CMENTARZ EWANGELICKI W ŁODZI.

Cmentarz ewangelicko-augsburski w Łodzi - powstał w 1855 roku.

Początkowo zajmował obszar 3 hektarów, między 1888 a 1895 rokiem powiększono go do obecnych rozmiarów 9,5 hektara.

 

Jest jedną z części  nekropolii trójwyznaniowej (cmentarz podzielony jest stosownie do wyznań na następujące części: katolicką (11 ha), ewangelicką (9 ha) i prawosławną (niespełna 1 ha). 

"Rozwój", rok 1911.

Wśród pochowanych są m.in. aktor Ira Aldridge, bohaterowie walk o Niepodległość Polski: Stefan Linke i Leon Tochtermann, zasłużony adwokat Piotr Kon oraz rodziny przemysłowców łódzkich (m.in. Anschtadtowie, Geyerowie, Grohmannowie).

Cmentarz Ewangelicki przy ulicy Srebrzyńskiej jest miejscem wiecznego spoczynku wielu wybitnych postaci związanych z historią i rozwojem Łodzi, z jej życiem kulturalnym i naukowym. Do najciekawszych artystycznie pomników i grobowców ewangelickiej nekropolii należą: pomnik nagrobny rodziny Meyerów z rzeźbą przedstawiającą córkę Ludwika, Zofię, jako anioła opiekuna dzieci; grobowiec rodziny Grohmanów, Kunitzerów z niezwykle bogatą, kutą kratą drzwiową, sarkofag Borysa Kindermana i wiele innych.

Piękny grobowiec rodziny Mayerów. Anioł pochylający się nad dwojgiem dzieci ma twarz Sophie (Zofii) Biedermann (Sophie Biedermann była córką Ludwiga i Matyldy Meyerów), która zmarła młodo. U jej stóp są pięcioletni Helmut i trzyletni Rudolf, jej synowie.

Przez wiele lat miłośnicy Łodzi ze smutkiem przyglądali się dewastacji pięknego grobowca, znajdującego się w głównej alei protestanckiej nekropolii. Anioł po kolei tracił skrzydła, wandale odłupali rzeźbom dłonie i stopy. Żelazne kute ogrodzenie zardzewiało, część rozkradziono. Wreszcie grobowiec trafił pod opiekę konserwatorów. Parafia augsbursko-ewangelicka wystąpiła do miasta o dotację na ratowanie zabytku i dostała pieniądze.

Pomnik Sophie Biedermann przyjechał do Łodzi z Rzymu w 1898 roku z pracowni Otto Lesinga. Przedstawia anioła stróża pochylającego się nad dziećmi, które zbliżają się do przepaści. Sprawia wrażenie jakby chciał powstrzymać chłopców przed niebezpieczeństwem…

 

Poniżej mauzoleum rodziny Kunitzerów, surowy w formie, z bardzo misternie kutą kratą drzwiową:

Nie wiadomo, kto był autorem projektu.

Juliusz Kunitzer był jednym z bardziej aktywnych przedsiębiorców łódzkich początku XX wieku.  Był współzałożycielem m.in. Widzewskiej Manufaktury. Zginął w zamachu podczas rewolucji 1905 roku.

Po kilku latach powstał jego grobowiec. Mauzoleum dość swobodnie nawiązuje do motywów antycznych. Ma kształt opartego na kwadratowej podstawie pylonu, lekko zwężającego się ku górze. Zamknięty jest doryckim fryzem i profilowanym gzymsem.

W dolnej kondygnacji znajduje się krypta grobowa, do której prowadzą kręte schodki. W górnej części stoi nieduży ołtarz. Wejście zamknięte jest ażurową kratą.

Grobowiec Elizaberth Triebe  z piękną rzeźbą żałobnicy z białego marmuru. Elżbieta Triebe miała 27 lat, gdy umarła. Był rok 1908. Na jej grobie stanął obelisk zasmuconej kobiety. Rzeźbę wykonano w pracowni Norblina i Bartmańskiego. W 1960 roku figura została zdjęta z pomnika i od tego czasu stała obok kaplicy przedpogrzebowej. Konserwacji podjął się Jacek Kłosiński. Po renowacji rzeźba wróciła na swoje miejsce. 

To pomnik wysokiej wartości artystycznej. Niezwykle cenne jest także kute ogrodzenie pola grobowego. Znajdują się w nim liście palm spięte wstęgami.

Odrestaurowany w latach 2001-2002 grobowiec rodziny Grohmannów.

Koszty remontu wziął na siebie miejski konserwator zabytków. Tablice z czerwonego granitu świecą pozłacanymi literami. 

Grohmannowie to jedna z najważniejszych rodzin fabrykanckich Łodzi. Ich fabryki sąsiadowały z imperium Karola Scheiblera, a w okresie międzywojennym rodziny połączyły siły i stworzyły potężną spółkę. Dziś na terenie zakładów Grohmannów funkcjonuje Łódzka Strefa Ekonomiczna, a dawne wille i budynki mieszkalne nadal służą łodzianom.

 

Pomnik fabrykanta Heinricha Federa (1841-1911):

Feder osiadł w Łodzi w 1875 roku. Założył tu przędzalnię bawełny. Jego grobowiec przypomina wejście do świątyni egipskiej. Uchylone drzwi to częste ikonograficzne przedstawienie wrót śmierci. Przy drzwiach stoi postać kobiety w długiej sukni z białego marmuru karraryjskiego. Pomnik był bardzo zaniedbany, wymagał kompleksowego remontu. Sfinansowano go w znacznym stopniu z pieniędzy kasy miejskiej. W tym samym grobowcu pochowany jest także między innymi zięć Federa – Leopold Kindermann, właściciel willi przy ulicy Wólczańskiej (zobacz TUTAJ).

Grób Karola Jonschera, lekarza i społecznika. Na płaskorzeźbie widać człowieka otoczonego ludźmi, inni idą ku niemu, a on przyjmuje ich z otwartymi ramionami.

Jonscher (1850-1907) założył pierwszy łódzki szpital fabryczny u Scheiblera, tworzył szpital dla nerwowo chorych w Kochanówce, był ordynatorem w szpitalu pediatrycznym (więcej przeczytaj TUTAJ). Karol Jonscher był ponoć bardzo dobrym człowiekiem, często nie brał pieniędzy od chorych. Umarł wracając od pacjenta.

Grób małego dziecka śpiącego na poduszce.

Znajduje się między dziecięcymi pomnikami na tyłach kaplicy Scheiblera. Przysypany ziemią i obrośnięty bluszczem, został odkryty przy porządkowaniu cmentarza.

Pomnik pianisty Antoniego Dietha:

Powstał najprawdopodobniej z jedynego zachowanego wizerunku artysty, portretu wykonanego przez Olgę Boznańską w 1908 roku.

Spacerując alejami Starego Cmentarza trudno nie zauważyć mauzoleum małżonków Moenke:

Mauzoleum powstało w 1884 roku według projektu Otto Gehliga i kryje szczątki Teresy z Anstadtów Moenke zmarłej w 1884 roku (córki Karola Anstadta) i jej męża Roberta (zm.1885). 

Dziennik Łódzki, rok 1884.

Mauzoleum ma formę wzorowaną na antycznej świątyni z tympanonem zwieńczonym krzyżem i ozdobionym wyobrażeniem małżeńskich obrączek. 

Dziennik Łódzki, rok 1886.

Grób rodzinny Hermanna Guenzla:

Hermann Ernest Guenzel był właścicielem firmy sztukatorsko-budowlanej. Nic więc dziwnego, że pomnik na jego grobie jest tak wyszukany. Anioł w powłóczystej szacie uchyla symboliczne drzwi do wiecznego życia. Jest na nich napis w języku niemieckim: „Bóg jest miłością”. 

Pomnik został wykonany z odlewów cementowo-betonowych już w końcu XIX wieku i prawdopodobnie pochodzi z własnego rodzinnego przedsiębiorstwa. Sam Guenzel zmarł w 1927 roku. Jego grobowiec stanął w alei prowadzącej do kaplicy Karola Scheiblera. Odrestaurowanym zabytkiem opiekuje się łódzka młodzież – uczniowie z Gimnazjum nr 44.

Pomnik Biedermannów, także Bruno Biedermanna, jego żony Luizy i córki, żołnierza AK, Maryli Biedermann. Na wieść o wkroczeniu Rosjan do Łodzi w roku 1945, Robert Biedermann zastrzelił żonę, córkę i siebie. Zgodnie z życzeniem pochowani zostali w pałacowym ogrodzie przy ulicy Franciszkańskiej. Ciała ekshumowane i przeniesione na cmentarz ewangelicki w latach 70. XX wieku.

"Bądź wierny aż do śmierci a dam ci koronę żywota..."

Przede wszystkim jednak zasługuje na uwagę kaplica Scheiblerów, zaliczana do najpiękniejszych budowli grobowych na terenie Polski. 

Wzniesiona w wyniku konkursu, rozpisanego w 1883 roku, po wielu jego etapach i rozważaniach jurorów zrealizowana została według projektu Józefa Dziekońskiego i Edwarda Lipopa w 1888 roku. 

"Dziennik Łódzki", rok 1884.

Powstał na zamówienie wdowy po Scheiblerze – Anny z Wernerów. Kaplica zbudowana w stylu francuskiego gotyku na planie krzyża łacińskiego z piaskowca i marmurów włoskich, ozdobiona witrażami i rzeźbami naturalnej wielkości, stanowić miała miejsce wiecznego spoczynku rodziny. 

Górna jej część przeznaczona była do odprawiania nabożeństw. Grobowiec Scheiblera przypomina gotycki kościół. 

Niewątpliwie stanowi najcenniejszy obiekt cmentarza. Zachwyca swym architektonicznym pięknem. Podobnej monumentalnej formy nie odnajdziemy na żadnym polskim cmentarzu.

Obecnie kaplica poddana jest zabiegom renowacyjnym.

Co roku z pieniędzy zbieranych podczas listopadowej kwesty na starym cmentarzu, odnawiany jest jakiś fragment kaplicy. Niedawno powstała odrębna fundacja, której celem jest ratowanie bezcennego zabytku.

Od kilku lat w tzw. „niedzielę wieczności” w kaplicy organizowane są nabożeństwa modlitewne w intencji rodziny Scheiblerów.

FUNDACJA NA RZECZ RATOWANIA KAPLICY KAROLA SCHEIBLERA działa formalnie od 2003 roku. Jej zadaniem jest zabieganie o środki na ratowanie najcenniejszego zabytku starego cmentarza. Fundacja współpracuje z Towarzystwem Opieki nad Starym Cmentarzem.

Dzięki szczodrości Łodzian poprzez corocznie organizowaną kwestę, wiele najstarszych pomników zostało odrestaurowanych,  czasami dopiero teraz dostrzegamy ich piękno i kunszt dawnych mistrzów kamieniarskich:

Odrestaurowany pomnik rodziny Geyerów:

Od 1995, cyklicznie pierwszego listopada, prowadzona jest kwesta na rzecz ratowania zabytków cmentarza. Od tej pory uratowano i odnowiono już kilkadziesiąt obiektów. 
Inicjatorem tej akcji był Wojciech Słodkowski (dziennikarz łódzkiej telewizji), który prowadził ją co roku do 2012. Zbiórkę teraz organizuje, po swoim powstaniu w 1999 Towarzystwo Opieki nad Starym Cmentarzem, któremu od początku przewodniczył nieżyjący już Stanisław Łukawski (nestor łódzkich przewodników).

W tym roku odbędzie się jubileuszowa, XX Kwesta na rzecz ratowania pomników na Starym Cmentarzu. Podobnie jak w ostatnich latach członkowie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami kwestować będą 2 listopada (niedziela) na cmentarzu oraz w zabytkowym tramwaju Sanok kursującym między 11:00 a 15:00 na trasie Plac Wolności – Srebrzyńska (pętla Koziny).

Więcej informacji o kweście: TUTAJ

Niektóre odnowione obiekty: H.Feder (1997-1999), I. Aldrige (1998-1999), J.Wergau (2000), E.Triebe (2003), E. Schrimer (2003), Grohmannowie (2001-2002), S.Biedermann (2004-2005), Meyerowie (2004-2005), Mauzelum Konitzera (2006-2007) i inn.

Zobacz jeszcze:
STARY CMENTARZ. CZĘŚĆ RZYMSKO-KATOLICKA

"Rozwój, rok 1916.

źródło:

Joanna Bojarska. Łódź.

Ryszard Bonisławski, Joanna Podolska.  Spacerownik, Cmentarz Stary przy ulicy Ogrodowej.

Jan Dominikowski. Nekropolia Łodzi przemysłowej.

Fot. Monika Czechowicz
Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi.

MAPA GOOGLE