Budowę cmentarza poprzedziły wieloletnie starania o zakup właściwej parceli, oddalonej przepisowo od terenów zabudowanych.
Obszar nowego cmentarza uformowano ostatecznie w 1893 roku. Znalazły się na jego terenie różne budynki gospodarcze oraz synagoga, największy w Polsce dom przedpogrzebowy i łaźnia rytualna.
Potężną żelazną bramę dla cmentarza ufundował przemysłowiec Markus Kon.
Wysoki mur wewnętrzny oddziela część grzebalną od części gospodarczej, obie zajmują obszar 40 ha. Na części gospodarczej wystawiono w latach 50-tych XX wieku charakterystyczny pomnik wymordowanych Żydów, jego bryła ma kształt obozowego pieca krematoryjnego, a połamane gałęzie dębu są symbolem śmierci.
"Dziennik Łódzki", rok 1959.
Więcej typowej, cmentarnej symboliki odkryjemy oglądając kamienne macewy i grobowce. Jest ich ponad 160 tysięcy i reprezentują wszystkie odmiany sztuki cmentarnej.
Mauzoleum Izraela Kalmana Poznańskiego, najbardziej spektakularny żydowski grobowiec na świecie.
Wewnątrz grobowca znajdują się dwa sarkofagi: Izraela oraz jego żony Leonii, w otoczeniu grobowca sarkofagi synów, córki oraz wnuków.
Groby rodziny Dawida Prussaka.
Modernistyczny nagrobek dr. Zygfryda Lewinsona, wybitnego lekarza pogotowia nocnego (Linas Hacedek - kasa chorych).
Groby rodziny Hirszbergów.
Sarkofag Izaaka Hertza okryty całunem, jeden z dwóch w Polsce nagrobków wykonanych w tym stylu.
W południowej części cmentarza znajduje się rozległe pole gettowe, na którym pochowano ok. 43 tysięcy osób.
Przed wyjściem z cmentarza warto zatrzymać się przy cmentarnym murze. Znajdują się tu głębokie doły, wykopane zostały w ostatnich tygodniach wojny z przeznaczeniem dla 800 Żydów pozostawionych dla porządkowania getta. Na szczęście do planowanej egzekucji nie doszło.
Dzięki życzliwości i wsparciu Josefa Buchmanna z Frankfurtu n.Menem utworzono bazę danych osób pochowanych na cmentarzu. Udało się w niej zgromadzić dotychczas informacje dotyczące około 90 tysięcy osób.
Szczegółowe informacje dotyczące miejsca pochówku w oparciu o bazę i dokumentację cmentarną można uzyskać w tworzonym wspólnie przez Fundację Monumentum Iudaicum Lodzense i Gminę Wyznaniową Żydowską w Łodzi ARCHIWUM ŻYDÓW ŁÓDZKICH, którego siedziba jest przy ulicy Pomorskiej 18 w Łodzi.
Zabytkowy, największy w Europie cmentarz żydowski otwarty jest dla zwiedzających codziennie, jedynie w soboty i w niektóre święta żydowskie jest nieczynny.
Bejt olam - film Henryka Dąbkiewicza
Żydzi używają wielu nazw określających cmentarz: dom życia (beit chaim), dom wieczności (beit olam), dom grobów (beit kwarot) czy dom uroczystego zgromadzenia wszystkich żyjących (beit moed Lechom chaj), istnieje też określenie ogród żydowski (hortus judaeorum) oraz po prostu: dobre miejsce...
Przeczytaj jeszcze:
"Republika", rok 1923.
źródła:
Bronisław Podgarbi. Cmentarz żydowski w Łodzi.
Włodzimierz Małek. Zabytkowy cmentarz żydowski.
Fot. Monika Czechowicz
Fot. archiwalna (wycinek prasowy) ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi