W latach pięćdziesiątych Geyerowie sprowadzili małpy do zwierzyńca fauny krajowej. Znana ekspozycja ptaków egzotycznych była własnością fabrykanckiego rodu Scheiblerów. Heinzlowie, nabywszy w latach 1885-1890 Dobra Łagiewnickie, założyli w przypałacowym parku hodowlę ptaków łownych (między innymi cietrzewi!) dla celów łowieckich. W roku 1890 Ludwik, Zenon i Fryderyk Anstadtowie, właściciele browaru przy ulicy Średniej (Pomorskiej), otworzyli zwierzyniec w parku Helenowskim. Park był własnością braci, wstęp przez wielką żelazną bramę od ulicy Północnej był płatny.
Pomieszczenie dla niedźwiedzi. Helenów.
Z 12 ha parku wydzielono pod zwierzyniec zaledwie hektar. Na tak niewielkim terenie poza zwierzętami krajowymi trzymano małpy (nawet szympansy), niedźwiedzie malajskie, tygrysy bengalskie, wiele ptaków z papugami włącznie.
"Republika", rok 1923.
Zwierzyniec w Helenowie
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1924.
"Hasło Łódzkie", rok 1927.
Historia obecnego Zoo zaczyna się w 1928 roku.
Podczas Krajowej Wystawy Ogrodniczej w Poznaniu, Naczelnik Wydziału Plantacji Rady Miejskiej m. Łodzi inż. Stefan Rogowicz zdobył nagrodę za projekt zagospodarowania przestrzennego Polesia Konstantynowskiego zwanego Zdrowiem. Projekt obejmował 260 ha, pod przyszłe Zoo przewidziano 20 ha. Na realizację trzeba było czekać cztery lata. Dopiero w marcu 1932 roku wiceprezydent Łodzi Stanisław Rapalski zwołał konferencję poświęconą sprawie ewentualnego założenia ogrodu zoologicznego. Po wielu sporach i dyskusjach (między innymi dotyczących lokalizacji ogrodu) zaakceptowano projekt i rozpoczęto jego realizację.
Budowę ukończono w drugim półroczu 1938 roku. Ogród udostępniono dla publiczności, jednak bez oficjalnego otwarcia. O uroczystości otwarcia nie wspominają ani dokumenty archiwalne ani zachowane przekazy prasowe.
Jako pierwsze znalazły się na Zdrowiu zwierzęta trzymane w parku Poniatowskiego już od 1937 roku. We wrześniu 1937 roku w okolicach Górnego Rynku odłapano jelenia, zabłąkanego do centrum miasta. Przypuszczano, iż przywędrował z okolic Łęczycy i dlatego nazwano Borutą. Według zapisków w książce inwentarzowej wyceniono go na 150 zł. Tak samo oceniono łanię Marysię, darowaną przez p. Ciemniewską jako partnerkę dla Boruty. Parę tę umieszczono na wybiegu zajmowanym przez jelenie do dziś dnia. Dwie sarny kupiono już w 1937 roku, cztery otrzymano w darze. Oprócz jeleni i saren z parku Poniatowskiego zabrano parę łabędzi. Nieco później z parku Źródliska przetransportowano 2 daniele, sarnę, 3 owce i 2 kaczki.
Darami dla Zoo były między innymi lisy od Towarzystwa Łowieckiego, wilki, wiewiórki. W miarę możliwości finansowych dokupowano zwierzęta. Rok 1938 był rokiem pierwszych przychówków na Zdrowiu: w maju urodził się jeleń, w czerwcu dwie sarny.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1938.
Wejście do ogrodu zoologicznego, rok 2013 (fot. własna)
Nowe budynki, jeszcze w budowie, rok 2021.
"Ilustrowana Republika", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1938.
"Wydział Plantacji prosi o wydanie zarządzenia aby jeden z miejskich weterynarzy raz na tydzień odwiedził Ogród i badał stan zdrowia zwierząt, ewentualnie w razie choroby któregoś ze zwierząt przybył na wezwanie Wydziału Plantacji w celu udzielenia pomocy..."
Przeczytaj w baedekerze:
Wybieg dla słoni, rok 2013 (fot. własna)
Nowe miejsce dla słoni (w budynku i wybieg), jeszcze w trakcie budowy, rok 2021.
Słoń Aleksander już na wybiegu, październik 2021 roku.
Kąpiel słonia Aleksandra, styczeń 2022.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
W 1943 roku sprowadzono, prawdopodobnie z Bremen, słonicę indyjską, popularną później Magdę.
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
W Zoo mimo dobudowanych pomieszczeń zrobiło się ciasno. Po wyzwoleniu w styczniu 1945 roku Ogród ponownie podporządkowano Wydziałowi Plantacji Urzędu miasta Łodzi; kierownikiem mianowano inżyniera ogrodnictwa Bronisława Wójcika. Według spisu z 31 grudnia 1944 roku w Zoo było wówczas 558 zwierząt reprezentujących 117 gatunków (…).
"Głos Robotniczy", rok 1945.
Z czterech czynnych zaraz po wojnie ogrodów (Kraków, Łódź, Poznań, Zamość) tylko Łódź miała parę lwów, tygrysa sumatrzańskiego i słonia indyjskiego. Aż do 1955 roku Magda była jedynym słoniem w Polsce!
W 1945 roku urodziły się lwie trojaczki, samce, słynne później reproduktory: Apollo w Łodzi, Astor we Wrocławiu i Adiutant na Śląsku.
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
Pod koniec 1945 roku funkcję dyrektora objął Ryszard Tomski, przed wojną pracownik znanego warszawskiego cyrku braci Staniewskich. Będąc jednocześnie dyrektorem tzw. bazy zoologicznej Naczelnej Organizacji Widowisk Rozrywkowych, Tomski wykorzystywał możliwości powiększenia zwierzostanu. Liczba zwierząt wzrosła do 800, liczba gatunków do 160. Tomski podjął trudną decyzję przyjęcia ze zrujnowanego ogrodu Wrocławskiego 18 małp, 6 drapieżców, 21 zwierząt parzystokopytnych, 4 pekarki, 7 innych ssaków, 39 ptaków, między innymi strusia, emu, nandu, kazuara, marabuta, flamingi oraz tylko jednego gada – aligatora missipijskiego. Niektóre zwierzęta nie przeżyły ogromnie przeciągającego się transportu.
"Express Ilustrowany", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Tygodnik Demokratyczny", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Express Ilustrowany", rok 1946.
"Głos Robotniczy", rok 1946.
Po ponownym otwarciu Wrocławskiego Zoo w 1948 roku część zwierząt wróciła do Wrocławia. Ogród Wrocławski gwałtownie dopominał się zwrotu Lusi. Spór toczył się na wysokim szczeblu z udziałem prezydentów obu miast. Lusia, ulubienica publiczności, pozostała w Łodzi, lecz niestety padła w 1950 roku. Przyczyną śmierci była niedrożność przewodu pokarmowego, zaczopowanego gumową piłką rzuconą przez bezmyślnego zwiedzającego. W Łodzi pozostał również aligator missisipijski Kacper. Spory między obu ogrodami o prawo posiadania Kacpra trwały, najpierw serio, a później pół żartem, przez niemal pół wieku. Kacper przeżywszy w Łodzi 46 lat, padł w styczniu 1991 roku w wyniku uogólnionego procesu nowotworowego.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
Fot. Ignacy Płażewski, lata 50/60.
Zbiory Muzeum Miasta Łodzi.
Wśród 18 małp było 10 pawianów anubisów. Pierwsze anubisy urodziły się w 1952 roku, w sumie w Łodzi urodziło się ponad 170 pawianów. Wizerunek pawiana Anubisa stał się logo Ogrodu, a wszystkie stada w Polsce są spokrewnione ze stadem łódzkim. W kwietniu 1946 roku uchwałą Zarządu Miasta wyłączono Zoo z Wydziału Plantacji, jednocześnie przekształcając je w samodzielną jednostkę budżetową.W 1948 roku po kilkukrotnej zmianie obsady etatu stałego lekarza weterynarii wszedł do Zoo w charakterze konsultanta weterynaryjnego dr Ryszard Ganasiński, ordynator znanej lecznicy dla zwierząt „Pod Koniem”, w późniejszych Miejski Lekarz Weterynarii. Obowiązki konsultanta pełnił do 1970 roku.
Po kolejnej reorganizacji Ogród stał się przedsiębiorstwem na rozrachunku gospodarczym (…).
Księga adresowa m. Łodzi, rok 1947.
Woliery dla ptaków, rok 2013 (fot. własna)
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
W latach 1953-1956 powstała sala kinowa na ok. 100 miejsc i weranda przy barze, nowe woliery dla ptaków, pawilon dla małych ssaków, budynek pawianów z dużym skalistym wybiegiem (ukończony w 1957 roku).
Wybieg dla pawianów, rok 2013 (fot. własna)
"Dziennik Łódzki", rok 1953.
(…) Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte zapisały się ważnymi wydarzeniami w historii ekspozycji i rozwoju zwierząt. W sierpniu 1950 roku Zoo wzbogaciło się o parę zebr równikowych, pierwsze źrebię urodziło się w 1951 roku.
"Dziennik Łódzki", rok 1952.
"Dziennik Łódzki", rok 1953.
Fot. Ignacy Plażewski, lata 50/60.
Zbiory Muzeum Miasta Łodzi.
"Dziennik Łódzki", rok 1961.
Zoo nie miało nigdy pary dorosłych niedźwiedzi polarnych. Gdy w 1955 roku sprowadzono kilkumiesięcznego samca Karwika, połączono go z równie młodą niedźwiedzicą brunatną. W styczniu 1961 roku przyszły na świat pierwsze niedźwiedzie – mieszańce obu gatunków, budząc duże zainteresowanie w kręgach zoologicznych. W marcu 1956 roku, w miejsce padłej przed sześciu laty Lusi, sprowadzono z Amsterdamu młodego hipopotama nilowego. Urodzony 10 kwietnia 1955 roku hipek doczekał w łódzkim Zoo XXI wieku…
Nowy wybieg dla słoni (jeszcze w budowie) rok 2021.
"Dziennik Łódzki", rok 1960.
(…) We wrześniu 1960 roku zachorowała słonica Magda. Padła po tygodniu choroby z powodu niewydolności układu krążenia. W łódzkim Zoo przeżyła 17 lat, wiek jej określano na ok. 40. Przez trzy lata Łódź nie posiadała słoni. Dopiero w 1963 roku sprowadzono z zagranicy trzy młode słonice: Magdę II, Indię i Kingę. Kinga nie zgadzała się ze swoimi towarzyszkami i wkrótce przekazano ją do Krakowskiego Zoo. W chwili przybycia do ogrodu Magda II miała ok. 3 lat i ważyła tylko 305 kg.
Wybieg dla słoni, rok 2013 (fot. własna)
"Dziennik Łódzki", rok 1963.
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
Pierwsze udane lęgi bocianów białych odnotowano w 1963 roku.
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
Po modernizacji i powiększeniu słoniarni sprowadzono w 1966 roku samca nosorożca zwyczajnego Noska. Po pobycie w Łodzi przekazano go do jednego z ogrodów amerykańskich, poszukującego partnera dla swojej samotnej samicy. Miejsce Noska zajął w 1986 roku sprowadzony z Berlina nosorożec biały Zulu.
Nowe pomieszczenia i wybiegi, wkrótce będą tu zwierzęta, rok 2021.
Słoń Aleksander w kąpieli, rok 2022.
"Dziennik Łódzki", rok 1971.
Otwarcie wiwarium w zaadoptowanym budynku dawnego biura, w 1967 roku, stało się punktem zwrotnym w ekspozycji gadów i płazów, ograniczanej z braku miejsca do kilku lub kilkunastu osobników.
W jubileuszowym roku 25-lecia, w 1963 roku w Zoo znajdowało się tylko 10 gadów w 7 gatunkach, w roku 40-lecia - 150 gadów w 46 gatunkach i 90 płazów w 15 gatunkach.
W 1968 roku zakupiono w Hamburgu trzy tygrysice syberyjskie Benię, Belitę i Botę, a rok później w Gelsenkirchen samca Albasina.
"Dziennik Łódzki", rok 1969.
"Dziennik Popularny", rok 1976.
"Dziennik Łódzki", rok 1973.
(…) W początkach lat siedemdziesiątych władze miasta chciały włączyć do Zoo tereny rezerwatu Puszczy Łódzkiej, później wysuwano projekt całkowitej likwidacji Ogrodu na Zdrowiu i budowy nowego od fundamentów na Brusie lub nawet w lasach wiączyńskich. Od planów tych odstąpiono dopiero w 1974 roku.
"Dzoennik Łódzki", rok 1974.
Inwestycje drugiego trzydziestolecia Zoo to między innymi strusiarnia (w 1975 roku), budynek socjalno-warsztatowy z pomieszczeniami dla ambulatorium weterynaryjnego (w 1976 roku), modernizacja pawilonu małych ssaków, uciepłowienie Ogrodu, nad którym prace trwały w latach 1978-1985 (pierwsze polskie Zoo korzystające z sieci grzewczej miasta), zimowiska dla ptaków (w latach 1993 i 1995), kwarantanna (1997) i szpital dla zwierząt.
Żyrafiarnię otwarto w 1988 roku po 2,5 latach budowy. Pierwszą łódzką żyrafą był samiec Gawrosz. Sprowadzony w listopadzie 1988 roku. Pięć lat później udało się pozyskać dla niego samicę Fugę. Początkiem hodowli był jednak przyjazd w 1994 roku 3-letniego samca Sandokana z Dvur Kralove, do którego dołączyły sprowadzone z Ołomuńska samice Kananga i Aranka. Pojawiły się młode…
W 2012 roku wszystkich łodzian zszokowała wiadomość o chuligańskim incydencie, który miał miejsce w łódzkim Zoo; na teren Zoo włamali się chuligani, weszli przez płot przy ulicy Krzemienieckiej. Ta bezwzględna grupa bandziorów zniszczyła tablice informacyjne w alejkach, a ławkami i drewnianymi figurami rzucali w znajdujące się na wybiegu tygrysy. Podczas napaści ucierpiały żyrafy... Czytaj TUTAJ
W kalendarium ważnych wydarzeń zapisano w 1975 roku przyjęcie dyrektora Zoo - Sosnowskiego do Międzynarodowej Unii Dyrektorów Ogrodów Zoologicznych. Jako pierwszy z polskich dyrektorów uczestniczył aktywnie w pracy międzynarodowych programów hodowlanych EEP. (…)
"Dziennik Łódzki", rok 1975.
Od marca 1993 roku Ogród jest stałym członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych EAZA.
Członkostwo w tych organizacjach świadczy o randze Zoo, ale jednocześnie stawia mu wysokie wymagania.
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia nastąpiły znowu zmiany organizacyjno-administracyjne. W 1991 roku Ogród z przedsiębiorstwa państwowego przekształcono w zakład budżetowy podległy Wydziałowi Inżynierii Miejskiej. Od 1 kwietnia 1994 roku opiekę nad Ogrodem objął Wydział Ochrony Środowiska Urzędu miasta Łodzi.
"Dziennik Popularny", rok 1978.
"Dziennik Popularny", rok 1978.
Zwierzęta dzielnie znoszą prace remontowe przeprowadzane na terenie Ogrodu, rok 2021.
"Odgłosy", rok 1992.
Zwierciadłem działalności hodowlanej, naukowej i popularno-dydaktycznej może być bibliografia Ogrodu. W latach 1946-2000, w 31 wydawnictwach polskich i zagranicznych ukazało się 259 artykułów i doniesień związanych z Ogrodem tematycznie lub z osobą autora. Na materiale Ogrodu powstały 4 prace dyplomowe ze Studiów nauczycielskich w Zgierzu i Toruniu i 56 prac magisterskich studentów zoologii Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego, Katedry Hodowli Ogólnej SGGW oraz Katedr Zoologii AR w Olsztynie i Wrocławiu. Prace doktorskie przygotowali i uzyskali tytuły doktorskie trzej pracownicy Ogrodu (… dane z 2013 roku).
W historię Ogrodu wpisana jest również działalność dwóch towarzystw naukowych. W 1953 roku powstało koło Sekcji Ogrodów Zoologicznych Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, a w 1963 roku z inicjatywy lekarzy weterynarii Zoo, utworzono Sekcję (początkowo komisję) Patologii Zwierząt Nieudomowionych Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych.
W łódzkim Ogrodzie czujne są nie tylko surokatki, działa monitoring. Kamery poprawiły bezpieczeństwo.
- Taka potrzeba pojawiła się po atakach chuliganów, którzy przyczynili się do śmierci żyraf. Okazało się, że zoo bez monitoringu jest bezbronne. Teraz nikt nie wejdzie na teren ogrodu niezauważony. Bezpieczniej mogą się poczuć nie tylko zwierzęta, ale też zwiedzający - mówił kilka lat temu Radosław Stępień, wiceprezydent Łodzi, któremu podlegało zoo.
Kamery służą też pracownikom działu hodowlanego. Dzięki nim mogą oni obserwować i podglądać życie swoich podopiecznych.
W łódzkim zoo powstają nowe, intersujące inwestycje, wkrótce pojawią się nowe zdjęcia i informacje.
Poniżej kilka zdjęć z powstającego Orientarium, baedeker łódzki dziękuje za umożliwienie obejrzenia i sfotografowania tego miejsca organizatorom - Łódzkiemu Ogrodowi Zoologicznemu.
Oficjalna strona Ogrodu:
Słoń Aleksander już na wybiegu, rok 2022.
źródła:
Ewa Żuchowska. Łódzki Ogród Zoologiczny [w:] Kronika miasta Łodzi.
dzienniklodzki.pl
Współczesne zdjęcia do notatki pochodzą z 2013, 2021 i 2022 roku.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Muzeum Miasta Łodzi oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Muzeum Miasta Łodzi oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Przeczytaj jeszcze w baedekerze: