baedeker łódzki: 07/06/19

Okładka z okolicznościowego wydania "Młodzież łódzka patrzy w przyszłość", reprodukcja obrazu znajdującego się w gmachu YMCA w Cleveland, Stany Zjednoczone. Nosi nazwę:

"Wizja, duch i piękno młodości zapatrzonej w przyszłość".

YMCA (Young Men's Christian Association - Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej) - to międzynarodowa ekumeniczna organizacja propagująca program oparty na wartościach chrześcijańskich. Głównym celem organizacji jest służenie harmonijnemu rozwojowi fizycznemu, umysłowemu i duchowemu. Obecnie YMCA funkcjonuje w 130 krajach i zrzesza prawie 30 milionów członków.

"Młodzież łódzka patrzy w przyszłość", rok 1934.

Symbolem YMCA od 1917 roku jest czerwony równoboczny trójkąt symbolizujący równomierny rozwój ducha, umysłu i ciała.

Wejście do siedziby Polskiej YMCA w Łodzi.

Sir George Williams (1821-1905)

YMCA została założona w 1884 roku w Londynie przez sir George'a Williamsa. Jej celem był duchowy rozwój młodych mężczyzn poprzez wspólne studiowania Biblii i dyskusje. Idea YMCA szybko zdobyła popularność w Europie, a od 1851 roku jest obecna w Stanach Zjednoczonych. W 1855 roku odbyła się pierwsza Międzynarodowa Konferencja YMCA, podczas której przyjęto tzw. Bazę Paryską - dokument określający cele organizacji. Siedzibą Światowego Aliansu YMCA jest Genewa, a Europejskiego Aliansu Praga. YMCA posiada status obserwatora ONZ i Rady Europy.

Związek ten pojawił się w Polsce wiosną 1919 roku wraz z Armią Hallera. Armia ta tworzona była we Francji od czerwca 1917 roku i składała się między innymi z ponad 20 tysięcznego kontyngentu Polaków - ochotników, przybyłych z Ameryki przez Kanadę (obozy w Niagara-on-the-Lake i St. John). Wraz z włączeniem "importowanej" Armii Hallera do Armii Polskiej pojawiła się potrzeba uregulowania statusu YMCA. Minister Spraw Wojskowych wydał rozkaz w dniu 11 listopada 1919 roku, który uprawniał YMCA do działania w Armii Polskiej do czasu demobilizacji. Utworzony został oddział polski amerykańskiego związku, który miał prawo do finansowania wyłącznie z funduszów zabranych w USA. Transporty YMCA traktowane były jak wojskowe podobnie jak korespondencja wojskowa, telegraficzna i kurierzy. YMCA zajmowała w Polsce prowadzeniem sklepów żołnierskich, organizacją imprez kulturalnych oraz sportem.

Ognisko Polskiej YMCA w Łodzi zostało zawiązane 6 lipca 1920 roku przy Domu Żołnierza Polskiego, mającym w tym czasie swą siedzibę przy ulicy Piotrkowskiej 243.

Pierwszym kierownikiem łódzkiego ogniska Polskiej YMCA był kapitan wojsk amerykańskich - Harkley.

"Kurjer Łódzki" (Kurier), rok 1920.

W latach 1920-1921 w Łodzi działała Główna Kwatera YMCA, w tym również Departament Wychowania Fizycznego i Sportu, którego 18 instruktorów prowadziło zajęcia sportowe oraz organizowało kursy w różnych dyscyplinach sportowych: gimnastyce, lekkoatletyce, grach zespołowych, boksie, szermierce. Zajęcia sportowe prowadzone były z młodzieżą szkolną oraz w jednostkach wojskowych stacjonujących w Łodzi. Natomiast uczestnikami kursów instruktorskich byli nauczyciele szkół powszechnych i średnich oraz wytypowana zawodowa kadra podoficerska i oficerska. W okresie letnim zajęcia odbywały się na boisku przy ulicy Piotrkowskiej 243...

18 lutego 1922 roku.

(źródło: Historia Nieznana historia-nieznana.blogspot.com)

… zimą natomiast w sali gimnastycznej Szkoły Handlowej Kupiectwa Łódzkiego przy ulicy Dzielnej (dziś ulica Narutowicza).

Budynek dawnej Szkoły Handlowej, dziś ulica Narutowicza 68.

Pierwszą większą imprezą sportową zorganizowaną przez Polską YMCA Łódź był turniej szermierczo-szablowy o nagrodę ówczesnego dowódcy okręgu korpusu - B. Gnoińskiego. Odbył się on 19 grudnia 1921 roku w sali YMCA przy ulicy Piotrkowskiej 243.

"Głos Polski", 18 grudnia 1921 roku.

"Rozwój", 18 grudnia 1921 roku.

Od 1922 roku przy ognisku YMCA Łódź - działała sekcja wychowawców WF, której członkowie - nauczyciele szkół średnich (między innymi Wacław Robakowski, Ludwik Szumlewski, Jan Gruszczyński, Zofia Massopustówna) demonstrowali ze swoimi uczniami pokazy ćwiczeń gimnastycznych wolnych, z przyborami i na przyrządach.

W okresie letnim departament WF Polskiej YMCA organizował obozy dla młodzieży męskiej w wieku 12-18 lat. Odbywały się one początkowo w Białowieży i Włodawie, a następnie we własnych już ośrodkach sportowo-kolonijnych w Grotnikach i Sulejowie.

22 lipca 1925 roku.

(źródło: Historia Nieznana historia-nieznana.blogspot.com)

W związku z koniecznością zwrotu zajmowanego dotychczas gmachu przy ulicy Piotrkowskiej 243 niemieckiemu Towarzystwu Śpiewaczemu (Männer Gesang-Verein), zaistniała pilna potrzeba budowy własnego gmachu Polskiej YMCA.

Model realizowanego gmachu YMCA (źródło: FotoPolska.eu)

"Panorama", dodatek tygodniowy "Ilustrowanej Republiki",

rok 1933.

"Młodzież łódzka patrzy w przyszłość", rok 1934.

Na zakup terenu (4266 mkw.) przy ulicy Moniuszki 4a uzyskano kwotę 200 tysięcy dolarów z Rady Krajowej Polskiej YMCA, po złożeniu zobowiązania przez zarząd Łódzkiego Ogniska Polskiej YMCA, że społeczeństwo Łodzi wyasygnuje dodatkowo 100 tysięcy dolarów. Powołany został Komitet Budowy Gmachu Polskiej YMCA w Łodzi w składzie: przewodniczący - Gustaw Geyer, wiceprzewodniczący - Edward Ulman, skarbnik - Mieczysław Jazowski, sekretarz - Alojzy Trypko oraz członkowie: Alfred Grohman, Jan Gołkontt, Bronisław de Michelis, Stefan Greenwood, Paul Super, E.R. Cumings i H.J. Rounds.

Budowa gmachu YMCA, rok 1933 (źródło: FotoPolska.eu)

Etapami budowy gmachu były lata: 1931 - zakup terenu, 1932 - opracowanie dokumentacji, 1933 - rozpoczęcie budowy, 1934 - II etap budowy...

Drugi etap budowy, rok 1934 (źródło: FotoPolska.eu)

... 1935 - oddanie do użytkowania Działu WF (sala gimnastyczna o wymiarach 14x26 m z widownią na 300 osób), 1936 - oddanie do ekploatacji pływalni o wymiarach 7,5x25 m i głębokości 1,1-2,6 m. Całkowity koszt budowy wyniósł 2.500.000 złotych.

"Młodzież łódzka patrzy w przyszłość", rok 1934.

Ulica Moniuszki 4a. Siedziba Stowarzyszenia YMCA dzisiaj. Autorem projektu gmachu YMCA (Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej) był Wiesław Lisowski. Budynek stanowi przykład architektury modernistycznej, w owych czasach będącej szczytem nowoczesności w urbanistyce, na której ciążyło jeszcze wówczas piętno historyzmu. W budynku mieści się najstarsza w Łodzi kryta pływalnia.

"Młodzież łódzka patrzy w przyszłość", rok 1934.

Basen YMCA, 2023.

Jednak do czasu zrealizowania owych planów i uzyskania własnego obiektu sportowego, działalność Polskiej YMCA w Łodzi w Dziale WF koncentrowała się na popularyzowaniu dyscyplin uprawianych na małych boiskach ziemnych (siatkówka, koszykówka) oraz gier w salach świetlicowych (szachy, ping-pong). Po przeprowadzeniu eliminacji wewnętrznych, reprezentacja łódzkiego ogniska barała udział w corocznych mistrzostwach Polski YMCA, organizowanych przez radę krajową. W końcu lat 20. najsilniejsze w ognisku były sekcje siatkówki i koszykówki.

"Rozwój", rok 1921.

Siatkarze, po zdobyciu mistrzostwa Łódzkiego Okręgowego Związku Gier Sportowych (ŁOZGS), reprezentowali Łódź w I nieoficjalnych mistrzostwach Polski, rozegranych w Warszawie 12-13 października 1929 roku i po zwycięstwie w finale nad AZS Warszawa 29:27 zajęli pierwsze miejsce.

"Nowa Panorama", dodatek "Ilustrowanej Republiki", rok 1926.

"Głos Polski", rok 1929.

Zawodnicy: Paweł Linka, Karol Welnic, Włodzimierz Pęski, Tadeusz Zalasiewicz, Edward Ałaszewski, Stefan Olczak, Wilhelm Krauze oraz Roman Chłodziński reprezentowali również Łódź w I nieoficjalnych mistrzostwach Polski w koszykówce, rozegranych w Łodzi 20-21 października 1928 roku na boisku IV DOK przy placu Hallera, w których zajęli VI miejsce. Pod koniec 1929 roku czołowi zawodnicy YMCA zasilili zespoły gier sportowych ŁKS, "Herthy", "Triumhu" i "IKP". Sekcja gier w ognisku YMCA została rozwiązana.

"Głos Polski", rok 1928.

Dnia 11 stycznia 1930 roku, realizując uchwałę Rady Krajowej Polskiej YMCA, ognisko łódzkie powołało do życia Klub Sportowy Polskiej YMCA w Łodzi.

"Hasło Łódzkie", 11 stycznia 1930 roku.

"Głos Poranny", 12 stycznia 1930 roku.

Pierwszy zarząd klubu ukonstytuował się w składzie: przewodniczący - Stanisław Kowalski, wiceprzewodniczący - Kazimierz Targowski, sekretarz - Aleksy Leśniewicz, skarbnik - Tomasz Kozłowski oraz członkowie: Władysław Kozielski, Hieronim Feja, Władysław Szor. W klubie zawiązano sekcje gier sportowych, boksu, pływacką, szermierczą, lekkoatletyczną, kolarską, piłki nożnej, szachową, ping-pongową i tenisa ziemnego.

"Głos Poranny", rok 1930.

Spotkanie lekkoatletki Marii Kwaśniewskiej (w środku, z bukietem kwiatów) z młodzieżą szkolną w sali YMCA, rok 1936.

(zbiory NAC)

Polityka zarządu KS Polska YMCA Łódź nie zakładała rywalizacji sportowej z innymi łódzkimi klubami, wychodząc z założenia, że dysponując najlepszymi warunkami szkoleniowymi (własna sala sportowa i kryty basen), zespoły ymcowskie byłyby bezkonkurencyjne w mieście, a tym samym zniechęciłoby to pozostałe stowarzyszenia sportowe w szkoleniu własnych zespołów. Działalność sportowo-organizacyjna KS Polska YMCA Łódź koncentrowała się na urządzaniu zawodów wewnętrznych, w których, obok własnych zespołów młodzieżowych, mogli brać udział sportowcy wszystkich klubów łódzkich spełniający podstawowy wymóg regulaminowy - musieli być wyznania katolickiego. Ten punkt regulaminu wewnętrznego Polskiej YMCA wyeliminował z zimowych pływackich zawodów mistrzowskich i towarzyskich Łodzi zawodników klubów żydowskich, gdyż począwszy od grudnia 1936 roku wszystkie zawody pływackie na obiekcie krytym odbywały się na pływalni YMCA, a więc niedostępnych dla zespołów mających w swym gronie zawodników wyznania mojżeszowego. Podobnie niedostępną dla zespołów żydowskich była sala sportowa Polskiej YMCA...

Basen YMCA 2023.

"Głos Poranny", rok 1938.

Drużyna pływacka Gimnazjum Niemieckiego w Łodzi na basenie YMCA, rok 1937.

"Łódź w Ilustracji". dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1937.

"Łódź w Ilustracji". dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1938.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1938.

Basen Ymca 2023.

W końcu lat trzydziestych zarząd Klubu Sportowego Polska YMCA tworzyli: prezes - Stanisław Kowalski, wiceprezes - Aleksy Leśniewicz, sekretarz - Zygmunt Dasiński, skarbnik - Stanisław Cackowski oraz członek - Alojzy Trypko.

"Hasło Łódzkie", rok 1930.

Budynek YMCA Łódź, rok 1937.

(źródło FotoPolska.eu)

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1938.

Rozwój YMCA Łódź został zatrzymany podczas II wojny światowej - jej działalność była zakazana. W siedzibie organizacji działał klub dla oficerów niemieckich.

YMCA Łódź reaktywowano w 1945 roku (prowadziła wtedy również kursy przysposobienia zawodowego).

Księga Adresowa m. Łodzi, rok 1947.

W 1949 od strony zachodniej dobudowano salę teatralną według projektu Stanisława Kowalskiego. W budynkach YMCA w Polsce po wojnie grywano jazz. Zakazano tego w 1949 roku. Szczególnie drastycznie rozprawiono się z jazzem w łódzkiej siedzibie YMCA, gdzie spalono całą bibliotekę, a płyty potłuczono. W grudniu 1949 roku YMCA Polska została rozwiązana przez władze, a majątek organizacji znacjonalizowano.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

YMCA Łódź, rok 1960.

(źródło: FotoPolska.eu)

YMCA Łódź, rok 1960.

(źródło: FotoPolska.eu)

W budynku łódzkiej „Imki” umieszczono Młodzieżowy Dom Kultury. Z dniem 1 września 1964 roku zmieniono nazwę na Pałac Młodzieży im. Juliana Tuwima.

Rok 1964.

W sali teatralnej utworzono Teatr Rozmaitości, który jednak nie był samodzielną jednostką. Funkcjonował jako sala teatralna dla okazjonalnych przedstawień prezentowanych w Łodzi. Z czasem stał się drugą sceną zawodowego Teatru 7.15.

Rok 1964.

Pałac Młodzieży był placówką zajęć pozalekcyjnych (pracownie techniczne, teatralne, baletowe, naukowe oraz sekcje sportowe).

YMCA Łódź, rok 1965.

(źródło: FotoPolska.eu)

W 1975 roku powstał tu Harcerski Zespół Pieśni i Tańca "Krajki", reprezentacyjny zespół Chorągwi Łódzkiej ZHP.

YMCA Łódź, rok 1975.

(źródło FotoPolska.eu)

Łódzka YMCA wznowiła działalność w 1990 roku. Budynek przy ulicy Moniuszki został odzyskany w roku 1993. Z powodu braku porozumienia pomiędzy władzami miasta a kierownictwem łódzkiej YMCA w sprawach finansowych i dalszego funkcjonowania Pałacu przy ulicy Moniuszki, został on przeniesiony do budowanego gmachu na osiedlu Retkinia w zachodniej części Łodzi. Po wyprowadzeniu się Pałacu miasto na krótki okres ulokowało w „Imce” kilka swoich agend.

Papier, nożyce i kamienice. YMCA przy ul. Moniuszki w Łodzi.

Realizacja: Maria Nowakowska/ Łódzki Detal

źródło: YouTube.pl

Budynek jest w coraz gorszym stanie technicznym (m.in. nie działa pływalnia). Duża jego część stoi pusta. W części obiektu prowadzona jest działalność statutowa, w pozostałej, na zasadzie wynajmu, działalność komercyjna, np. dawny teatr został gruntowanie przebudowany i jest wykorzystywany na działalność restauracyjną.

Nieczynny basen łódzkiej YMCA
Realizacja: Sietra & Jan z Ciemnej Strony Poznania
źródło: YouTube.pl
Kronika Filmowa, czerwiec 1946 roku; otwarcie pływalni YMCA:
Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej - Filmoteka Narodowa