D jak DWÓR i STYL DWORKOWY

Dwór ( staropolski: dworzec, dworzyszcze), w Polsce siedziba, niewielka rezydencja ziemiańska; nazwa stosowana także do niektórych, na ogół szlacheckich budowli mieszkalnych w obrębie miast (…). W XX wieku, zwłaszcza w okresie międzywojennym, dwór stał się źródłem inspiracji dla tak zwanego stylu dworkowego. Wznoszono wówczas różnego rodzaju budowle w stylu dworkowym. 

Motywy dworkowe znajdowały zastosowanie w budownictwie mieszkalnym, w gmachach rządowych i w budynkach szkolnych, czego znakomite przykłady mamy też w architekturze łódzkiej.

Bank Gospodarstwa Krajowego w Łodzi, al. Tadeusza Kościuszki 63

Założony w Warszawie w 1924 roku Bank Gospodarstwa Krajowego (powstały z przekształcenia wcześniejszego Banku dla Handlu i Przemysłu) należał do najważniejszych instytucji międzywojennej Polski. Jego zadaniem było wspieranie polskiego przemysłu i inwestycji miejskich związanych z tworzeniem infrastruktury oraz budownictwem mieszkaniowym.

W 1923 roku rozpoczęła się budowa jego łódzkiej siedziby, jeszcze jako banku dla handlu i Przemysłu, przy al. Kościuszki 63. Projekt zamówiono u ówczesnego seniora łódzkich architektów Dawida Landego, autora wielu obiektów z przełomu XIX i XX wieku.

W końcowej fazie prac w kilku szczegółach zmienił go architekt Wacław Kowalewski.

Ukończony w 1928 roku gmach łódzkiej filii Banku Gospodarstwa Krajowego usytuowany został w centrum miasta. Styl budynku był powrotem do polskiej tradycji architektonicznej, do motywów zarówno renesansowych jak i barokowych czy klasycznych, a miał podkreślać odrębność polskiej kultury i sztuki. 

Pałac Schweikertów z 1913 roku.

Zbudowany według projektu Romualda Millera, stanowi wyjątek wśród pałaców i kamienic znajdujących się wzdłuż ulicy Piotrkowskiej. Jest przykładem rezydencji fabrykanckiej o cechach wolno stojącej wiejskiej siedziby, architektonicznie nawiązującej do klasycyzmu. 

Obecnie gmach ten zajmuje Fundacja Studiów Europejskich. Przy zachowaniu kilku pomieszczeń reprezentacyjnych w stylach panującego wówczas w Łodzi historycyzmu, reszta pokoi przystosowana została do potrzeb współczesnego użytkownika.

Gmach szkolny przy ulicy Staszica 1/3 z domami dla nauczycieli - powstał podobnie jak inne nowoczesne szkoły w latach międzywojennych (1919 – 1928). Takie piękne, funkcjonalne budynki stawiano dla wyrównania szans głównie w obszarach najbiedniejszych, w celu szybkiego zrealizowania uchwały o powszechnym nauczaniu dzieci. 

Szkoła Powszechna, elewacja przednia, ulica Nowo-Marysińska (obecnie ul. Staszica 1/3). Rys. Wiesław Lisowski.

Budynki zostały zaprojektowane przez architekta Wiesława Lisowskiego. Widać wyraźne nawiązania do stylu dworkowego, podkreślającego motywy czerpane z polskiej architektury renesansowej, barokowej i klasycystycznej.

Gmach szkolny przy ulicy Sterlinga.

Nowy Gmach szkoły zaprojektowany przez Wiesława Lisowskiego stanął w latach 1923-1925. Wzniesiony został na narożnej działce przy skrzyżowaniu ulic Nowotargowej i Południowej (dzisiaj S. Sterlinga i Rewolucji 1905 roku), na terenie wówczas jeszcze rzadko zabudowanym.
Pozwoliło to na wzniesienie obszernego zespołu składającego się z trzech członów: dwóch budynków bocznych połączonych częścią środkową, którą tworzy sala gimnastyczna od frontu i wysunięty w stronę podwórka wysoki gmach. W tak skomponowanym  budynku pierwotnie mieściły się dwie szkoły powszechne: nr 1 i nr 21, użytkujące wspólnie salę gimnastyczną.

Gmach otrzymał ciekawe formy znamienne dla architektury polskiej lat dwudziestych. Był to okres wielkiej popularności tzw. "form swojskich", gdy starano się kształtować budowle w nawiązaniu do dawnej architektury polskiej. W momencie, gdy Polska po długiej niewoli odzyskała wolność, między innymi poprzez architekturę chciano wyrazić niezależność i oryginalność naszej kultury. 

Chętnie stosowano motywy czerpane z polskiego renesansu, baroku czy klasycyzmu. Dużą popularność zyskał w tych latach wspomniany styl dworkowy, nawiązujący do motywów polskiego dworu z epoki baroku i klasycyzmu. Wszystkie te charakterystyczne elementy odnaleźć możemy w architekturze szkoły nr 1.

Wysokie dachy z nadstawkami to element z pewnością barokowy, w sali gimnastycznej odnajdujemy klasyczny podział elewacji przy pomocy jońskich plilastrów, zaś powyżej ścianę wieńczy renesansowa attyka. Całość łączy się w harmonijną kompozycję wyrażającą ducha polskiej tradycji.

Budynek ten - obok wspomnianej wyżej szkoły zaprojektowanej przez Wiesława Lisowskiego przy dawnej ulicy Nowomarysińskiej - należy do najpiękniejszych w Łodzi przykładów nurtu swojskiego w architekturze lat międzywojennych.

źródło:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. Krystyny Kubalskiej-Sulkiewicz, Moniki Bielskiej-Łach, Anny Manteuffel-Szaroty. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Joanna Bojarska. Łódź.

Fot. Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:
WILLA OSKARA ZIEGLERA