Dawnych kawiarni czar…

"Rozwój", rok 1897.

Życie towarzyskie inteligencji łódzkiej skupiało się niegdyś w kawiarniach, zwanych wtedy cukierniami. Spotykano się tam dla wymiany myśli i godziwego spędzenia wolnego czasu. 

W kawiarniach przeważała zdecydowanie klientela męska, chociaż panie, początkowo w towarzystwie panów, coraz częściej zaglądały do tych lokali. W kawiarni obowiązywał „wyższy” styl bycia niż w restauracji. Sprawy towarzyskie górowały tutaj nad wymogami kulinarnymi. Do określonej kawiarni, w której stale spotykały się znajome osoby, przychodzono niemal codziennie, żeby porozmawiać o różnych sprawach czy też po prostu poplotkować. Kawiarnia służyła też niejednokrotnie za miejsce załatwiania różnych interesów (…).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900. 

Pierwsze kawiarnie w Łodzi pojawiły się około 1843 roku. Jedna mieściła się na Nowym Rynku 7 (plac Wolności), druga – przy ulicy Piotrkowskiej 5. Nie były to kawiarnie w dzisiejszym tego słowa rozumieniu, gdyż zajmowały się głównie sprzedażą wyrobów cukierniczych na wynos. 

Piotrkowska 5

W 1848 roku były w Łodzi tylko dwie cukiernie – obie na Piotrkowskiej: 13 i 160. Nie były to cukiernie w pełnym tego słowa znaczeniu, gdyż mieściły się w jednym lokalu z szynkiem. Szynkarz zlecał cukiernikowi prowadzenie działu cukierniczego lub ustępował mu część swego pomieszczenia.

 "Czas", kalendarz informacyjno-adresowy 1905.

Piotrkowska 13.

"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1900.

W końcu XIX wieku przy Piotrkowskiej 28 mieściła się jedna z trzech najbardziej znanych w Łodzi cukierni należąca do Jana Szmagiera.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Piotrkowska 28.

Znajdowały się tu, w różnych okresach końca XIX wieku także inne cukiernie: R. Meyer’a, E. Bartsch’a i Jana Sicińskiego.

"Kalendarz Łódzki", rok 1888 (dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej)

"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1902.

Już Oskar Flatt w swoim  „Opisie miasta Łodzi” ( pierwsza monografia Łodzi, ukazała się w 1853 roku ) ubolewał, że w mieście jest mało cukierni:

„W tak znacznym mieście jak Łódź próżno byśmy szukali owych cukierni, kawiarni, nierozdzielnych już dziś z wyobrażeniem nawet o średnich naszych miastach; tu kilka zakładów z piwem – oto główne chwilowe wypoczynki dla ludności fabrycznej”. W innym miejscu podał, że w Łodzi jest tylko jedna cukiernia i jedna kawiarnia.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

Pionierem cukiernictwa w Łodzi był obywatel szwajcarski o nazwisku Vogeli. W latach czterdziestych XIX wieku wymieniony Szwajcar założył w jednym z najstarszych domów łódzkich przy Nowym Rynku 4 cukiernię pod nazwą „Confiserie”. Stanowiła ona przedmiot dumy rękodzielniczej Łodzi. Interes Vogelego rozwijał się pomyślnie, gdyż cukiernia była ulubionym miejscem spotkań okolicznych mieszkańców. Mroczne pomieszczenia kawiarni, oświetlone wieczorem chybotliwymi płomykami świec, szumiały gwarem rozmów obywateli interesujących się sprawami publicznymi i żywo omawiającymi wszelkie wydarzenia.Po śmierci Vogelego wdowa po nim w 1857 roku odstąpiła kawiarnię kaliszaninowi Ottonowi Szwetyszowi. 

"Lodzer Zeitung", rok 1868.

Szwetysz, spolonizowany Niemiec zmienił po jakimś czasie urządzenie kawiarni. Łojowe świeczki, słabo rozpraszające mroki pomieszczeń kawiarnianych, zostały zastąpione przez lampy naftowe. Nad wejściem do unowocześnionego lokalu Szwetysz zawiesił szyld: „Cukiernia Warszawska”. Kawiarnię przy Nowym Rynku odwiedzali najznakomitsi mieszkańcy fabrycznego grodu. Zachodzili tu urzędujący w pobliskim ratuszu kolejni prezydenci miasta: Franciszek Traeger i Andrzej Rosicki. Stałymi gośćmi kawiarni byli pedagodzy powiatowej szkoły realnej;  poeta Wiktor Dłużniewski i publicysta Franciszek Rybka. Przy kawiarnianym stoliku długie rozmowy wiedli rejenci: Konstanty Płachecki i Jan Kamocki, jak również lekarskie znakomitości: Juliusz Lohrer i Karol Jonscher. Pokoje kawiarniane znów szumiały echem żywo prowadzonych rozmów obywateli na temat wydarzeń zachodzących w kraju i na świecie. W okresie przed powstaniem styczniowym w lokalu Szwetysza zbierała się spiskująca młodzież. Działo się to niekiedy pod bokiem zabawiających się w kawiarni oficerów stacjonującego w Łodzi garnizonu rosyjskiego.

Syn właściciela cukierni Rudolf Szwetysz wziął nawet udział w partyzantce. Pod kierownictwem Ottona Szwetysza kawiarnia na Nowym Rynku przetrwała gorące czasy powstania. Zaszła jednak zmiana w jej nazwie; odtąd zwała się „Konditorskaja”. W 1886 roku interes Szwetysza przeszedł w posiadanie doświadczonego cukiernika Zdzisława Konrada. Nowy właściciel rozszerzył lokal i urządził go na wzór kawiarni wiedeńskich. Na piętrze nad kawiarnią, w tzw. cielętniku, urządzał koncerty i zabawy taneczne dla młodzieży. Przygrywała orkiestra teatralna. Kawiarnia Konrada gościła nadal w swych salach najprzedniejszych obywateli miasta, nadal była ulubionym miejscem spotkań i pogawędek promotorów życia społecznego ówczesnej Łodzi. Zdzisław Konrad prowadził kawiarnię przez blisko 27 lat. Tuż przed pierwszą wojną światową zmieniła ona po raz ostatni właściciela. W jej posiadanie wszedł pabianiczanin Józef Piątkowski.

Fryderyk Sellin

Podobnie jak Szwetysz, kaliszaninem był Fryderyk Sellin, założyciel innej znanej kawiarni łódzkiej. Po odbyciu praktyki cukierniczej w Lublinie i Warszawie osiadł w Łodzi. W 1853 roku otworzył kawiarnię przy ulicy Piotrkowskiej 47, na lewym rogu ulicy Zielonej. W opisie tego lokalu, sporządzonym przez władze miejskie, wspomniano, że mieścił w murowanym parterowym domu i zajmował trzy pomieszczenia: bufet, do którego wchodziło się od frontu, oraz dwa pokoje gościnne. W zakładzie Sellina, oprócz różnego gatunku i kształtu ciast i cukrów, serwowano wódki słodkie i likiery, kawę, herbatę, piwo, lemoniady itp. Sprzedaż napojów alkoholowych odbywała się na kieliszki, pozostałych zaś – na szklanki. Kawiarnia urządzona została „w lepszym guście, z przyzwoitym umeblowaniem”, przy czym odwiedzanie jej osobom „niższej klasy robotniczej” było zabronione…

Sellin po odbyciu praktyki cukierniczej w Lublinie i Warszawie osiadł w Łodzi. Cukiernia mieściła się w murowanym parterowym domu należącym do Jana Libelta. Magistrat m. Łodzi podał Rządowi Gubernialnemu taki oto opis cukierni Sellina:

„Frydrych Sellin cukiernię zamierza otworzyć w domu pod numerem 116 przy ulicy Piotrkowskiej [dziś Piotrkowska 47] w dzielnicy fabrycznej Łódka położonym i już właśnie w tym domu wynajął lokal na ten cel potrzebny. Pomieszczenie rzeczonej cukierni składa się z jednego bufetu, do którego wejście jest od frontu, oraz dwóch pokoi gościnnych. Pan Sellin wypiekać będzie różnego gatunku i kształtu ciasta i cukry, które po cukierniach są wyrabiane. Utrzymywać będzie różnego rodzaju wódki słodkie i likwory przez siebie fabrykowane, które także zwykle po wszystkich cukierniach znajdują się, oprócz wszakże wódki ordynaryjnej; nadto utrzymywać będzie kawę, herbatę i poncz z arakiem krajowym, piwo krajowe oraz różne chłodzące napoje, jako to lemoniadę, oranżadę itp. Sprzedaż pomienionych napojów uskuteczniać się ma częściowo – mianowicie wódek i likworów na kieliszki, zaś kawy, herbaty, ponczu itp. na szklanki. Wszystkie te napoje przysposabiane być mają w najlepszych gatunkach i to wyłącznie dla osób porządniejszych, którym jedynie ceny pomienionych napojów jako wyższe mogą być przystępnemi. Całe urządzenie cukierni nastąpić ma w lepszym guście, z przyzwoitym umeblowaniem, a nadto pan Sellin obowiązany utrzymywać takową w przyzwoitym porządku i czystości z zabronieniem goszczenia się osobom niższej klasy robotniczej. Utrzymywania trunków zagranicznych pan Sellin zupełnie się zrzekł”.

Zakład Fryderyka Sallina parokrotnie zmieniał adres. Przez pewien czas mieścił się przy Nowym Rynku 8. W latach późniejszych Sellin nabył dużą nieruchomość przy ulicy Konstantynowskiej 14/16 (Legionów), gdzie otworzył lokal kawiarniano-gastronomiczny.

"Lodzer Zeitung", rok 1867.

Okres świetności najstarszych kawiarni łódzkich minął w latach osiemdziesiątych XIX wieku. W tym czasie centrum Łodzi przesunęło się w górę ulicy Piotrkowskiej, poza ulicę Dzielną (Narutowicza). Wynikła potrzeba urządzenia w tej części miasta kawiarni na miarę europejską. Uczynił to cukiernik francuskiego pochodzenia F.G. Reymond, który około 1883 roku otworzył kawiarnię w nowo zbudowanym domu narożnym przy ulicy Piotrkowskiej 76, w sąsiedztwie dwóch największych hoteli łódzkich i teatru.

Na początku lat dziewięćdziesiatych F.G. Reymond swoją kawiarnię odstąpił cukiernikowi Aleksandrowi Roszkowskiemu. 

"Rozwój", rok 1908

"Rozwój", rok 1908.

Nabywca kawiarni pochodził z ziemiańskiej rodziny z Kujaw. Zawodu uczył się w takich warszawskich cukierniach jak Blikle, Semadeni i Lourse (o cukierniku Aleksandrze Roszkowskim przeczytasz TUTAJ). 
W połowie 1913 roku Roszkowski sprzedał kawiarnię krewnemu Bolesławowi Gostomskiemu. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1913.

W kolejnych latach przy ulicy Piotrkowskiej i w całej Łodzi powstało jeszcze wiele cukierni i kawiarni... Nie sposób ich wyliczyć - ale wrócę jeszcze do "słodkiego tematu".

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1930.

źródło: 

Wacław Pawlak. Minionych zabaw czar czyli czas wolny i rozrywka w dawnej Łodzi.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Fot. archiwalne ze zbiorów NAC oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Przeczytaj jeszcze: 
PIOTRKOWSKA 28 … i inne słodkie adresy.
Kilka słów o teatrach polskich w Łodzi - u progu XX wieku.