sobota, 12 listopada 2022

PIOTRKOWSKA 78 – dom lat dziecięcych Artura Rubinsteina.


W 1826 roku plac przy obecnej ulicy Piotrkowskiej 78 objął siodlarz, Jan Zaiser. Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu rękodzielni siodlarskiej, oraz do wystawienia domu, ale go nie wybudował. W 1832 roku nieruchomość objął tkacz przybyły z Czech, Franciszek Zosel, z obowiązkiem pobudowania, w przeciągu najdalej dwóch lat drewnianego domu krytego gontami. W marcu 1842 roku Zosel sprzedał nieruchomość Ignacemu Wolankowi. Na froncie Piotrkowskiej stał już z w tym czasie drewniany dom mieszkalny. W 1862 roku Wolanek sprzedał nieruchomość Karolowi Fryderykowi Michel, pochodzącemu z Ebersbach, w Saksonii. W 1869 roku Michel sprzedał nieruchomość Teodorowi Jezierskiemu. Pod koniec lat 70. XIX stulecia Jezierski wykupił grunt działki. Wkrótce po wykupieniu gruntu Jezierski sprzedał nieruchomość Moszkowi Dawidowi Kałuszynerowi.
Firma "Rubinstein i Kałuszyner" splajtowała w 1884 roku.
"Dziennik Łódzki", rok 1884.
- dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej; numer 515, to dzisiaj 78.
Przeczytaj w baedekerze:
baedeker łódzki: NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

W 1880 roku wzniesiono tu dwupiętrowy dom frontowy, według projektu podpisanego przez Hilarego Majewskiego.
Przeczytaj w baedekerze:

Projekt Edwarda Creutzburga z 1882 roku, w części dotyczącej podwyższenia kamienicy frontowej, nie został zrealizowany. Według tego samego projektu wystawiono w podwórzu dwupiętrową przędzalnię i budynki gospodarcze.
Taryfa domów z 1888 roku wymienia Hipolita Wawelberga, warszawskiego finansistę, jako właściciela nieruchomości, ale prawdopodobnie w tym samym roku przeszła ona w ręce Hugo Wulffsohna. 
"Führer Durch Lodz", 1898.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Po śmierci Hugo Wulffsohna (zmarł w 1905 roku) frontowa, mieszkalna część nieruchomości przy Piotrkowskiej 78 przeszła w ręce jego sukcesorów: synów Zygmunta i Wilhelma, córki Liny (żony Alberta Jarocińskiego) i córki Julii (żony Maksa Kernbauma, wspólnika ojca, pełniącego w przedsiębiorstwie funkcję dyrektora zarządzającego).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Taryfa domów z 1920 roku, oraz Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939, wymienia Julię Kernbaum jako samodzielną właścicielkę posesji przy Piotrkowskiej 78.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Księga adresowa m. Łodzi i województwa łódzkiego 1937-1939.


Budynek jest przykładem eklektycznej kamienicy o cechach neorenesansowych z ryzalitem w części środkowej i boniowanych narożach. Wzniesiono go w 1880 roku, projekt podpisał wspomniany już Hilary Majewski. Na przełomie XIX i XX wieku w posesji znajdowała się fabryka kortów i sukna Hugona Wulfsohna.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Hugo Wulffsohn (1837 - 1905) urodził się w Libawie (Łotwa), w rodzinie pochodzących z Kurlandii przemysłowców pochodzenia żydowskiego. Do Łodzi przyjechał około 1866 roku. Przez pierwsze dwadzieścia lat działalność Wulffsohna koncentrowała się na handlu. W 1870 roku powstał Dom Handlowy "Wulffsohn i Levy", w którym wspólnikiem został moskiewski kupiec Adolf Levy. Dwa lata później do spółki przystąpił Józef Rundstein, produkujący przędzę wełnianą w budynkach przy Piotrkowskiej 199.
Od 1876 roku, po wystąpieniu Levego ze spółki, Wulffsohn prowadził skład towarów we własnej kamienicy przy Piotrkowskiej 18.
Piotrkowska 18.
Dopiero w 1888 roku, po kupieniu nieruchomości przy Piotrkowskiej 78, Hugo Wulffsohn rozpoczął samodzielną produkcję wyrobów wełnianych. W 1900 roku, po rozbudowaniu istniejących obiektów fabrycznych, zakład pracujący w podwórzu posesji Piotrkowskiej 78 zatrudniał 175 osób i produkował sukno, trykotaże, flanele i chustki.
Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

Kolejnym krokiem na drodze przemysłowej kariery Wulffsohna był zakup, w 1904 roku, zabudowań fabrycznych przy ulicy Widzewskiej 172/176 (dzisiaj Kilińskiego 192/196). Rozległy teren rozciągał się pomiędzy obecnymi ulicami: Kilińskiego, Milionową, Łęczycką i Senatorską.
Kilińskiego 192/196
Krótki zarys historii rozwoju skarbowości z okazji dziesięciolecia Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1928.

Okazałe obiekty przemysłowe na Widzewskiej (dziś Kilińskiego) zostały zbudowane w drugiej połowie lat 90. XIX wieku przez spółkę akcyjną Gustawa Lorentza.
Przeczytaj w baedekerze:

Firma Lorentza zbankrutowała na skutek kryzysu pierwszych lat XX wieku. Przed I wojną przedsiębiorstwo Wulffsohna, kierowane już przez jego spadkobierców, zatrudniało ponad 400 osób i wykazywało roczne obroty na poziomie 1 mln rubli.
Informator m. Łodzi, rok 1920.

Od 1927 roku, już pod adresem Kilińskiego 194, funkcjonowało Towarzystwo Przędzalni Czesankowych S-ka Akc., w którego zarządzie zasiadał Maks Kernbaum. Z tego okresu pochodzi fotografia wykonana od strony ulicy Senatorskiej, z widocznym terenem przemysłowym byłych zakładów Hugo Wulffsohna.
Ulica Senatorska, po prawej stronie widok na zakłady Hugo Wulffsohna, rok 1927.
(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)


Około 1905 roku tylną, fabryczną część posesji przy Piotrkowskiej 78, kupił Jakub Szmulowicz, ówczesny właściciel sąsiedniej nieruchomości, pod nr 80 (Szmulowicz kupił nieruchomość przy Piotrkowskiej 80, wystawioną na publiczną licytację). 
Informator m. Łodzi, rok 1914.
Fabrykant dokupił kilka jeszcze sąsiednich nieruchomości, w tym tylną, fabryczną część posesji Hugo Wulffsohna i tym samym stał się właścicielem dużego terenu, sięgającego do ulicy Mikołajewskiej (dzisiaj Sienkiewicza 25-27). Fabryka Szmulowicza (Szmulewicza), wytwarzająca damskie tkaniny wełniane, zatrudniała przed I wojną prawie 400 robotników.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.
Taryfy domów, ulica Mikołajewska (dziś ulica Sienkiewicza)

W okresie międzywojennym, do roku 1934, zakłady funkcjonowały dalej. Produkowano tkaniny wełniane na potrzeby wojska i wykonywano usługi farbowania i wykończania materiałów.
Kryzys końca lat 20. odbił się bardzo niekorzystnie na kondycji przedsiębiorstwa, które ostatecznie zamknięto w grudniu 1934 roku.

Na przełomie XIX i XX wieku przy Piotrkowskiej 78 mieścił się dom bankierski Maurycego Nelkena.

"Rozwój", rok 1899.

"Rozwój", rok 1905.

"Rozwój", rok 1905.

W 1905 roku przy Piotrkowskiej 78 założył własny dom bankowy Hieronim Schiff.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Głos Kupiectwa", rok 1935.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

Schiff urodził się w Warszawie, ukończył tam gimnazjum i Szkołę Handlową im. L. Kronenberga. Przez kilkanaście lat pracował w Banku Handlowym w Łodzi, później objął stanowisko prokurenta w lubelskiej filii tegoż banku. W 1905 roku wrócił do Łodzi i założył dom bankowy pod firmą „Hieronim Schiff” działający do wybuchu II wojny światowej. Prokurentem banku był Jan Adolf Schiff.
"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1939.

Hieronim Schiff wchodził w skład zarządu Stowarzyszenia Kupców m. Łodzi. Mieszkał przy ulicy Sienkiewicza 50, jego żoną była Ludwika z Littauerów. Zmarł w 1927 roku w Łodzi.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Polski", rok 1927.

"Głos Polski", rok 1927.

"Głos Polski", rok 1927.
Od 1887 roku kilka pierwszych lat swego życia w kamienicy przy Piotrkowskiej 78 spędził Artur Rubinstein – światowej sławy pianista, Honorowy Obywatel m. Łodzi, „wielki ambasador” Polski i Łodzi na świecie. Rodzice przyszłego wirtuoza przeprowadzili się tutaj, gdy ten był jeszcze niemowlęciem. Muzyk urodził się 28 stycznia w jednym z domów przy ulicy Południowej (dzisiejsza Rewolucji 1905 roku).


Mosiężna tablica wmurowana w ścianę kamienicy. Informuje, że tu, przy ulicy Piotrkowskiej 78 mieszkał światowej sławy pianista Artur Rubinstein.

Ojciec artysty prowadził warsztat tkacki, który znajdował się w podwórzu kamienicy. Rubinsteinowie i ich siedmioro dzieci zajmowali mieszkanie w amfiladzie, na pierwszym piętrze, po lewej stronie.
Artur Rubinstein urodził się w 1887 roku w Łodzi. Był synem Izaaka (Icka) i Felicji (Blimy Fajgi) z Heymanów. 
Akt urodzenia Artura Rubinsteina.
Już jako kilkuletnie dziecko przejawiał zdolności i zainteresowania muzyczne. Zwrócił na niego uwagę dyrektor berlińskiej Hochschule der Musik Josef Joachim, który uznał, że dziecko zdradza talent i rokuje wielką przyszłość. Artur zadebiutował na publicznym koncercie dobroczynnym 14 grudnia 1894 roku w Łodzi wykonaniem utworów Mozarta, Schuberta i Mendelssohna. Później uczył się na fortepianie w Łodzi i w Warszawie, a w wieku 13 lat wystąpił w Berlinie, wykonując koncerty Mozarta.
Później występował przed publicznością Hamburga i Drezna, w 1902 roku grał w Warszawie z udziałem Warszawskiej Orkiestry Symfonicznej, 5 marca 1904 roku koncertował w Łodzi.
Artur Rubinstein, rok 1906.
W 1905 roku wyjechał na trzymiesięczne turnee do Stanów Zjednoczonych. Występował między innymi z Philadelphia Orchestra w słynnym Carnegie Hall. 

Portret z różą, rok 1911.
(źródło fotografii: https://fbc.pionier.net.pl/)

Rubinstein był świetnym wykonawcą muzyki Chopina oraz znakomitym interpretatorem muzyki Beethowena i Bramhsa. Grał też chętnie muzykę hiszpańską i współczesną mu muzykę francuską.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.

Jednym z serdecznych przyjaciół pianisty był Julian Tuwim, który poświęcił mu wiersz „Do Artura Rubinsteina”.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.

W październiku 1939 roku Rubinstein wypłynął na amerykańskim parowcu „Washington” z Bordeaux do Nowego Jorku. Wkrótce wystąpił wraz z Janem Kiepurą w Metropolitan Opera w koncercie zorganizowanym na rzecz polskich uchodźców. W 1940 roku, podczas turnee po Ameryce Południowej spotkał się z przebywającymi na uchodźctwie polskimi intelektualistami: Tuwimem, Lechoniem i Wierzyńskim, którego książkę „Życie Chopina” po kilku latach poprzedził przedmową (New York 1949). Na wiosnę 1941 roku rozpoczął spisywanie swych wspomnień i podjął starania o przyznanie mu wraz z rodziną obywatelstwa amerykańskiego, które uzyskał w 1946 roku.
Artur Rubinstein, Sonata Księżycowa.
(źródło: YouTube.pl)

Osiedlił się w Brentwood koło Los Angeles. Podczas koncertu uświetniającego rozpoczęcie pierwszej sesji Organizacji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, w 1945 roku, po odegraniu hymnu amerykańskiego zagrał „Mazurka Dąbrowskiego”, gdy zorientował się, że na Sali obrad nie ma ani polskiej delegacji, ani polskiej flagi. Był gorącym polskim patriotą, ale również entuzjastą niepodległego państwa żydowskiego. W 1951 roku przebywał w Izraelu, gdzie w ciągu 23 dni dał 20 koncertów. Później, już w czasie ponownego zamieszkania w Paryżu, odwiedzał corocznie Izrael, a część swoich dochodów przeznaczał między innymi na rzecz katedry muzykologii w Jerozolimie. Wielokrotnie odwiedzał Polskę, w Łodzi koncertował w latach 1902, 1904, 1906, 1912, 1913, 1924, 1930, 1931 i 1933.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1933.

Gdy w 1958 roku, po 20 latach nieobecności odwiedził Polskę, ale odmówił przyjazdu do rodzinnego miasta, bo żywa w jego pamięci była utrata bliskich i przyjaciół, a nawet wspomnienie domów, w których mieszkali zamordowani podczas okupacji łódzcy Żydzi. 
"Dziennik Łódzki", rok 1960.

"Dziennik Łódzki", rok 1966.
W 1970 roku Rubinstein otrzymał Oscara za rolę w autobiograficznym filmie „Kocham życie” (tytuł oryginalny: „L’amour de la vie”), w którym zagrał siebie. W 1969 roku film „Kocham życie” otrzymał Oscara w kategorii dokument. Statuetkę odebrali twórcy filmu Francois Reichenbach i Bernard Chevry. Rok później Amerykańska Akademia Filmowa postanowiła przyznać pianiście honorową nagrodę za tę wyjątkową rolę w tym biograficznym filmie. Artysta otrzymał za nią również nagrodę Emmy. Obie statuetki można oglądać w Muzeum Miasta Łodzi.
Galeria Muzyki im. Artura Rubinsteina w Muzeum Miasta Łodzi.

„Kocham życie” 
(źródło: YouTube.pl)

W 1975 roku powstał film dokumentalny „Artur Rubinstein. Love of life”, przedstawiający życie pianisty.
„Artur Rubinstein. Love of life”
(źródło: YouTube.pl)

W 1973 roku ukazała się pierwsza część wspomnień pianisty „My Young years” („Moje młode lata”, New York 1973, przekład polski Tadeusza Szafara, Kraków 1976), a po siedmiu latach druga ich część „My many years” (London 1980, przekład polski Lucjana Kydryńskiego pt. „Moje długie życie”, Kraków 1988).

Artur Rubinstein zmarł 22 grudnia 1982 roku w Genewie. Jego prochy spoczęły w lesie noszącym jego imię, na wzgórzu koło Jerozolimy. Rodzice Artura zmarli w Łodzi i zostali pochowani na cmentarzu przy ulicy Brackiej.
"Dziennik Łódzki", rok 1982.

Łódź doceniła zasługi i światową sławę Rubinsteina. W 1959 roku zostało mu nadane honorowe obywatelstwo m. Łodzi.

W Muzeum Miasta Łodzi znajduje się Galeria Muzyki im. Artura Rubinsteina, jedyna w świecie stała wystawa pamiątek po tym wybitnym człowieku, pamiątek przekazanych przez żonę artysty, Anielę z Młynarskich.
Przeczytaj w baedekerze:

"Dziennik Łódzki", rok 1988.

Filharmonia Łódzka (od roku 1984) oraz jeden z pasażów miejskich noszą imię artysty, podobnie jak Międzynarodowa Fundacja Muzyczna, która jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego im. Artura Rubinsteina w Łodzi.
Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina w Łodzi.
Przeczytaj w baedekerze:

Arturowi Rubinsteinowi poświęcony jest również jeden z łódzkich murali. Autorem malowidła jest artysta z Brazylii Eduardo Kobra. Praca powstała na ścianie kamienicy u zbiegu ulic Traugutta i Sienkiewicza.
Powaga pianisty i jego waga dla Łodzi została zestawiona z humorem i dodatkowo ubrana w kolorową formę, typową dla Kobry. Rubinstein stroi śmieszną minę, jak na zdjęciu z 1950 roku:
Przed kamienicą przy Piotrkowskiej 78 znajduje się „Fortepian Rubinsteina”, pomnik-ławeczka „Galerii Wielkich Łodzian” pomysłu Marcela Szytenchelma.
Przczytaj w baedekerze:

Jeszcze kilka słów o kamienicy przy Piotrkowskiej 78. W latach międzywojennych mieścił się tu elegancki, znany nie tylko wśród łodzian sklep z tkaninami B. Kaźmierskiego. 

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

Przy Piotrkowskiej 78 znalazł swoje miejsce świat mody.

"Dziennik Łódzki", rok 1957.

Przy ulicy Piotrkowskiej 78 powstał pierwszy w Łodzi salon Telimeny, później sklepy sieci Telimena działały w całej Polsce. Był to jeden z najstarszych domów mody w kraju. Na początku swojej działalności firma zajmowała się projektowaniem i szyciem sukni balowych i coctailowych. Telimena na stałe w Łodzi znalazła swoje miejsce w kamienicy u zbiegu ulic Sienkiewicza i Tuwima.
3 grudnia 1950 roku uruchomiono przy ulicy Piotrkowskiej 78 pierwszy w Łodzi uspołeczniony gabinet kosmetyczny Miejskiego Handlu Detalicznego Artykułami Przemysłowymi.
8 stycznia 1958 roku otwarto nowoczesny sklep komisowy z wyrobami futrzarskimi (potem oprócz skupu i przyjmowania w komis wyrobów futrzarskich wprowadzono również renowację zniszczonych futer).
"Dziennik Łódzki", rok 1953.


Przy Piotrkowskiej 78, od frontu i w podwórzu mieściło się wiele firm, sklepów i składów:
"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Rozwój", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.

"Głos Kupiectwa", rok 1935.

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.


Po II wojnie światowej:
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1965.

"Dziennik Łódzki", rok 1973.

Przeczytaj jeszcze:

KAMIENICA PRZY SIENKIEWICZA … i łódzka „Telimena”. (baedekerlodz.blogspot.com)
ALFRED STRAUCH – księgarz i animator kultury, pionier ruchu muzycznego w Łodzi. (baedekerlodz.blogspot.com)
Ulica Dzielna 18, Narutowicza 20.... czyli historia Teatru Thalia - i co było dalej? (baedekerlodz.blogspot.com)
ULICA PIOTRKOWSKA – GALERIA WIELKICH ŁODZIAN (baedekerlodz.blogspot.com)
Ludzie, którzy zbudowali Łódź i... Edward Creutzburg, pierwszy łódzki architekt wolno praktykujący. (baedekerlodz.blogspot.com)

źródła:
Piotr Machlański. Szlak ulicy Piotrkowskiej.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Historia ulicy Piotrkowskiej w Łodzi https://piotrkowska-nr.pl/
Anna Gronczewska DZIENNIK ŁÓDZKI http://www.dzienniklodzki.pl
Grażyna Kobojek. Łódź. Kalendarium XX wieku.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej oraz strony  https://fbc.pionier.net.pl/
Filmy: YouTube.pl

Fot. współczesne Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE
Brak komentarzy: