Od
drugiej połowy lat 30. XIX wieku nieruchomość przy dzisiejszej
Piotrkowskiej 73 należała do tkacza pochodzącego z Prus, Jana
Gottlieba Reslera (Röslera).
Na froncie stał parterowy drewniany dom. W latach 50. właścicielami
posesji, po połowie, byli synowie Jana Gottlieba, Karol Gothelf i
Karol August Resler. W 1862 roku bracia Resler sprzedali nieruchomość
Franciszkowi Simmie, właścicielowi sąsiedniej posesji przy
Piotrkowskiej 71.
Przeczytaj
w baedekerze:
W
1869 roku Franciszek Simma sprzedał nieruchomość małżonkom
Matyldzie (z domu Proppe) i Wilhelmowi Ludwikowi Wende, za kwotę
2325 rubli. W
1870 roku małżonkowie Wende sprzedali nieruchomość Hanie
Goldstein (z domu Adler), wdowie po Jakubie Goldsteinie, za 3 tysiące
rubli. Na początku 1876 roku, 27 stycznia, Hana Goldstein sprzedała
nieruchomość Szaji Rosenblattowi za kwotę 3 tysięcy rubli,
kilkanaście dni później, 14 lutego 1876 roku Rosenblatt odsprzedał
z powrotem nieruchomość małżonkom Hanie (z domu Adler) primo voto
Goldstein i Fiszerowi Krell, za kwotę 3300 rubli….
Przeczytaj
w baedekerze:
Firma Szai Rosenblatta pozostała jednak przy Piotrkowskiej 73 aż do wybuchu II wojny światowej.
Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.
Latem
tego samego 1876 roku, małżonkowie Krell podpisali umowę
dotyczącą budowy kamienicy frontowej. Drugą stroną umowy był
majster ciesielski i właściciel firmy budowlanej (wkrótce również
browaru) Juliusz Milsch.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1902.
Przeczytaj
w baedekerze:
W
1881 roku małżonkowie Hana i Fiszer Krell sprzedali nieruchomość
firmie „Birnbaum i S-ka”, za 25 tysięcy rubli, ta z kolei już
pod koniec tego samego roku sprzedała nieruchomość Ickowi Berkowi
Prusinowskiemu za 30 tysięcy rubli.
"Führer durch Łodz", 1898.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.
Do
Icka Berka Prusinowskiego (Pruszenowskiego) należały obiekty fabryczne przy ulicy
Przejazd (dzisiaj ulica Tuwima) 54/58 i funkcjonowały już w latach
80. XIX wieku. Powierzchnie produkcyjne były wynajmowane na potrzeby
różnych przedsiębiorstw włókienniczych. Po I wojnie światowej
przedsiębiorstwo Icka Prusinowskiego, podobnie jak fabryka maszyn i
odlewnia żelaza Otto Goldammera przy ulicy Widzewskiej 66/68
(dzisiaj ul. Kilińskiego 74/76) zostały kupione przez Łódzkie
Towarzystwo Elektryczne.
W
wyniku budowy nowej elektrowni, w latach 1929-1930 wyburzono
wszystkie obiekty przemysłowe Goldammera i mniejsze budynki
Prusinowskiego położone w głębi posesji.
Budynki
dwóch głównych przędzalni, usytuowane na froncie obecnej ulicy
Tuwima 54/56 istnieją do dzisiaj
Przeczytaj w baedekerze:
W 1906 roku Icek Prusinowski sprzedał nieruchomość przy dzisiejszej Piotrkowskiej 73 małżeństwu Łaji i Fajtela Landau za 47,5 tysiąca rubli.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
Fajtel Landau wraz z żoną Łają mieszkał w nieistniejącej już kamienicy przy Piotrkowskiej 73.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
Urodził
się w 1864 roku, był synem Jakuba (Jankiela) i Frumy. Posiadał
fabrykę wyrobów wełnianych i skład przy ulicy Piotrkowskiej 73.
Kalendarz-Informator, rok 1923.
Landau był jednym z założycieli i długoletnim członkiem prezydium
zarządu Internatu dla Dzieci Żydowskich i fermy w Helenówku oraz
od 1931 roku członkiem Stowarzyszenia Humanitarnego „Montefiore
–B’nei B’ritch” w Łodzi. Zmarł
9 grudnia 1937 roku i został pochowany na cmentarzu przy ulicy
Brackiej.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1937.
Jego żona Leonia (Łaja) z Finkelkrautów po wybuchu wojny
znalazła się w getcie łódzkim, gdzie mieszkała przy ulicy
Franciszkańskiej 55. Stamtąd w 1942 roku została wymeldowana do
Warszawy. Zginęła w 1943 roku podczas powstania w getcie
warszawskim.
Jubileiszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.
Widoczna witryna i wnętrze sklepu A. Trautweina przy Piotrkowskiej 73.
Na przełomie XIX i XX wieku mieściły się tutaj eleganckie delikatesy A.
Trautweina. Istniały w tym samym miejscu ponad 30 lat. Ich właściciel, a później utworzona spółka, nie szczędzili pieniędzy na reklamę w łódzkiej prasie:
"Rozwój", rok 1898.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Rozwój", rok 1901.
"Lodzer Tageblatt", 1903.
"Łodzianka", rok 1903.
Spis wystawców i okazów Wystawy Higieniczno-Spożywczej, rok 1903.
"Rozwój", rok 1903.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.
"Rozwój", rok 1905.
"Rozwój", rok 1908.
"Rozwój", rok 1910.
"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.
"Rozwój", rok 1912.
"Śmiech", rok 1912.
"Gazeta Łódzka", rok 1913.
"Śmiech", rok 1913.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.
"Gazeta Łódzka", rok 1917.
"Rozwój", rok 1919.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1931.
Od
momentu ukazania się pierwszego numeru, w grudniu 1897 roku, do
lipca 1898 roku działała pod tym adresem redakcja i administracja
dziennika „Rozwój”.
Pierwszy numer "Rozwoju" z 2 grudnia 1897 roku.
Wydawcą i redaktorem naczelnym gazety był
Wiktor Czajewski, zasłużona postać na niwie życia kulturalnego
Łodzi.
.jpg)
Wiktor Czajewski (1857-1922)
- literat, dziennikarz, historyk, wydawca gazet i właściciel drukarni prasowej; badacz Kurpiowszczyzny. Pierwszy w Łodzi wyposażył w 1919 roku swoją drukarnię w dwa linotypy, zakupione w Poznaniu. Drukował albumy, dzieła naukowe i dwa tytuły prasowe: "Rozwój" oraz "Goniec Wieczorny". Jako autor, redaktor, wydawca i działacz społeczny wywarł znaczący wpływ na życie kulturalne Łodzi. W grudniu 1903 roku uczestniczył w powołaniu Łódzkiego Towarzystwa Teatralnego. Gdy zawieszono wydawanie "Rozwoju" drukował dla jego prenumeratorów w latach 1914-1915 "Gazetę Wieczorną". Z jego drukarni wyszło drukiem około 20 publikacji dotyczących rocznic historycznych i wydarzeń kulturalnych.
Przeczytaj w baedekerze:
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Przy
Piotrkowskiej 73 znajdował się jeden z firmowych sklepów znanej
firmy Karola Goepperta produkującej słynące ze swej jakości
kapelusze (drugi sklep znajdował się przy Piotrkowskiej 11, w
kamienicy Karola Scheiblera), w latach późniejszych sklep
przeniesiono do lokalu w sąsiedniej kamienicy, przy Piotrkowskiej
71.
"Neue Lodzer Zeitung", 1910.
Fabryka
kapeluszy Karola Goepperta i Daniela Grethlera założona została w
1884 roku i mieściła się przy ówczesnej ulicy Zawadzkiej 1 (dziś
ulica Próchnika). W 1888 roku została przeniesiona na ulicę
Podleśną 3 (dzisiaj ulica Marii Skłodowskiej-Curie).
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
Wystawa "Maszyna Moda Muzeum"
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.
Niewielki
początkowo zakład otrzymał tu napęd parowy, stopniowo rozwijał
produkcję i zwiększał zatrudnienie z 61 robotników w 1893 do 187
w 1903 roku. Wartość rocznej produkcji wynosiła wtedy 200 tysięcy
rubli.
Firma
od 1902 roku miała tylko jednego właściciela – Karola Goepperta
i słynęła z doskonałych jakościowo kapeluszy filcowych,
pluszowych cylindrów i meloników, które sprzedawano w dwóch
firmowych sklepach przy ulicy Piotrkowskiej – pod numerem 11 i 73.
"Kurier Łódzki", rok 1911.
Spadkobiercy
założyciela firmy utworzyli w 1928 roku rodzinną Spółkę Akcyjną
Fabryka Kapeluszy Filcowych „Karol Goeppert”.
"Głos Poranny", rok 1930.
Kapitał
założycielski wynosił 250 tysięcy złotych i był podzielony na
1000 akcji. Fabryka zatrudniała 250 robotników, 4 urzędników i 4
osoby personelu technicznego. Tygodniowo produkowano 500-600 tuzinów
kapeluszy. Sprzedawano je w Łodzi oraz w przedstawicielstwach w
Warszawie, Lwowie i Poznaniu.
Kalendarz-Informator, 1924.
Po
1945 roku zakład upaństwowiono i do 1954 roku kontynuowano dawną
produkcję.
Jedną z pierwszych firm przy Piotrkowskiej 73 była założona w roku 1874 pracownia hafciarska Lidii (Lydii) Brogister (Brogsitter).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Rozwój", rok 1908.
W pierwszych latach XX stulecia przy Piotrkowskiej 73 mieścił się sklep Jakóba (Jakuba) Feiffera z wyrobami tytoniowymi.
Spis wystawców i okazów wystawy higieniczno-spożywczej w Łodzi, rok 1903.
W tym samym czasie otworzył tu swoją firmę krawiecką i prowadził ją do 1939 roku Andrzej Antczakowski.
"Rozwój", rok 1908.
Kalendarz Handlowo-Przemysłowy m. Łodzi, rok 1910.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1939.
Przy
Piotrkowskiej 73 znajdował się też magazyn sprzedaży chustek
firmy „Zawiercie”.
W połowie lat 20. XX wieku posiadał tu skład materiałów manufakturowych W. Ciuk (Czuk).
Kalendarz Informator, rok 1923.
Kalendarz Informator, rok 1924.
Działał
tu skład fabryczny spółki Abrama Ostrowskiego i Izraela Pawła
Birencweiga (Birencwajga), później firmy „Przemysł Wełniany I.
P. Birencweig”. Po I wojnie światowej produkcja tkanin wełnianych
była prowadzona poczatkowo na posesji fabrycznej Golda przy ulicy
Lipowej 83, następnie na terenie należącym pierwotnie do browaru
Juliusza Milscha, przy Kopernika 53a (dawna ulica Milscha, Milsza).
Historię przedsiębiorstwa Birencwaiga dobrze przedstawia informacja
zamieszczona w Księdze Adresowej miasta Łodzi 1937-1939:
Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939.
Pod koniec lat 20, XX wieku przy Piotrkowskiej 73 miało swoją siedzibę biuro robót inżynieryjno-budowlanych.
Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.
"Głos Poranny", rok 1929.
Miała tu swoją siedzibę i sklep, założona w 1925 roku firma "Dobropol", zajmująca się sprzedażą wózków i rowerów.
"Republika", rok 1925.
"Republika", rok 1925.
Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Kurier Łódzki", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Najer Fołksbłat", 1932.
"Głos Poranny", 1933.
W
okresie międzywojennym mieścił się pod tym numerem skład fabryki
wełnianej Pinkusa Gerszowskiego i S-ki.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Głos Poranny", rok 1932.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1938.
Funkcjonowała tu także firma Hermana Fausta, powstała w 1880 roku w Pabianicach. Jej historię możemy poznać z wydanej w 1928 roku okolicznościowej jednodniówki "Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w życiu powiatu łódzkiego 1918-1928":
Jednodniówka "Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w życiu powiatu łódzkiego 1918-1928".
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Głos Poranny", rok 1929.
Przy Piotrkowskiej 73 miało swoją siedzibę Stowarzyszenie Kupców m. Łodzi.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Głos Kupiectwa", rok 1929.
"Głos Kupiectwa", rok 1939.
Tutaj również wydawany był popularny wśród kupców i przemysłowców łódzkich "Głos Kupiectwa", organ Stowarzyszenia Kupców m. Łodzi. Pismo wychodziło w latach 1926-1939. Redaktorem naczelnym był Józef Sachs, w 1931 roku Mieczysław Hertz.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Głos Kupiectwa", rok 1930.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
Mieczysław Hertz (1870-1943)
- polski kupiec, historyk, literat, działacz gospodarczy, spoeczny i samorządowy związany z Łodzią, autor wspomnień poświęconych wydarzeniom I wojny światowej w Łodzi. Był spokrewniony z Leoną Poznańską z domu Hertz, żoną jednego z łódzkich "Królów bawełny" Izraela Poznańskiego oraz jego zięciem, Jakubem Hertzem. W 1931 roku został wybrany jednogłośnie na wiceprezesa sekcji handlowej łódzkiej Izby Przemysłowo-Handlowej i funkcję tę pełnił do października 1939 roku. Działał także w Stowarzyszeniu Kupców m. Łodzi, a w 1935 roku został wiceprezesem jego Zarządu. Na przełomie maja i czerwca 1931 roku objął stanowisko redaktora naczelnego "Głosu Kupiectwa", organu prasowego stowarzyszenia.
Przeczytaj w baedekerze:
W latach 20. XX wieku prowadził tu swoją firmę przedstawicielską H. Halpern.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
W latach 30. XX stulecia przy Piotrkowskiej 73 posiadała swój skład fabryczny huta szkła "Przyszłość".
.png)
"Głos Poranny", rok 1930.
"Rozwój", rok 1930.
W latach 30. XX stulecia znajdował się tu elegancki sklep Jerzego Milla oferujacy pióra i inne akcesoria piśmiennicze.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Najer Fołksbłat", rok 1937.
Pod koniec lat 30. przy Piotrkowskiej 73 prowadził swoją pracownię bieliźniarską Bernard Blumenfeld.
"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.
Przez prawie ćwierć stulecia prowadził tu pracownię krawiecką, przeniesioną z Piotrkowskiej 45, S. Gutman.
"Rozwój", rok 1910.
"Hasło Łódzkie", rok 1928.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej, warszawska firma "Dywan" umieściła tu swój sklep firmowy "Presja".
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Ilustrowana Republika", rok 1937.
"Ilustrowana Republika", rok 1937.
Piotrkowska 73, widoczna witryna sklepu z dywanami "Persja".
W tym samym czasie mieścił się tu znany sklep jubilerski "Kamea"...
"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.
.... który reklamuje się również po II wojnie światowej:
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
Po II wojnie światowej pojwiły się:
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
Księga Adresowa m. Łodzi, rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
Księga Adresowa m. Łodzi, rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
.... i w późniejszych latach:
.png)
.png)
"Dziennik Łódzki", rok 1967.
Lata 60. XX wieku. Widoczne jeszcze budynki przy Piotrkowskiej 73.
W
latach 70. XX wieku wyburzono wszystkie obiekty posesji Piotrkowskiej
73 i poszerzono wytyczoną 20 lat wcześniej aleję ZMP.
Na zakończenie sensacyjnie:
"Rozwój", rok 1906.
Źródła:
nieoceniona: https://piotrkowska-nr.pl/
Andrzej
Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Jacek
Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
https://pl.wikipedia.org/
"Głos Poranny", rok 1929.
"Głos Poranny", rok 1933.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej
oraz strony https://pl.wikipedia.org/
"Ilustrowana Republika", rok 1925.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
Fot. wspólczesne Monika Czechowicz