niedziela, 14 stycznia 2024

Profesor Jan Michalski i... dom przy ulicy Tylnej.


Przy ulicy Tylnej 1 (róg Sienkiewicza) znajduje się obiekt, który pochodzi z tzw. III zespołu fabrycznego Karola Scheiblera. Został wzniesiony w 1900 roku dla kadry technicznej fabryki Scheiblera, pełnił również funkcję administracyjno-biurową.

"Führer durch Łodz", 1898.


Ulica Tylna powstała już w latach 1824-1828, kiedy wytyczano osadę przemysłową Łódka. Łączyła ulicę Dziką (dzisiejsza ul. Sienkiewicza) z Widzewską (dzisiaj ul. Kilińskiego), a potem skręcała ukośnie przy młynie Lamus i jeszcze raz w kierunku ulicy Emilii (obecnie ul. Tymienieckiego). Dziś kończy się na ulicy Targowej.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Tylna 1.

W skład III zespołu fabrycznego Karola Scheiblera, poza budynkiem przy ulicy Tylnej 1, wchodziły jeszcze między innymi :
Nowa Tkalnia wzniesiona w roku 1898 według planów architekta Pawła Riebensahma ( po II wojnie światowej ZPB im. Obrońców Pokoju "Uniontex"), szpital dziecięcy wybudowany w latach 1904- 1905 przez firmę Nestler-Ferrenbach (ul. Tymienieckiego 18) i domy familijne (ul. Kilińskiego i Tymienieckiego).

"Führer durch Łodz", 1893.

Tymienieckiego 18.

Okazały budynek znajdujący się przy ul. Tymienieckiego 18 w Łodzi wchodził w skład trzeciego zespołu fabrycznego utworzonego przez Karola Wilhelma Scheiblera. Obiekt powstał z przeznaczeniem na Szpital Dziecięcy. Wzniesiono go w latach 1904-1905 według planów architektonicznych Pawła Riebensahma. Budowę przeprowadziła firma Nestler-Ferrenbach. Obecnie w budynku mieści się Międzyzakładowy Ośrodek Medycyny Pracy. 

Domy familijne z III zespołu fabrycznego Karola Wilhelma Scheiblera.

"Król bawełny" Karol Wilhelm Scheibler wraz z podwajaniem swojej fortuny majątkowej rozbudowywał swe kompleksy fabryczne. W okresie od końca XIX wieku do drugiej połowy lat 20. XX wieku powstał trzeci zespół fabryczny ulokowany wzdłuż ulicy Tymienieckiego, Kilińskiego i Tylnej. W zespole tym powstały m.in. domy dla robotników, znajdują się one przy ul. Tymienieckiego pod nr 6, 8, 10, 12, 14, 18 oraz Kilińskiego pod nr 183, 190. Ten znajdujący się pod nr 183 (na zdjęciu) został wzniesiony w roku 1890 z czerwonej nieotynkowanej cegły. Architektonicznie przypomina domy familijne znajdujące się na Księżym Młynie, które wchodzą w skład drugiego kompleksu fabrycznego. Budynki są wpisane do rejestru zabytków.

Nowa Tkalnia
ul. Kilińskiego (dawna Widzewska) 187/189.

Chyba najbardziej charakterystycznym obiektem całego imperium Scheiblerów był budynek przy Widzewskiej 187. W 1899 roku w tym właśnie miejscu powstała nowoczesna tkalnia mechaniczna zwana "Nową Tkalnią". Jej wartość wraz z zainstalowanymi maszynami i urządzeniami w chwili otwarcia wynosiła prawie 2 miliony rubli.
Ten bardzo rozległy, parterowy budynek o konstrukcji szedowej, wymurowany z czerwonej cegły i wyróżniający się arkadowymi otworami okiennymi, zajmował ok 3 ha powierzchni. Jego projektantem był zapewne Paweł Rubensahm, który w tym czasie pełnił rolę głównego architekta zakładów scheiblerowskich.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Przeczytaj w baedekerze:

Karol Wilhelm Scheibler (1820-1881)
(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)
- jeden z największych łódzkich przemysłowców, który w branży włókienniczej nie miał sobie równych w całym Cesarstwie Rosyjskim. 
Od połowy lat 70. XIX wieku zakłady Scheiblera koncentrowały około 60% produkcji i 55% robotników przemysłu włókienniczego w Królestwie Polskim.


Karol Wilhelm Scheibler był jednym z największych łódzkich przedsiębiorców, określany często mianem „Króla bawełny”. Postać jego na stałe wpisała się w historię Łodzi włókienniczej, a jego dawne budynki pofabryczne podziwiane są do dzisiaj.

Budynki przy ulicy Tylnej 1 i 3.
(źródło fotografii: archiwum Centrum Informacji Turystycznej w Łodzi)

Przy ulicy Tylnej 1 i 3, w domach wybudowanych pierwotnie dla kadry technicznej fabryki Scheiblera mieściło się m.in. Międzynarodowe Centrum Ekohydrologii PAN. Dzisiaj to siedziba Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami.
Przeczytaj:
Historia OBDT - Instytut Archeologii i Etnologii (iaepan.edu.pl)


Na bocznej ścianie budynku znajduje się tablica upamiętniająca jednego z najwybitniejszych polskich chemików, łodzianina z urodzenia i wyboru Profesora Jana Michalskiego. Profesor był organizatorem oraz pierwszym dyrektorem Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi. Pełnił tę funkcję przez dwie dekady, w latach 1971-1990.


Inskrypcja głosi: "W tym domu 7 czerwca 1920 roku urodził się Jan Michalski wybitny chemik Twórca szkoły chemii fosforu. Współzałożyciel i wieloletni dyrektor Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych Polskiej Akademii Nauk. Członek rzeczywisty PAN Doktor Honoris Causa Politechniki Łódzkiej Członek Francuskiej i Niemieckiej Akademii Nauk".
Tablicę odsłonięto 7 czerwca 2018 roku w 98 rocznicę urodzin prof. Jana Michalskiego.

Jan Józef Michalski (1920-2016)
- chemik organik;
od 1958 profesor Politechniki Łódzkiej, w latach 1964-1969 - Churchill College w Cambridge; organizator i (w latach 1971-1990) dyrektor Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi; od 1962 członek PAN, od 1973 TNW, od 1984 francuskiej Akademii Nauk, od 1992 Akademii Nauk w Berlinie; badania głównie w dziedzinie syntezy i stereochemii organicznej związków fosforu, siarki, selenu i krzemu; twórca polskiej szkoły organicznej chemii fosforu, współtwórca stereochemii związków fosforoorganicznych; przyczynił się do rozwoju chemii bionieorganicznej fosforu; odkrył nowe odczynniki fosforylujące; laureat wielu nagród, m.in. otrzymał w roku 1978 -  nagrodę państwową I stopnia, w 1997 - Nagrodę Fundacji Alexandra von Humboldta.


Jan Michalski urodził się 7 czerwca 1920 roku w Łodzi właśnie przy ul. Tylnej 1, w służbowym mieszkaniu zakładów Scheiblera-Grohmana, w których pracował jego ojciec - specjalista od wykończalnictwa tkanin. W wieku 7 lat Jan Michalski rozpoczął edukację w Szkole Pracy, a następnie w państwowym gimnazjum im. Kopernika. Gdy z powodu niesfornego zachowania musiał je opuścić, nic jeszcze nie wskazywało, że zostanie wybitnym uczonym.
Jednak gdy miał 15 lat, pod wpływem książek ze zbioru ojca, zainteresował się chemią i jego stosunek do nauki zmienił się radykalnie. Jako prymus ukończył prywatne gimnazjum Aleksego Zimowskiego.

Gimnazjum Aleksego Zimowskiego znajdowało się po sąsiedzku, przy ul. Sienkiewicza 112 (dawniej ul. Boczna 5). 

"Hasło Łódzkie", rok 1930.

Po maturze zdał egzamin konkursowy na Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej. Zdążył ukończyć pierwszy rok studiów, gdy wybuchła wojna. Podczas okupacji pracował w fabrykach chemicznych, a jednocześnie uczył się w legalnym Liceum Ceramiczno-Chemicznym i studiował na tajnych kompletach. Gdy wybuchło powstanie warszawskie, miał już ukończone studia chemiczne na politechnice i trzy lata uniwersyteckich studiów z fizyki.
Wcześniej, w styczniu 1944 roku ożenił się z Marią Wejchert - studentką chemii na tajnych kompletach Politechniki Warszawskiej. Oboje przeżyli powstanie, w którym Maria wzięła udział, choć była w ciąży.
W czerwcu 1945 roku Jan Michalski zdał egzamin dyplomowy na Uniwersytecie Jagiellońskim i otrzymał tytuł magistra w zakresie chemii. Już w lipcu 1945 roku wraz z żoną (późniejszą profesor Akademii Medycznej) przeprowadził się do Łodzi, gdzie podjął pracę w organizującej się nowej uczelni - Politechnice Łódzkiej.

Przeczytaj w baedekerze:

Pracownicy Chemii Organicznej PŁ i pracownicy Zakładu VI PAN, rok 1960. 1 rząd od lewej: Bernard Fiszer, Kazimierz Studniarski, Henryk Zając, Jan Michalski, Bolesław Bochwic, Mirosław Leplawy, Jan Wieczorkowski, Barbara Borecka (stoi) 2 rząd od lewej: Helena Strzelecka, (nad nią) Michał Kowalewski (kronikarz), Elżbieta Wieczorkowska, Teresa K.Kapecka, Urszula Samulska, Stefania Grodzicka – Bluj, Bożena Pliszka, Anna Markowska, Aleksandra Skowrońska, Hieronima Kobryń, Teresa Czajkowska (technik, prawa „ręka” prof.Michalskiego w pierwszym dziesięcioleciu pracy ), Wiktor Wesołowski (wszechstronny, ceniony pracownik administracyjny), Czesław Borecki. 3 rząd od lewej: Andrzej Kuś, Andrzej Zwierzak, Jan Wasiak, Czesław Krawiecki, Ryszard Bodalski, Krzysztof Wojaczyński, Tomasz Modro, Stanisław Musierowicz, Jan Kapuściński, Jan Bińkowski, Aleksander Ratajczak, Bolesław Skowronek.
(źródło fotografii:  III_Wydanie_Biuletynu.pdf (lodz.pl)


Michalski został asystentem prof. Osmana Achmatowicza, któremu pomagał organizować Wydział Chemiczny PŁ (później, w latach 1966 - 1970 był dziekanem tego wydziału). Na początku 1947 roku Jan Michalski wyjechał na staż naukowy do Uniwersytetu Cambridge, gdzie w 1949 roku obronił doktorat, którego promotorem był prof. Alexander Todd, późniejszy laureat Nagrody Nobla.
Po powrocie na Wydział Chemiczny PŁ zajął się badaniami w dziedzinie związków fosforoorganicznych, stając się jednym z twórców współczesnej chemii fosforu. W błyskawicznym tempie osiągał kolejne szczeble kariery naukowej. Został docentem (gdy miał 34 lata), profesorem nadzwyczajnym,( 38 lat ), profesorem zwyczajnym (43 lata). W wieku 42 lat został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a w wieku 49 lat był już członkiem rzeczywistym PAN.

Rok 1971. Dyrektor Instytutu Chemii Organicznej, profesor Jan Michalski (pierwszy rząd, trzeci od prawej), w otoczeniu pracowników i gości na Politechnice Łódzkiej. Profesor Osman Achmatowicz obok (z muszką, czwarty od prawej).
(źródło fotografii: Eliksir_nr4.pdf (lodz.pl))

Znaczące osiągnięcia jego zespołu naukowego spowodowały, że w 1972 roku Polska Akademia Nauk powołała w Łodzi Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych. Od początku, aż do przejścia na emeryturę w 1991 roku, kierował nim prof. Michalski. Był twórcą znanej w świecie naukowym Łódzkiej Szkoły Chemii Fosforu. Jego prace publikowały najpoważniejsze czasopisma naukowe. Był autorem ponad 400 prac i 39 patentów. Wypromował 29 doktorów, z których większość została profesorami lub objęła samodzielne stanowiska w przemysłowych instytutach badawczych. Uczniami prof. Michalskiego są m.in. znani łódzcy chemicy, członkowie PAN - prof. Marian Mikołajczyk i prof. Wojciech Stec.

W budynku dawnego gimnazjum Aleksego Zimowskiego przy ul. Sienkiewicza 112 mieści się dzisiaj  Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych.

Prof. dr Jan Michalski – twórca polskiej szkoły chemii fosforu przez całe swoje życie pozostawał związany z Łodzią.
Największy wpływ na osiągnięcie sukcesu w nauce ma ludzki talent. Oczywiście konieczne są też praca i trochę szczęścia, ale bez talentu nie ma znaczących wyników - mówił w 2012 roku „Dziennikowi Łódzkiemu” prof. Jan Michalski, który dzięki swemu talentowi i pracy, osiągnął w nauce bardzo dużo.

Przeczytaj:
III_Wydanie_Biuletynu.pdf (lodz.pl)


Przeczytaj w baedekerze:

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Brak komentarzy: