne brody i skrócić chałaty. W przypadku niepodporządkowania się zapowiedział egzekwowanie tych zaleceń siłą.

Przewodniczący Rady Starszeństwa Żydów, Chaim Mordechaj Rumkowski prowadzi posiedzenie rady żydowskiej w gettcie.

Na zdjęciu od lewej do prawej: Leon Rosenblat, Chaim Rumkowski, Aron Jakubowicz i Dora Fuks.

W urzędach rejencji łódzkiej pracowało 420 osób, w tym 46 Polaków.

2 czerwca

W getcie została uruchomiona osobowa komunikacja tramwajowa, której głównym zadaniem był przewóz robotników do zakładów pracy na Marysinie. W charakterze motorniczych i kontrolerów zatrudniono po przeszkoleniu mieszkańców getta.

Przeczytaj w baedekerze:

LITZMANNSTADT GETTO - wrzesień 1941 - tramwaje w getcie (baedekerlodz.blogspot.com)

Kronika getta łódzkiego:

O północy z niedzieli na poniedziałek 2 bm. [1 czerwca] zastrzelona została w bezpośrednim sąsiedztwie drutów przy ulicy Drukarskiej (Zimmerstrasse) kobieta o nieustalonych na razie personaliach. W poniedziałek o godz. 4.30 zastrzelony został na jezdni, a więc po przedostaniu się przez druty, 19-letni Mojsze Roter.

4 czerwca

Dokonano uroczystego przekazania pałacu biskupiego przy ulicy ks. Skorupki (Albert-Breyer-Strasse) na siedzibę łódzkiego kierownictwa NSDAP.

Pałac biskupi przy ulicy ks. Skorupki 1.

Z tej okazji Łódź odwiedził szef finansów partii - Franz Xaver Schwartz. Jako towarzysz walki Karla von Litzmanna (zwycięski dowódca wojsk niemieckich w bitwie z wojskami carskimi w 1914 roku i poplecznik Adolfa Hitlera) został przyjęty z wielkimi honorami.

Franz Xaver Schwartz (1875-1947)

- niemiecki polityk, członek NSDAP i jeden z jej ważniejszych działaczy; jeden z 18 nadkomisarzy (Reichsleiter) partii nazistowskiej, "Reichsschatzmeister der NSDAP" - główny skarbnik, członek SS - mianowany honorowo na stopień SS-Oberstgruppenführera.

Dla uczczenia jego przyjazdu plac przed pałacem (dotychczas bez nazwy) został nazwany Schwarzplatz (Reichsschatzmeister Schwrz Platz). W wielkiej manifestacji, z udziałem szefa finansów NSDAP i namiestnika Arthura Greisera, wzięło udział ok. 70 tysięcy Niemców.

"Litzmannstädter Zeitung", 1942.

Franz Xaver Schwarz, w towarzystwie Arthura Greisera i nadburmistrza Łodzi Wernera Ventzkiego, wizytował także łódzkie getto. Niemiecki dygnitarz zwiedził trzy zakłady pracy i zapoznał się z wynikami produkcji getta.

"Litzmannstädter Zeitung", 1942.

Karta z albumu resortu dywanów z getta łódzkiego.

źródło fotografii: Centralna Biblioteka Judaistyczna

https://cbj.jhi.pl/

9 czerwca

Z raportu łódzkiego gestapo:

Polacy stale wypowiadają się, iż należy liczyć się z szybkim zwycięstwem Sowietów, którzy uwolnią Polaków z jarzma niemieckiego.

11 czerwca

W Kronice getta łódzkiego odnotowano katastrofalny brak papieru w getcie. Na drzwiach jednego z najlepszych prywatnych gabinetów lekarskich można było przeczytać informację:

Pacjenci proszeni są o przynoszenie papieru na recepty i zaświadczenia.

Arthur Greiser wygłosił odczyt w uniwersyteckim Instytucie Gospodarki Światowej w Kilonii. W swym przemówieniu określił, jak rozumie germanizację Kraju Warty:

Zniemczenie Warthegau oznacza według mnie, że żaden inny naród oprócz narodu niemieckiego nie ma prawa tam mieszkać. To jest różnica między moją kolonizacją a starą kolonizacją bismarkowską.

Arthur Karl Greiser (1897-1946)

- niemiecki polityk narodowosocjalistyczny, obengruppenführer SS, Namiestnik Rzeszy (Reichsstatthalter) w Kraju Warty, przedtem prezydent Senatu Wolnego Miasta Gdańska, zbrodniarz wojenny.

(Bundesarchiv/Wikipedia)

13 czerwca

Wyrokiem niemieckiego Sądu Specjalnego na karę śmierci zostało skazanych siedmiu czołowych działaczy Komitetu Obrony Miasta Łodzi. Byli to: Antoni Suwalski, Bolesław Pastwiński, Wojciech Wróblewski, Władysław Fronczak, Józef Zybert, Leokadia Karbowiak i Stanisława Skórzewska. Egzekucji, przez ścięcie toporem, dokonano 7-8 lipca 1942 roku.

Ruiny wsi Lidice, 1942.

Fot. Biblioteka Kongresu USA. Źródło: Wikimedia Commons

Do Łodzi przywieziono 88 dzieci z czeskiej wsi Lidice. Miejscowość ta została zrównana z ziemią w odwecie za zastrzelenie w Czechach przez czeskich spadochroniarzy (wyszkolonych w Anglii) zastępcy protektora Czech i Moraw - Reinharda Heydricha.

"Litzmannstädter Zeitung", 1942.

Wszystkich mężczyzn z Lidic rozstrzelano, a kobiety wywieziono do obozów koncentracyjnych. Dzieci z Lidic umieszczono w izolowanym pomieszczeniu obozu przesiedleńczego przy ulicy Żeligowskiego (Gneisenaustrasse), kilka dni później dowieziono dwanaścioro czeskich dzieci. Wszystkie były w wieku 1-16 lat. Siedmioro z nich Urząd Rasy i Osadnictwa wybrał do zniemczenia, pozostałe prawdopodobnie zamordowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Ulica Żeligowskiego 41/43 - dzisiaj w tym miejscu stoją nowoczesne budynki mieszkalne.

W okresie okupacji niemieckiej utworzony tu został obóz - na terenie byłej fabryki waty przy ulicy Leszno 41/42 (Gneisenaustrasse, dzisiaj ulica Żeligowskiego). Osadzano w nim osoby nie zakwalifikowane do robót przymusowych w III Rzeszy, po krótkim pobycie wywożono je do Generalnego Gubernatorstwa (GG).

14 czerwca

Ukazał się pierwszy numer konspiracyjnego "Biuletynu Radiowego Polskiej Partii Robotniczej". Był to tygodnik Komitetu Łódzkiego, od 1943 roku Komitetu Obwodowego PPR; ukazywał się do stycznia 1943 roku.

16 czerwca

Przeprowadzono egzekucję pięciu robotników w zakładach "Promotor" przy ulicy Rzgowskiej 17 (Heerstrasse).

Budynki dawnej fabryki Ernsta Leonhardta założonej w 1878 roku. Leonhardt prowadził ją do spółki ze swoim szwagrem Wilhelmem Woelkerem oraz z Hilmarem Girbadtem. W 1905 roku fabryka działała już jako Towarzystwo Akcyjne Sukiennej Manufaktury. W okresie II wojny światowej hitlerowcy utworzyli w niej fabrykę "Promotor", w której remontowali silniki samolotowe.

W styczniu 1942 roku gestapo wykryło, że remontowane silniki samolotowe dla Wehrmachtu opuszczają zakład z ukrytymi wadami. Zostało wszczęte śledztwo, w wyniku którego aresztowano grupę sabotażową Armii Krajowej. Pięciu z jej członków: Józefa Floriańskiego, Zygmunta Gogolewskiego, Jana Potakowskiego, Stanisława Stańczyka i Stanisława Lewandowskiego skazano na karę śmierci i powieszono w zakładzie w obecności pozostałej załogi. Przed straceniem skazani wnieśli okrzyk: Niech żyje Polska niepodległa.

Wydarzenie to upamiętnia tablica, która początkowo umiejscowiona była na portierni zakładów, a obecnie znajduje się przed wejściem do Szkoły Podstawowej i Wyższej Szkoły Informatyki, która zajmuje większość terenu i budynków pofabrycznych.

24 czerwca

W Łodzi otwarto wystawę "Das Dorf im Wartheland" (Wieś w Kraju Warty).

"Litzmannstädter Zeitung", 1942.

27 czerwca

W nielegalnym handlu na targach rejencji łódzkiej dominowała w czerwcu sprzedaż kóz i królików.

W getcie popełnił samobójstwo, skacząc z okna 9-letni Joel Zynger.

30 czerwca

Od stycznia 1940 roku do 30 czerwca 1942 roku na roboty przymusowe w Rzeszy zostało wysłanych 12 tysięcy młodzieży z Łodzi i okolic.

Od czasu zamknięcia getta (30 kwietnia 1940 roku) do połowy 1942 roku zmarło w nim 29 561 Żydów.

(źródło fotografii: Pamiętnik Rywki Lipszyc - opowieść Rywki. Dziennik z Łódzkiego Getta )

czerwiec

W mieszkaniu Leona Koczalskiego na Retkinii odbyła się tajna konferencja czołowych badaczy Polskiej Partii Robotniczej (PPR) z udziałem przedstawiciela Komitetu Centralnego (KC), Aleksandra Kowalskiego. Na konferencji powołano Łódzki Obwód Gwardii Ludowej (GL). Sekretarzem Komitetu Obwodowego został Ignacy Loga-Sowiński, komendantem Obwodu GL - Mieczysław Moczar. W następnych miesiącach GL przeprowadziła szereg akcji sabotażowych w łódzkich zakładach przemysłowych.

Mieczysław Moczar (1913-1986), w stopniu pułkownika, rok 1947.

(źródło: https://pl.wikipedia.org/)

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: "Krwawy Mietek" i łódzka... moczarnia. (baedekerlodz.blogspot.com)

W połowie 1942 roku pod Wiśniową Górą Niemcy założyli obóz dla około 800 angielskich jeńców. Zatrudniono ich do lżejszych prac przy budowie węzła kolejowego Łódź Olechów. Obóz istniał do listopada 1943 roku.

Wiadukt kolejowy na linii Olechów-Andrzejów, nad torami Olechów-Bedoń.

Projekt wybudowania węzła kolejowego Łódź Olechów podjęły już przedwojenne władze polskie. Niestety, do września 1939 roku nie został on urzeczywistniony. Do pomysłu wróciły niemieckie instytucje okupacyjne, licząc na korzystny wpływ tej inwestycji na tranzyt między wschodem a zachodem w kontekście wojny przeciwko Związkowi Sowieckiemu.

Prace nad węzłem trwały w latach 1940-1944. Budowali go jeńcy obozów pracy przymusowej oraz Żydzi z getta. Wokół terenu obozu powstało kilka obozów jenieckich. Osoby narodowości polskiej wykonywały różne roboty - przede wszystkim porządkowe, budowlane, przy powiększaniu baraków, jako maszyniści lokomotyw i ich pomocnicy, kucharki, sprzątaczki itp. Więźniowie polscy pracowali śrenio ok. 10 godzin, z godzinną pauzą na obiad. Przeważnie od świtu do zmierzchu, bez przerwy (12 godzin) pracowali Żydzi. Były to najcięższe roboty na budowach - przenoszenie i układanie szyn, podkładów kolejowych, wysypywanie z wagonów ziemi, kopanie i plantowanie terenu. Podobne obowiązki mieli jeńcy radzieccy. Anglicy wykonywali raczej prace porządkowe i lekkie, przez 6 godzin dziennie.

Historia budowy węzła kolejowego Łódź-Olechów upamiętniona jest w dwóch miejscach. Pierwsze z nich znajduje się w miejscu dawnej krańcówki autobusowej, tuż za dzisiejszym przystankiem Zakładowa/Dyspozytorska. Na niewielkim podwyższeniu ułożonym z kamieni stoi głaz z tablicą pamiątkową:

W tym miejscu w latach 1940-1944

znajdował się hitlerowski obóz

pracy dla Polaków, Rosjan, Żydów

i innych narodowości pracujących

przymusowo przy budowie węzła kolejowego Łódź-Olechów

Dla tysięcy

zamordowanych tu ludzi

grobem stały się

nasypy kolejowe i okoliczne lasy

W hołdzie Więźniom obozu

mieszkańcy

Andrzejowa, Olechowa i Łodzi.

Pomnik swoją formą przypomina grobowiec usypany na kolejowych torach...

Pamięci więźniów obozów Olechowskich poświęcone są także dwie tablice znajdujące się na stacji Łódź-Olechów przy budynkach dyrekcji PKP Cargo.

Miejsce byłego obozu hitlerowskiego

w latach 1940-1945.

ZBoWiD

W XXXI rocznicę zwycięstwa

nad faszyzmem hitlerowskim

kolejarzom poległym w walce,

zamęczonym w katowniach i obozach zagłady -

żołnierzom września,

żołnierzom Armii czerwonej i Ludowego Wojska Polskiego

oraz Armii Sprzymierzonych

w okresie II wojny światowej,

członkom Ruchu Oporu i partyzantom

z lat walki 1939-1945.

Kolejarze węzła PKP Łódź-Olechów

Łódź, kwiecień 1976 rok.

Przeczytaj w baedekerze:

Niemieckie obozy jenieckie w Łodzi (1939-1945) (baedekerlodz.blogspot.com)

Specjalna komisja Służby Bezpieczeństwa i Niemieckiego Frontu Pracy, powołana w związku z częstymi omdleniami i zasłabnięciami robotników w łódkich zakładach pracy, stwierdziła znaczny niedobór wagi u badanych pracowników. W ciągu roku (czerwiec 1941- czerwiec 1942) osoby objęte badaniami straciły 5-10 kg. Zaobserwowano, iż w wyniku długotrwałego niedożywienia robotnicy ważą 10-12 kg mniej niż przewidują normy. W celu zwiększenia wydajności pracy autorzy sprawozdania postulowali zwiększenie i polepszenie jakości posiłków wydawanych w fabrykach.

Karta żywnościowa z okresu II wojny światowej.

(źródło: Muzeum II Wojny Światowej (muzeum1939.pl)

Kronika getta łódzkiego podała dane statystyczne dotyczące liczby ludności żydowskiej getta w połowie 1942 roku. 1 czerwca 1942 roku w getcie mieszkało 104 470 osób, w tym 45 294 mężczyzn, 59 176 kobiet. 1 lipca 1942 roku w getcie przebywało 102 546 osób. W ciągu miesiąca zmarło 1714 osób, a urodziło się 90. Najczęstszą przyczyną zgonów były obrzęki głodowe, tyfus, czerwonka oraz gruźlica.