poniedziałek, 25 sierpnia 2025

PIOTRKOWSKA 110/112. Pasaż im. Leona Schillera.


Pasaż Schillera jest jednym z najbardziej znanych miejsc w Łodzi, chociaż ostatnio musi konkurować z nowopowstającymi w Łodzi woonerfami-podwórcami…Często odbywają się tutaj imprezy muzyczne i kulturalne. Aleja nosi imię wybitnego człowieka teatru Leona Schillera, reżysera teatralnego oraz krytyka i teoretyka teatru, od 1955 roku patrona łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej. Schiller w latach 1946-1949 był jej rektorem (wówczas Państwowa Szkoła Teatralna).

Leon Schiller (1887-1954)

Po II wojnie światowej był dyrektorem łódzkich teatrów: Teatru Jaracza i Teatru Powszechnego. Tam wystawiał swoje wielkie dzieła sceniczne. Był także redaktorem naczelnym pism: "Łódź Teatralna", "Teatr" oraz "Pamiętnik Teatralny".

"Łódź Teatralna", rok 1947.


Postać Schillera upamiętnia 3-metrowej wysokości pomnik, przedstawiający Mistrza, autorstwa artysty rzeźbiarza Antoniego Biłasa. Monument odsłonięto 27 marca 1982 roku z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru i tradycyjnie już 27 marca – Międzynarodowy Dzień Teatru w Łodzi rozpoczyna się od złożenia kwiatów pod pomnikiem Schillera.
Przeczytaj w baedekerze:
baedeker łódzki: Rzeźbiarz Antoni Biłas i pomnik Leona Schillera.


W XIX stuleciu w miejscu pasażu były dwie posesje. Pod numerem 110 znajdowała się apretura wyrobów wełnianych Ludwika Nippego.
"Lodzer Informations und Hause Kalender", 1910.

...zaś pod numerem 112 – niewielka fabryka Fryderyka Sznelkego, a następnie Franciszka Fischera. 
"Führer durch Lodz", 1868.
(dawna Piotrkowska 534 to dzisiaj numer 112)
przeczytaj: baedeker łódzki: NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ

Franciszek Fischer był przedstawicielem drugiego z kolei pokolenia tej rodziny, osiadłej w Łodzi, a pochodzącej z czeskiego miasta Rumburk. Imię Franciszek przechodziło w niej tradycyjnie z ojca na syna.
W 1878 roku zawarł umowę spółki z Janem Stüldtem, której przedmiotem miało być prowadzenie, wówczas jeszcze nieistniejących, folusza i apretury. Franciszek Fischer odpowiadał za stronę handlową, a Stüldt za techniczną całego przedsięwzięcia. Nowa fabryka miała powstać przy ulicy Drewnowskiej, na placu kupionym przez Fischera kilka dni wcześniej. W trakcie istnienia spółki kupiona została też apretura, pralnia i suszarnia, mieszcząca się właśnie przy Piotrkowskiej 112. Transakcji tej dokonano w 1886 roku. Drogi wspólników rozeszły się w 1889 roku. Dokonali wówczas podziału majątku. W jego wyniku fabryka przy Drewnowskiej 43 przypadła Janowi Stüldtowi, a Franciszkowi Fischerowi apretura przy Piotrkowskiej 112.
Franciszek Fischer zmarł w 1893 roku, a firmę przejęli spadkobiercy (żona i dzieci, w tym syn Franciszek).

"Rozwój", rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.


W 1930 roku na posesji przy Piotrkowskiej 110 prowadził swój zakład produkcyjny Izaak Lipszyc.
Izaak Lipszyc.

Izaak Lipszyc (Lipschitz) urodził się w 1879 roku w Warszawie. Był prawnukiem Awremele, rabina w Ciechanowie, wnukiem Wolfa Lipszyca, rabina Ozorkowa, synem Józefa, kupca w branży szklarskiej, znawcy hebrajskiego. Pierwsze lata przeżył w rodzinnym mieście, do Łodzi przybył w wieku 10 lat. Jako młody człowiek przystąpił do przedsiębiorstwa swojego brata, łódzkiego przemysłowca, Rachmila (Jarachmiela) Lipszyca, gdzie wykazał się sporymi zdolnościami handlowymi. Był prokurentem firmy Towarzystwo Akcyjne R. Lipschitz, mieszczącej się przy ulicy Piramowicza 4/6.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.
(ulica Piramowicza - dawniej Olgińska)

W 1903 roku fabrykę przekształcono w spółkę pod nazwą Towarzystwo Wyrobów Dzianych i Tkanych "R. Lipszyc" S. A. Rachmil Lipszyc. 

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.
Przeczytaj w baedekerze:

Po 20 latach pracy w firmie brata Izaak usamodzielnił się. Razem ze wspólnikiem zaczął pod firmą „Lipszyc i Landau” (przy Kilińskiego 139) produkować watolinę i damskie pończochy. Produkcja rozwijała się bardzo dobrze. Od 1930 roku prowadził już bez wspólnika zakład produkcyjny „Izaak Lipszyc” przy Piotrkowskiej 110.

"Głos Kupiectwa", rok 1939.

Izaak Lipszyc działał jakiś czas w towarzystwie „Dobroczynność”, był członkiem jego prezydium. Pracował na rzecz Domu Sierot (przy ulicy Północnej 38). Od 1931 roku był członkiem stowarzyszenia humanitarnego „Montefiore – B’nei B’rith” w Łodzi.

Jeszcze w 1937 roku istniały tutaj dwa parterowe drewniane domy z początkowego okresu uprzemysłowienia miasta.

 Piotrkowska 110, rok 1935 (zbiory WBP)
Od 1976 roku mieściła się tutaj (Piotrkowska 106/110 - ogródek w pasażu, Piotrkowska 110) legendarna kawiarnia Hortexu.
baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 108 - dawna kamienica Ferdynanda Ende.

Jan Sztaudynger wspominał w swoich fraszkach kawiarnię „Egzotyczną”, mieściła się w miejscu, gdzie do niedawna był Hortex. W "Egzotycznej" przede wszystkim przesiadywali malarze. 
W Egzotycznej,
łódzkiej kawiarni malarskiej
Ujrzeć cię nagą chęć we mnie najszczersza,
Podchodzę, proszę:
„Pozuj mi do wiersza”.

Ogródek kawiarni "Egzotyczna" na Piotrkowskiej od strony alei Parkowej (dziś aleja Schillera). Później funkcjonował tu ogródek HORTEXU.
Fot. W. Łukaszewicz, lata 50 XX wieku.
Wacław Łukaszewicz uwieczniał Łódź na fotografiach w latach 1956-1972. Był członkiem Łódzkiego Towarzystwa Fotograficznego. Zdjęcia przekazał do publicznego portalu wnuk Wacława, Maciej Jabłoński. 
(źródło fotografii: Miastograf)

"Odgłosy", rok 1967.


 W 2022 roku rozpoczęto prace rewitalizacyjne pasażu – część inwestycji obejmowała przesunięcie pomnika Schillera o około półtora metra, by umożliwić umieszczenie wokół niego fontanny posadzkowej i wprowadzenie więcej zieleni. Remont pasażu zakończono w 2023 roku. Zniknęła, niestety także ta fontanna:  (poniżej zdjęcie z 2021 roku) 

Przeczytaj:
baedeker łódzki: F jak FONTANNA - FONTANNY W ŁODZI

Fontanna z metalowymi kulami powstała w 1994 roku i stała się charakterystycznym elementem pasażu. Niestety, ulewanie wody tryskającej z kul przyczyniało się do zawilgocenia pobliskich murów budynku Urzędu Miasta. Fontanna zniknęła z pasażu, zastąpił ją posadzkowy wodotrysk bliżej ulicy Piotrkowskiej.


W 2022 roku rozpoczęto prace modernizacyjne, pasaż wzbogacił się o zieleń - posadzono ponad 50 nowych drzew, krzewy, trawy ozdobne, donice z sosnami i cisami, wymieniono nawierzchnię na granitową, zamontowano nowe ławki, oświetlenie i stojaki na rowery.


Zamiast fontanny mamy wodny stół z mapą dawnej Łodzi i rzeką Łódką - woda miała płynąć po zdobieniach w granitowej płycie - ale chyba na razie nie płynie..?


W 2003 roku przy pasażu została wmurowana w chodnik tablica poświęcona 11 wybitnym operatorom – artystom obrazu filmowego, laureatom Złotej Żaby festiwalu Cameraimage za całokształt twórczości. Są tam nazwiska: Billy Williams, Vilmos Zsigmond, Sven Nykvist, Owen Roizman, Laszlo Kovacs, Vittorio Storaro, Giseppe Rotunno, Conrad Hall, Haskell Wexler, Freddie Francis oraz Witold Sobociński.
To już nie jest gwiazda, ale raczej fragment całej planety...

W pobliżu możemy podziwiać jeden z łódzkich zdrojów. Łódzkie zdroje - publiczne uliczne źródła wody pitnej, ustawione w Łodzi na ulicy Piotrkowskiej. Zostały uruchomione w czerwcu 2009 roku w ramach programu "Fontanny dla Łodzi", pod honorowym patronatem Prezydenta Miasta Łodzi. Woda w 90% pochodzi z ujęć głębinowych.
Zdroje w kształcie kolumn z misami, ozdobione motywami dzieci i ryb, znajdują się w czterech miejscach na ulicy Piotrkowskiej: w Pasażu Schillera, w Pasażu Rubinsteina, przy skrzyżowaniu z ulicą Roosevelta oraz przy domu handlowym "Magda". Autorami rzeźb są Magdalena Walczak i Marcin Mielczarek, a koncepcję architektoniczną opracował Krzysztof  Wardecki. Wykonawcą projektu jest Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi.

Przeczytaj w baedekerze:
baedeker łódzki: ZDROJE W ŁODZI


Pasaż od wschodu zamyka budynek Naczelnej Organizacji Technicznej Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych (wcześniej Naczelna Organizacja Techniczna, NOT), czyli Dom Technika.


W 1950 roku zarząd oddziału Wojewódzkiej Naczelnej Organizacji Technicznej wyraził potrzebę powstania Domu Technika w Łodzi. Do realizacji dążył prezes NOT – Jerzy Jabłkiewicz. Budowę zakończono w 1966 roku.
"Dziennik Łódzki", rok 1958.
W 1961 roku podjęto decyzję o inwestycji, która została zaplanowana w planie gospodarczym na lata 1961-1965. 
"Dziennik Łódzki", rok 1962.


20 lipca 1963 roku rozpoczęto budowę, której generalnym wykonawcą było Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego.

Dom Technika, lata 60. XX wieku.
(źródło fotografii: Miastograf https://www.miastograf.pl/)
20 lipca 1966 roku nastąpiło uroczyste otwarcie obiektu, które zainaugurowali: Bolesław Rumiński i Eugeniusz Szyr.
Przeczytaj w baedekerze:
baedeker łódzki: Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT i Dom Technika w Łodzi.


Inne firmy, sklepy i składy mieszczące się niegdyś przy Piotrkowskiej 110 i 112:
Piotrkowska 110:

"Lodzer Informations und Hause Kalender", 1920.

"Rozwój", rok 1922.

"Informator Handlowo-Przemysłowy", rok 1923.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Kurier Łódzki", rok 1927.

"Hasło Łódzkie", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1933.


Piotrkowska 112:

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.



Przy Piotrkowskiej 112 mieściła się jedna z filii słynnej, pierwszej mechanicznej piekarni Walentego Kopczyńskiego.

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1914.
Przeczytaj w baedekerze:
PIOTRKOWSKA 93. Pierwszy wiatrak Jakuba Petersa, pierwsza mechaniczna piekarnia Walentego Kopczyńskiego, futra Antoniego Maniszewskiego....,czyli ku chwale łódzkich rzemieślników.

Piekarnie firmy Walentego Kopczyńskiego znajdowały się w wielu punktach miasta, a także w Zgierzu.

"Rozwój", rok 1914.


"Rozwój", rok 1920.


Informator m. Łodzi, rok 1920.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.


W latach 20. XX wieku w oficynach przy Piotrkowskiej 112 mieściła się fabryka obuwia.

"Praca", rok 1921.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1921.


"Republika", rok 1923.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1939.


Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Książka Adresowa m. Łodzi, rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.


Na zakończenie niezwykły mural....i reklama 😊 Powstał w 2028 roku na ślepej ścianie budynku przy Piotrkowskiej 114, w pasażu. Stworzył go warszawski zespół Good Looking Studio. 


Na gigantycznej ścianie namalowane zostały okna i inne elementy architektoniczne. Część muralu jest miejscem na reklamę.


źródła:

Piotr Machlański. Szlak ulicy Piotrkowskiej.
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Joanna Podolska, Jakub Wiewiórski. Spacerownik. Łódź filmowa.
https://lodz.naszemiasto.pl/

Przeczytaj w baedekerze:
Rzeźbiarz Antoni Biłas i pomnik Leona Schillera.

"Głos Poranny", rok 1932.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz strony Miastograf.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Brak komentarzy: