piątek, 5 czerwca 2020

Alwill Jankau, architekt dawnej Łodzi.


Alwill (Alvill, Albin) Jankau (1859-1916) - architekt.

Pochodził z terenu dawnych Polskich Inflant, urodził się w Rieżycy (pol. Rzeżyca, łot. Rezekne) na Łotwie. Ukończył gimnazjum w Dyneburgu, a następnie studiował na Wydziale Mechanicznym (w latach 1880-1882) oraz Architektonicznym (1882-1887) Politechniki Ryskiej.
W 1887 roku Alwill Jankau praktykował u prof. I. Kocha w Rydze.

Gmach Politechniki pod koniec XIX wieku, obecnie siedziba Uniwersytetu Łotwy (źródło: pl. wikipedia.org)

Polytechnikum Riga została założona w 1862 roku jako pierwsza ucelnia techniczna na terenie imperium Romanowów. Kształciła przyszłych agronomów, chemików, inżynierów, mechaników, architektów i handlowców. Zajęcia odbywały się w języku niemieckim. W 1896 roku zmieniono nazwę uczelni na Ryski Instytut Politechniczny (ros. „Рижский политехнический иститут”, РПИ) - od tego czasu językiem wykładowym był rosyjski. Politechnika Ryska zapoczątkowała bardzo liberalną politykę edukacyjną, nie wprowadzając żadnych ograniczeń narodowościowych. W czasie I wojny światowej szkoła była ewakuowana do Moskwy i działała tam do 1918 roku kiedy została ostatecznie rozwiązana. W 1919 roku na bazie Politechniki Ryskiej powołano Uniwersytet Łotwy, który też przejął dawny budynek politechniki.


Park i palac Heinzlów w Julianowie,
karta pocztowa z przełomu XIX/XX wieku.
(źródło: FotoPolska.eu)

W 1890 roku Jankau przyjechał do Łodzi na zaproszenie Juliusza Heinzla w celu budowy jego pałacu w Julianowie. W 1896 roku ożenił się z córką tutejszego przedsiębiorcy Alojzego Balle, Marią, z którą miał dwóch synów: Oskara i Aleksandra. Był jednym z najbardziej aktywnych architektów łódzkich przełomu XIX i XX wieku. Zasłynął z projektów wykonanych na zlecenie łódzkich mariawitów. 
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

Na początku XX wieku, do 1905/1906 roku działał w spółce ze swoim szwagrem jako "Jankau i Balle" (faktycznie do roku 1901, i spółka nie zawsze była wzorem współpracy...).

"Rozwój", rok 1901.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1906.

Na szczęście współpraca ze szwagrem zakończyła się. Na Wystawie Artystów Łódzkich wiosną 1903 roku Jankau wystawił model "domów familijnych" przy "Niciarni Łódzkiej". Nadzorował szereg budów (w 1909 roku prowadził aż 72 budowy!), między innymi kierował budową domu przy ulicy Andrzeja 49, róg Lipowej, gdzie miała miejsce katastrofa budowlana. Jankau nie ustrzegł się też innych wypadków na budowach, był jednak w Łodzi wysoce cenionym fachowcem. Należał do grona założycieli Koła Budowniczych przy Stowarzyszeniu Techników (w roku 1910).

"Rozwój", rok 1910.

Informator handlowo-przemysłowy, rok 1912.

Ważniejsze prace Alwilla Jankaua w Łodzi:

Kamienica Alojzego Ballego (późniejszego teścia) przy ulicy Piotrkowskiej 87, projekt z 1893 roku.

Rozbudowa kaplicy baptystów przy ulicy Nawrot 27, projekt z lat 1896-1897, wzniesionej przez Edwarda Creuzburga. Obiekt o formach neoromańskich z ceglanymi elewacjami.

Browar Ludwika Anstadta przy obecnej ulicy Sędziowskiej, projekt z 1900 roku.

Domy robotnicze przy ulicy Niciarnianej, projekt z roku 1903, wybudowane w latach 1903-1904. Budynki posiadają bardzo ciekawą bryłę, nawiązującą do budowli fortyfikacyjnych. Do dzisiejszego dnia spełniają swoje pierwotne przeznaczenie czyli są domami mieszkalnymi.

Projekt kościoła mariawitów przy ul. Nawrot, 1908.
(kopia ze zbiorów APŁ)

Kościół mariatwitów pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy przy ulicy Nawrot 104, projekt z lat 1908-1909. Fragmenty budowli zachowane zostały w murach obecnego kościoła rzymsko-katolickiego pw. św. Piotra.

Kościół mariawitów pw. Najświętszego Sakramentu przy ulicy Podleśnej 22 (dziś ulica Skłodowskiej-Curie), projekt wykonany w latach 1907-1909. Obecnie rzymsko-katolicki Kościół Środowisk Twórczych - ceglana neogotycka budowla z wieżą w fasadzie.

Zaprojektował także mariawicki kościół w Strykowie, dzisiaj kościół św. Anny i św. Marcina. Wybudowany został przez strykowskich mariawitów w 1907 roku w stylu neogotyckim.
Inne prace Jankaua w Łodzi:
"Lodzer Zeitung", 1910.

Przebudowa spalonego w 1909 roku teatru "Victoria" przy ulicy Piotrkowskiej 67 (projekt Kazimierza Pomiana Sokołowskiego) na tor wrotkarski "Victoria Skating Palast", rok 1910, później kino "Casino" (projekt wykonał Edward Banasz), potem kino "Polonia".

"Lodzer Zeitung", 1895.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

Kamienica A. Kapłanc przy ulicy dawnej św. Andrzeja 4 (dzisiaj Andrzeja Struga), projekt z 1911-1912 roku.

Projekt rozbudowy willi Marcelego Karwacińskiego (później Oskara Zieglera), 1912 (kopia ze zbiorów APŁ)

Przebudowa willi Marcelego Karwacińskiego przy ulicy Podleśnej (później willa Oskara Zieglera), rok 1912. Dzisiaj ulica Marii Skłodowskiej-Curie.

Przypisywany jest mu także projekt domu Wilhelma Lürkensa przy ulicy Spacerowej 33/35 (dzisiaj al. Kościuszki), projekt z 1913-1914 roku.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.


Z nieistniejących już realizacji Alwilla Jankaua warto przypomnieć wspomniany już pałac rodziny Heinzlów w Julianowie (Julianów - dziś park im. Adama Mickiewicza, przez łodzian nadal nazywany Julianowskim). Pałac zbudowany na wzniesieniu inspirowany był formami włoskiego renesansu. Schody z tarasu rezydencji wiodły wprost do brzegu stawu. Między pałacem a stawem znajdowała się fontanna. Obok mieścił się zwierzyniec i sad.

Park Julianowski. Dzisiejszy widok stawu i polany, na której stał pałac Heinzlów.


Niewiele zachowało się zdjęć tego pałacu. Zdjęcie z 1914-1915 roku. Pałac po ostrzale artyleryjskim podczas walk o Łódź z czasów I wojny światowej.
W 1939 roku była tu siedziba sztabu "Armii Łódź" - adres: Pałac J. Heinzla ul. Zgierska 133.
Pałac został zbombardowany w 1939 roku, rozebrany został przez Niemców dopiero w 1942. Informację tę podaje Wacław Pawlak w książce "Patrząc na starą fotografię. Szkice starołódzkie".

Alwill Jankau zmarł w Łodzi 3 marca 1916 roku.

źródła:
Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. leksykon architektów i budowniczych miasta.
Wacław Pawlak. Patrząc na starą fotografię. Szkice starołódzkie.
pl.wikpedia.org

1 komentarz: