W
1921 roku w odrodzonym państwie polskim odbył się Pierwszy
Powszechny Spis Ludności.
Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego, rok 1921.
Jednym z badanych obszarów był poziom
wykształcenia, w tym umiejętność czytania i pisania.
Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku: mieszkania, ludność, stosunki zawodowe; województwo łódzkie.
Spis
ujawnił, że liczba analfabetów powyżej 10. roku życia stanowiła
33 procent ogółu ludności. Co trzeci mieszkaniec II
Rzeczpospolitej nie umiał czytać i pisać, a grupą najbardziej
dotkniętą tym zjawiskiem byli robotnicy i chłopi. Dlatego też
znaczna część instytucji i organizacji zajmujących się oświatą
dorosłych rozpoczęła działania właśnie w tych środowiskach,
rozbudzając zainteresowanie kształceniem się, kulturą oraz
organizując wypoczynek.
Przeczytaj w baedekerze:
(źródło fotografii: lewicowo.pl)
szerzenie wśród najszerszych mas czystej i stosowanej nauki i sztuki, oraz popieranie wychowania fizycznego.
.jpg)
Ignacy Ewaryst Daszyński (1866-1936)
- polityk socjalistyczny, współzałożyciel i lider Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (1890-1919), poseł do Uzby Posłów Rady Państwa Przedlitawii (1897-1918), działacz niepodległosciowy, premier rządu lubelskiego (1918), wicepremier w Rządzie Obrony Narodowej (1920-1921), wieloletni członek i przedodniczący Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej, inicjator i przewodniczący Zarządu Głównego Towarzystwa Robotniczego (1923-1936), marszałek Sejmu (1928-1930), jeden z załozycieli Centrolewu (1929), honorowy przewodniczący PPS (1934), publicysta, pisarz polityczny.
(źródło fotografii: wikipedia.pl)
W
zarządzie Towarzystwa, oprócz Ignacego Daszyńskiego, znalazł się Bolesław Limanowski (historyk, socjolog,
polityk, działacz socjalistyczny i niepodległościowy), Stefan
Kopciński (lekarz neurolog i psychiatra, społecznik, polityk
związany z ruchem robotniczym), Tadeusz Hołówko (polityk, działacz
państwowy, publicysta, działacz ruchu prometejskiego) i Zygmunt
Piotrowski (działacz polityczny i społeczny, poseł na Sejm,
historyk).
Stefan
Kopciński (1878-1934)
- polski lekarz neurolog i psychiatra, społecznik i polityk, związany z ruchem robotniczym.
Przeczytaj
w baedekerze:
Posiedzenie Sejmu, rok 1930.
Posłowie i senatorowie udający się na posiedzenie Sejmu.
Widoczni senator Stefan Kopciński (pierwszy z lewej) i marszałek Sejmu Ignacy Daszyński (drugi z lewej). Zbiory NAC.
"Łodzianin", organ PPS, rok 1924.
"Łodzianin", organ PPS, rok 1924.
Towarzystwo TUR prowadziło cały wachlarz działań służących samokształceniu,
dawało biednym i niewykształconym grupom społecznym możliwość
kontaktu z kulturą i sztuką, a także stwarzało warunki do
uprawiania sportu i rekreacji.
"Łodzianin", rok 1924.
"Łodzianin", rok 1924.
"Łodzianin", rok 1924.
Już
po roku w ramach Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego działało
ponad 40 oddziałów, zrzeszających około 4000 płacących składki
członków. Liczba uczestników odczytów, kursów i innych form
nauki i wypoczynku była wielokrotnie wyższa. W 1928 roku
Towarzystwo liczyło już 200 oddziałów rozsianych po całej
Polsce.
"Łodzianin", rok 1926.
Wiosną
1923 roku z inicjatywy PPS założono Towarzystwo Uniwersytetów
Robotniczych (TUR) w Łodzi, które w następnych latach odegrało
znaczną rolę na polu upowszechniania oświaty i kultury wśród
robotników.
"Łodzianin", rok 1926.
Główna siedziba łódzkiego oddziału TUR mieściła się przy ulicy Narutowicza 50.
"Łodzianin", rok 1929.
Organizacja
ta rozwinęła się ożywioną działalność oświatową i
kulturalno-rozrywkową.
Teatr Robotniczy Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.
Członkowie Teatru Robotniczego TUR po spektaklu pt. "Królowa przedmieścia".
(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)
TUR
organizował przedstawienia teatralne, koncerty, poranki artystyczne,
odczyty. Wiele działań TUR związanych było z teatrem, dotychczas
zarezerwowanym raczej dla mieszczańskiej, inteligenckiej i
zamożniejszej części społeczeństwa. Starano się umożliwiać
zarówno obecność na widowni, poprzez rozprowadzanie tanich biletów
na przedstawienia teatrów zawodowych, jak i na deskach sceny,
organizując teatry amatorskie.
"Łodzianin", rok 1926.
Towarzystwo
Uniwersytetu Robotniczego rozwijało amatorski ruch artystyczny.
Organizowano chóry, zespoły muzyczne, sekcje
dramatyczno-recytatorskie, w których występowała uzdolniona
młodzież robotnicza, a nawet chłopska. Rozbudzano w młodzieży
zainteresowanie literaturą i sztuką, urządzając wieczory
literackie.
"Łodzianin", rok 1929.
Przy
Towarzystwie Łódzkim istniał chór, a także dosyć zasobna
biblioteka.
"Łodzianin", rok 1931.
"Łodzianin", rok 1929.
W
II Rzeczpospolitej książka kosztowała na ogół więcej niż 1 zł.
Młody robotnik mógł przeciętnie zarobić kilkanaście złotych
tygodniowo. Wygospodarowanie z tej kwoty wydatków na zakup książek
było często niemożliwe. Barierą dla wielu potencjalnych
czytelników były także opłaty pobierane przez publiczne
biblioteki – np. w Warszawie pobierano zazwyczaj 50 groszy
wpisowego i 1 zł opłaty miesięcznej. W prowadzonych przez TUR
bibliotekach opłaty te były niższe, obowiązywał też system
zniżek dla członków organizacji. Ze skromnych środków
pochodzących z niewysokich opłat abonamentowych kompletowano
księgozbiory. I tak np. biblioteka oddziału warszawskiego TUR
liczyła w 1925 roku 4000 woluminów, na łódzkim Widzewie – 1872
woluminy. Według danych z 1929 roku TUR prowadził 86 bibliotek
publicznych i 54 czytelnie na terenie całego kraju.
"Łodzianin", rok 1929.
Bardzo popularna była nauka języka esperanto.
"Łodzianin", rok 1930.
Turystyka
i sport cieszyły się popularnością zwłaszcza wśród członków
i członkiń Organizacji Młodzieży TUR. W prawie każdym kole
istniała sekcja wycieczkowa i turystyczna lub krajoznawcza.
"Łodzianin", rok 1930.
Organizowane były wycieczki jednodniowe, dwudniowe (od soboty
popołudniu do niedzieli wieczorem) i dłuższe, a także obozy
wędrowne. Własnymi siłami budowano kajaki, sporządzano narty,
szyto namioty. Wśród młodzieży robotniczej podobną działalność prowadziły koła młodzieży, a od 1926 roku Organizacja Młodzieżowa (OM TUR).
Drużyna pikarska klubu sportowego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR) w Zakopanem.
(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR).
TUR – socjalistyczna organizacja oświatowo-kulturalna, działająca w latach 1923–1948;
odnowiona w 2001 roku.
"Łodzianin", rok 1929.
Najwyższą
władzą TUR był Zjazd (do 1939 roku odbyło się osiem zjazdów), który
wybierał Zarząd Główny, Komisję Rewizyjną i Sąd TUR.
Zjazd Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Warszawie, listopad 1924 rok. Widoczni m.in. (w centralnej części fotografii): Bolesław Limanowski, Ignacy Daszyński, Kazimierz Czapiński, Feliks Perl, Stanisław Posner.
Podstawową jednostką był Oddział TUR kierowany przez Zarząd.
Oddziały mogły tworzyć Okręgi TUR. W Zarządzie Głównym TUR
istniał Sekretariat Generalny oraz komisje problemowe i sekcje.
Organizacjami autonomicznymi w ramach TUR były Czerwone
Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Organizacja
Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.
Data założenia: 2 lutego 1926, zakończenie działalności:
wrzesień 1939.
Czerwone
Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, w skrócie Czerwone
Harcerstwo – to działająca w latach 1926-1939 lewicowa
organizacja młodzieżowa,
częściowo stosująca metody organizacji
harcerskiej - organizowała działalność kulturalną i sportową, nastawiona
antyklerykalnie, zwalczająca antysemityzm.
Organizacja
powstała z inicjatywy Organizacji
Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Czerwone
Harcerstwo zrzeszało chłopców i dziewczęta od 12. do 16. roku
życia, następnie wychowankowie przechodzili do Organizacji
Młodzieżowej TUR, PPS
lub
innych organizacji związkowych, bądź politycznych. Organizacja
miała na celu wychowanie młodzieży w duchu socjalizmu
i
równości społecznej.
Członkowie
organizacji brali udział w akcjach politycznych lewicy (m.in. na
rzecz Czerwonej Hiszpanii). Współpracowali z Robotniczym
Towarzystwem Przyjaciół Dzieci i
żydowską organizacją dziecięcą Skiff.
"Łodzianin", rok 1927.
Czerwone
Harcerstwo działało głównie w środowiskach robotniczych.
Stosowało
metody wychowawczo-oświatowe wzorowane na ZHP,
lecz mocno odbiegało od skautowego
pierwowzoru.
Działacze czerwonoharcerscy stawiali sobie za cel wychowanie
młodzieży w duchu
ideałów proletariackich. Starano się wyrobić u młodzieży
poszanowanie dla praw
człowieka,
gotowość służenia interesom klas uciskanych, poczucie
sprawiedliwości,
chęć niesienia pomocy słabszym oraz klasową solidarność i
własną sprawność fizyczną.
Zawołaniem
„Czerwonych Harcerzy” było hasło „Bądź
Gotów!”,
(zamiast
Czuwaj!),
przypominające o konieczności stałej gotowości do walki o sprawę
proletariatu.
Organizacja Młodzieży Towarzystwa
Uniwersytetu Robotniczego.
OM TUR – to organizacja młodzieżowa
Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego
związanego z Polską Partią Socjalistyczną, działająca
w latach 1926-1936 i 1944-1948; w 1948 roku została wcielona do Związku
Młodzieży Polskiej.
W
kwietniu 1923 Zarząd Główny Towarzystwa
Uniwersytetu Robotniczego w
uzgodnieniu z Centralnym Komitetem Wykonawczym PPS
powołał
do życia Centralny Wydział Młodzieży TUR. W skład wydziału
weszli przedstawiciele Związku
Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej,
Związku Polskiej Młodzieży Robotniczej „Siła”.
Przewodniczącym Centralnego Wydziału został Wacław
Bruner. Od
1925 roku
wydział rozpoczął wydawanie pisma „Głos Młodzieży
Robotniczej”. W ramach wydziału powstało w kraju siedemnaście
Kół Młodzieży TUR. Przy koła powstawały jako sekcje robotnicze
gromady harcerskie, które później wyodrębniły się w odrębną
organizację Czerwone
Harcerstwo TUR.
"TUR-owiec opozycjonista", jednodniówka z 1932 roku.
15
sierpnia 1938 roku TUR liczył 209 oddziałów, zrzeszając ok. 10
tysięcy członków. TUR funkcjonował również na terenie Francji
gdzie posiadał ok. 100 kół i 2,5 tysięcy członków.
"Głos Robotniczy", rok 1946.
"Głos Robotniczy", rok 1946.
Działalność
Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego została przerwana przez II
wojnę światową, ale już pod koniec 1944 roku wznowiono aktywność.
"Kuźnica", rok 1947.
"Kurier Popularny", rok 1946.
"Kurier Popularny", rok 1946.
Okładka miesięcznika „Wiedza i Życie” z grudnia 1926 roku, rok I, zeszyt 10.
Tytuł "Wiedza i Życie", został użyty po raz pierwszy przez socjalistę Tadeusza Rechniewskiego dla wydawanej od 11 września 1910 roku w Wilnie jednodniówki popularyzującej wiedzę, natomiast ilustrowany miesięxznik pod tym tytułem zaczął ukazywać się w marcu 1926 roku, dzięki inicjatywie Janusza Jędrzejewicza, oficera WP i nauczyciela mamtematyki. W 1931 roku Jędrzjewicz zaangażował się w politykę, a wydawanie "Wiedzy i Życia" przejął Zawiązek Nauczycielstwa Polskiego, zmieniając profil pisma na humanistyczny i publikując głównie artykuły z obszaru kultury i oświaty. Po wojnie tytuł był wydawany przez Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, a od 1950 roku przez Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.
"Głos Robotniczy", rok 1946.
Trzy
lata po zakończeniu wojny TUR liczyło 197 oddziałów, prowadziło
2 teatry zawodowe, Wyższą Szkołę Nauk Społecznych w Krakowie,
281 placówek oświatowych, w tym 18 szkół pracy społecznej i 68
uniwersytetów powszechnych. Działały kursy korespondencyjne,
poradnictwo samokształceniowe i sieć ruchomych bibliotek. W 1948
roku Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego połączyło się z
powstałym w 1945 roku Towarzystwem Uniwersytetów Ludowych RP, a w
1950 organizację przekształcono w działające do dzisiaj
Towarzystwo
Wiedzy Powszechnej.
"Głos Kaliski", rok 1948.
W
2001 roku TUR został reaktywowany z siedzibą w Poznaniu.
Prezesem Zarządu Głównego jest Jan Turski. Działa (zarejestrowany
odrębnie) Zarząd Wojewódzki im. Lidii i Adama Ciołkoszów w
Krakowie (przewodniczący dr Andrzej Gajzler), który prowadzi
Policealną Szkołę Zawodową TUR im. A. i L. Ciołkoszów w
Krakowie oraz Ośrodek Kształcenia Ustawicznego TUR.
"Głos Tomaszowski", rok 1948.
Głównym
zadaniem działalności oświatowej TUR było uzupełnienie słabo
rozwiniętej sieci oświaty państwowej i samorządowej. Towarzystwo
organizowało różnego rodzaju kursy, które dostępne były dla
wszystkich, bez względu na wiek i wykształcenie. Oferowały zarówno
zdobycie umiejętności zawodowych (buchalteria, pisanie na maszynie,
stenografia, kursy kroju i szycia i wiele innych), wiedzy
ogólnokształcącej (np. historia Polski, arytmetyka, geografia,
historia literatury polskiej, filozofia, łacina), jak i wiedzy
praktycznej (kursy gotowania, prania, żywienia, higieny osobistej
młodej matki i gospodyni, czy rolnicze). Organizowane były odczyty
i wykłady, obejmujące różne dziedziny wiedzy. „O stosunkach
społecznych w Polsce od w. 16 do chwili obecnej”, „położenie
gospodarcze Polski”, „Polska współczesna”, „ustawodawstwo
RP”, „nauka o Polsce”, „zasady socjalizmu", „historia
socjalizmu polskiego”, „higiena i zdrowie”, „radiotelegrafia
i telefonia”, „literatura dramatyczna”, „literatura
polityczna” – to tylko niektóre z tematów proponowanych przez
TUR spotkań i dyskusji.
"Łodzianin", rok 1929.
"Łodzianin", rok 1930.
"Łodzianin", rok 1931
Rok
1918 przyniósł Polsce niepodległość i unaocznił, jak dotkliwe
straty spowodowały zabory i I wojna światowa. Odbudowa
zdewastowanej polskiej oświaty stała się jednym z celów zarówno
instytucji odrodzonego państwa, jak i oddolnych inicjatyw polskiej
inteligencji. Jedną z większych organizacji, które zajęły się w
tamtym czasie edukacją i wypoczynkiem młodzieży i dorosłych, było
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego.
"Co czyni i do czego zmierza organizacja młodzieży TUR?", rok 1947.
(zbiory Polona)
STATUT TUR
(zbiory Polona)
Źródła:
Wacław
Pawlak. W rytmie fabrycznych syren. Łódź między wojnami.
Józef
Fajkowski. Krótki zarys historii ruchu ludowego.
Zbigniew
Szczygielski, Polska Partia Socjalistyczna i związane z nią
organizacje w okresie II Rzeczypospolitej.
Władysław Góra. Refleksje nad historią Polski Ludowej.
Towarzystwo
Uniwersytetu Robotniczego – Wikipedia, wolna encyklopedia
Społeczny
wehikuł czasu: nauka, kultura i wypoczynek dla mas – Towarzystwo
Uniwersytetu Robotniczego- ngo.pl
Fot.
archiwalne pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi, zbiorów Polona
oraz stron:
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego – Wikipedia, wolna encyklopedia
Społeczny wehikuł czasu: nauka, kultura i wypoczynek dla mas – Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego- ngo.pl
oraz stron:
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego – Wikipedia, wolna encyklopedia
Społeczny wehikuł czasu: nauka, kultura i wypoczynek dla mas – Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego- ngo.pl
lewicowo.pl
Fot. współczesna Monika Czechowicz