Pierwszym posiadaczem placu o nr 202 przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 17) był Wilhelm Berendt, który sprzedał nieruchomość, Fryderykowi Tymowi. Ten z kolei, w roku 1831 sprzedał nieruchomość Marcinowi Karesowi. Stał tu wówczas drewniany dom. W latach 40. XIX wieku właścicielem nieruchomości był prawdopodobnie Wilhelm Nayman, do którego należała również sąsiednia posesja przy Piotrkowskiej 19/21. W 1951 roku kupił nieruchomość Ludwik Gutsche, który w 1859 roku przekazał ją swojej żonie Beacie Luizie Gutsche. W 1864 roku Beata Gutsche sprzedała nieruchomość Krystianowi Kraussowi, który w 1897 roku rozpoczął tu budowę okazałej dwupiętrowej kamienicy. Budowa zakończyła się najprawdopodobniej rok później i w tym czasie był to największy obiekt mieszkalny przy ulicy Piotrkowskiej.
"Führer dur Łódź", 1898.
Przynajmniej od lat 80. XIX stulecia nieruchomość należała do Chaima Bławata, kupca, który prowadził pod tym adresem skład przędzy wełnianej.
"Dziennik Łódzki", rok 1884.
W 1896 roku podwyższono budynek frontowy od ulicy Piotrkowskiej.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Od ok. 1900 roku właścicielem kamienicy stał się Wade Werner, a od 1902 roku Tadeusz Werner, Konstanty Werner i Bronisław Zieliński.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
W 1880 roku,
trzecią z kolei drukarnię żydowską w Łodzi - uruchomił tu Abram Majer.
W 1884 roku otworzył tu księgarnię Cezary Richter.
"Dziennik Łódzki", rok 1884.
W kamienicy funkcjonowała księgarnia ("skład papieru, książek i nut"), a później również wydawnictwo, których właścicielem był Juliusz Cezar Richter. W 1886 roku Richter przeniósł księgarnię i skład na ulicę Południową (dzisiaj ul. Rewolucji 1905 roku).
"Dziennik Łódzki", rok 1886.
Richter wczesniej prowadził "skład papieru, książek i nut" przy ulicy Piotrkowskiej 22.
Przewodnik po Łodzi (Führer Durch Łódź), rok 1898.
Juliusz Cezar Richter był łodzianinem. Urodził się 28 czerwca 1846 roku ( zmarł również w Łodzi w 1905 roku). Był synem zamożnego przemysłowca Józefa (1819-1898) i Joanny Doroty z Aurichów.
Po dziesięcioletniej praktyce w warszawskiej księgarni S. H. Merzbacha zdobył uprawnienia do prowadzenia księgarni. W 1872 roku przybył do Łodzi i kupił od L. Heidrichowej księgarnię i skład nut wraz z niewielką wypożyczalnią niemieckich książek. Jego starania o zezwolenie na wydawanie polskiej gazety „Dziennik Handlowy, Polityczny i Literacki” nie zyskały aprobaty władz carskich.
Przy księgarni uruchomił 13 grudnia 1874 ręczną prasę do drukowania biletów wizytowych i formularzy.
Przewodnik po Łodzi (Führer Durch Łódź), rok 1898.
Na składzie w księgarni w 1882 miał około 150 tytułów książek niemieckich i 50 polskich oraz przeszło 2 000 nut. W bibliotece oferował do wypożyczania prawie 400 publikacji w języku niemieckim.
Ponowne zezwolenie na prowadzenie księgarni otrzymał 17 sierpnia 1884 i 30 sierpnia 1884 otworzył ją przy ulicy Południowej (obecnie ulica Rewolucji 1905 roku w Łodzi) 18, przenosząc się w 1887 roku do własnego domu przy ulicy Cegielnianej 2 (obecnie ulica Stefana Jaracza).
Richter prowadził także działalność nakładczą, wydawniczą. Był pierwszym w Łodzi księgarzem prowadzącym na znaczną skalę działalność wydawniczą zaspakajającą potrzeby kulturalne większości Niemców, a później również Polaków. Od 1880 roku wydawał coroczny kalendarz w języku niemieckim „Lodzer Haus und Familien Kalender” oraz od 1889 w języku polskim kalendarz „Łodzianin”.
Kalendarz "Łodzianin", rok 1893.
Kalendarz „Łodzianin” był bodaj najpopularniejszą lekturą łodzian, ale poziom umieszczanych w nim publikacji spotkał się w 1892 roku z ostrą krytyką na łamach „Dziennika Łódzkiego” (którego w 1884 był współzałożycielem, być może ze względu na pokrewieństwo z finansującym „Dziennik Łódzki” Karolem Wilhelmem Scheiblerem). 12 marca 1893 ukazał się w jego wydawnictwie przewodnik po Łodzi w języku niemieckim Führer durch Lodz.
Führer durch Lodz.
W 1893 roku sprzedał Ludwikowi Fiszerowi (swojemu szkolnemu koledze) rozwijające się wydawnictwo, pozostawiając sobie księgarnię.
"Rozwój", rok 1905.
Po jego śmierci w 1905 roku, księgarnię prowadził syn, także Juliusz Cezar. W 1914 roku księgarnia czynna była przy Piotrkowskiej 243, a w 1915 również przy ulicy Piotrkowskiej pod nr 209.
Piotrkowska 243.
Piotrkowska 209.
Wracamy na ulicę Piotrkowską 17.
W 1895 roku
Gotfryd Berlach także założył tu księgarnię.
Przy Piotrkowskiej 17 mieszkał również inny właściciel księgarni i antykwariatu i nauczyciel - Adolf Tuwim (Tuwin).
Pochodził z Góry Kalwarii, był synem Judela i Chany Fajgi z Pelfinów. Przez pewien czas był nauczycielem, a w 1890 roku otworzył księgarnię początkowo przy Piotrkowskiej 36, a od 1913 roku przy Zawadzkiej 6 (dzisiaj ulica Próchnika). Należał do Związku Księgarzy Polskich, a jego firma ok. 1920 roku została zakwalifikowana do II kategorii. Pośredniczył w sprzedaży niemieckojęzycznych książek pozostałych po likwidacji księgarni "Ullstein i Ska", a przejętych, przez Kazimierza Pawlaka, który objął w posiadanie opuszczony lokal.
Przy Piotrkowskiej 17 mieszkał również inny właściciel księgarni i antykwariatu i nauczyciel - Adolf Tuwim (Tuwin).
"Dziennik Łódzki", rok 1890.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.
"Dziennik Łódzki", rok 1886.
Numeracja
ulicy Piotrkowskiej zmieniała się. Posesja przy dzisiejszej Piotrkowskiej 17 do
1850 roku posiadała numer 202, a w latach 1850-1891 numer 275. Znajdowała się tu drukarnia gazety "Dziennik Łódzki".
"Dziennik Łódzki", rok 1886.
"Dziennik Łódzki", rok 1887.
Urodził się w Święcinach, był synem Morducha Zelmana i Rykli z Gordonów. Pod koniec XIX wieku założył księgarnię i wypożyczalnię książek przy Piotrkowskiej 26 w spółce z Zofią Frumkin. Księgarnia oprócz sprzedaży książek nowych zajmowała się handlem książkami używanymi.
Księga adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego 1937-1939.
Księga adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego 1937-1939.
"Neue Lodzer Zeitung", 1910.
Od 1906 roku działał pod tym adresem zakład fotograficzny Szmula Ferdmana o nazwie „Bernardi" oraz zakład fotograficzny Mowszy Kaleckiego.
"Republika", rok 1925.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Głos Poranny", rok 1933.
"Głos Poranny", rok 1933.
Wielu łodzian wykonało swoje portrety w tym atelier (więcej o fotografach łódzkich przeczytasz w baedekerze TUTAJ)
Pod tym numerem
mieściło się także kino Biograf, które bardzo często zmieniało nazwę (Illusion, Teatrzyk Rozmaitości, Teatr Variete, Belle-vue, American Photographer i inne). Jego pierwszymi
właścicielami byli bracia Kamińscy, którzy
zorganizowali tutaj „pokaz żywych fotografii” - później, między innymi Teodor
Junod, ojciec Eugeniusza Bodo.
"Rozwój", rok 1900.
"Rozwój", rok 1902.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy 1904.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy 1908.
"Rozwój", rok 1910.
"Rozwój", rok 1912.
"Rozwój", rok 1912.
Kino funkcjonowało
do roku 1929, i w tym czasie nosiło nazwy Teatr Iluzji Urania, Illussion
(od 1908 roku), Teatrzyk Rozmaitości, Teatr Variete, Belle-vue, Polonia.
"Rozwój", rok 1919.
Pierwotnie kino
zostało wyposażone bardzo skromnie – pomieszczenie nie posiadało podłogi, a
jedynie gliniane klepisko, widzowie siedzieli na drewnianych ławkach, filmy
były wyświetlane na prześcieradle, a sam budynek przypominał zwykłą wiejską
szopę…
"Dziennik Łódzki", rok 1891.
"Dziennik Łódzki", rok 1891.
Na przełomie wieku XIX/XX działał pod numerem 17 tzw. Magazyn Jarosławski (posiadający swoje składy również przy Piotrkowskiej 19), prowadzony przez Ludwika Meyerowicza i oferujący wszelkiego rodzaju tkaniny, bieliznę i inne tekstylia.
"Dziennik Łódzki", rok 1890.
"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1900.
Swoją siedzibę miało tu Towarzystwo Wzajemnego Kredytu Łódzkich Kupców i Przemysłowców.
"Rozwój", rok 1909.
 |
... oraz Bank Przemysłu Włókienniczego będący filią Banku Przemysłowców w Poznaniu.
"Republika", rok 1923.
"Rozwój", rok 1925.
"Republika", rok 1925.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.
Pod
koniec XIX i na początku XX wieku mieścił się tutaj „Hotel
Hamburski”, który później przyjął nazwę „Imperial”.
"Gazeta Łódzka", rok 1913.
"Kalendarz Łódzki", rok 1888 (stara numeracja Piotrkowskiej)
"Dziennik Łódzki", rok 1885.
Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1910.
W 1913 roku otwarta tu została restauracja "Imperial".
"Rozwój", rok 1913.
"Nowy Kurier Łódzki", rok 1913.
Po I wojnie światowej:
"Rozwój", rok 1919.
"Rozwój", rok 1914.
"Rozwój", rok 1914.
"Rozwój", rok 1919.
"Rozwój", rok 1920.
"Rozwój", rok 1924.
"Republika", rok 1924.
Na przełomie XIX i XX wieku posiadał tu swój magazyn towarów bławatnych Józef Szczeciński.
"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1900.
Lodzer Informations und Hause Kelender, 1910.
"Rozwój", rok 1911.
Jednodniówka "Życie Łódzkie", rok 1914.
W 1932 roku przy Piotrkowskiej 17 otwarta została cukiernia "Adlon" R. Brajsztajna, oferująca poza słodkościami - śniadania, obiady jarskie i kolacje.
"Głos Poranny", rok 1932.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
Miał tu również swoją siedzibę znany, cieszący się zaufaniem wśród łodzian bank braci Taub.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1939.
Przy Piotrkowskiej 17 miała swoje biuro Fabryka Pończoch braci Mozesa i Jankiela Seidenwurmów, od 1922 roku mieszcząca się przy Pomorskiej 163 (więcej o fabryce czytaj TUTAJ), istniejąca do wybuchu II wojny światowej.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
Mozes (Mosze) Seidenwurm (Zajdenwurm) urodził się w 1894 roku w Łodzi, był synem Aszera Zeliga, właściciela wytwórni pończoch, założonej w 1894 roku. Pracował w przedsiębiorstwie ojca, a w roku 1912 z bratem Jankielem otworzył przy ulicy Pańskiej 58 (dzisiaj ulica Żeromskiego) niewielką fabrykę z 13 maszynami (działała pod firmą "Seidenwurm Bracia"), powiększoną po dwóch latach o kolejne 27 maszyn.
Mozes (Mosze) Seidenwurm (Zajdenwurm) urodził się w 1894 roku w Łodzi, był synem Aszera Zeliga, właściciela wytwórni pończoch, założonej w 1894 roku. Pracował w przedsiębiorstwie ojca, a w roku 1912 z bratem Jankielem otworzył przy ulicy Pańskiej 58 (dzisiaj ulica Żeromskiego) niewielką fabrykę z 13 maszynami (działała pod firmą "Seidenwurm Bracia"), powiększoną po dwóch latach o kolejne 27 maszyn.
Po I wojnie światowej wspólnicy zwiększyli produkcję, uzupełniając park maszynowy, a w latach 20. przenosząc fabrykę do nowego budynku przy ulicy Pomorskiej 163.
Dawna fabryka pończoch braci Seidenwurm, ulica Pomorska 163.
"Głos Poranny", rok 1938.
Firma eksportowała wyroby do krajów bałtyckich i Rumunii (1922-1923), a potem na rynek angielski. Posiadała swoją filię w Warszawie.
Mozes Seidenwurm był współzałożycielem, członkiem zarządu i wiceprzewodniczącym Związku Fabrykantów Pończoch w Łodzi oraz prezesem zarządu Zrzeszenia Przemysłu Pończoszniczego w Państwie Polskim. Wchodził w skład rady Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.
Mozes Seidenwurm był współzałożycielem, członkiem zarządu i wiceprzewodniczącym Związku Fabrykantów Pończoch w Łodzi oraz prezesem zarządu Zrzeszenia Przemysłu Pończoszniczego w Państwie Polskim. Wchodził w skład rady Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.
Aresztowany 1 grudnia 1939 roku za działalność antyniemiecką, prawdopodobnie wkrótce został skazany na śmierć i stracony.
Trzeci z braci, Szmul Mordka, zmarł w 1931 roku w Wiedniu.
Mosze Seidenwurm (1874-1939)
Przy Piotrkowskiej 17 mieściła się znana i renomowana prywatna szkoła dla dziewcząt Janiny Tymienieckiej (więcej w baedekerze TUTAJ ) oraz Biuro Nauczycielskie, zajmujące się między innymi wyszukiwaniem kadr dla szkół oraz pracy dla nauczycieli.
"Rozwój", rok 1900.
"Rozwój", rok 1900.
"Rozwój", rok 1900.
Prowadził tu zajęcia z malarstwa i rysunku, w swojej szkole, otwartej tuż przed pierwszą wojną światową, w 1914 roku, malarz Piotr Szymański.
"Nowa Gazeta Łódzka", rok 1914.
Miało tu swoją siedzibę biuro ekspedycyjne Szlama i Rafałowicza.
"Głos Polski", rok 1919.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
W okresie międzywojennym mieściła się tutaj filia Poczty Polskiej, ale wydaje się, że jej urządzenie nie spełniało oczekiwań łodzian:
Mieściło się tutaj jeszcze wiele innych firm, składów i sklepów:
"Dziennik Łódzki", rok 1884.
"Dziennik Łódzki", rok 1885.
"Tydzień", rok 1890.
"Rozwój", rok 1897.
"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1900.
"Rozwój", rok 1900.
"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1902.
"Goniec Łódzki", rok 1904.
"Rozwój", rok 1914.
"Rozwój", rok 1914.
"Godzina Polski", rok 1918.
"Rozwój", rok 1918.
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
"Przegląd Włókienniczy", rok 1925.
"Rozwój", rok 1920.
"Rozwój", rok 1921.
"Rozwój", rok 1921.
"Republika", rok 1924.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Echo", rok 1929.
"Głos Poranny", rok 1933.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1936.
"Najer Fołksbłat", 1936.
"Najer Fołksbłat", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Lodzer Zeitung", rok 1940.
"Lodzer Zeitung", rok 1940.
Po II wojnie światowej:
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
Przewodnik po
Łodzi filmowej.
Sławomir
Krajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
oraz strona: Historia ulicy Piotrkowskiej w Łodzi (piotrkowska-nr.pl)
"Głos Poranny", rok 1938.
.... i sensacyjnie:
"Dziennik Łódzki", rok 1885.
"Rozwój", rok 1907.
"Rozwój", rok 1913.
"Nowy Kurier Łódzki", rok 1916.
"Rozwój", rok 1922.
"Głos Poranny", rok 1936.
Archiwalia pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. Monika Czechowicz
"Dziennik Łódzki", rok 1885.
Przeczytaj jeszcze:
"Rozwój", rok 1900.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.