baedeker łódzki: 10/24/14

„ Kiedyś, dawno temu, przed laty, byłem z rektorem Jerzym Teoplitzem w Kopenhadze, gdzie profesor wygłaszał odczyt o Szkole Filmowej w Łodzi. Mówił po angielsku i pewnie dlatego po dłuższej chwili doszło do mojej świadomości, że chodziłem do najlepszej z możliwych szkół, w których uczą robić filmy.

Zarówno poszczególne przedmioty, jak i rozkład zajęć – teoretyczne wykłady i praktyczne ćwiczenia – w odczycie profesora układały się w przemyślany system pedagogiczny, który nawet średnio zdolnemu studentowi dawał szansę nie tylko poznania tajemnic sztuki filmowej, ale również zdobycia zawodu.

Siedziałem zdumiony, nie wierząc własnym uszom. Przecież ukończyłem w właśnie tę Szkołę, a w mojej pamięci nie pozostało nic z tych pedagogicznych zabiegów, o których tak pięknie opowiadał profesor.

Pamiętałem natomiast zmarnowane godziny, spędzone na schodach w oczekiwaniu na nie przyjeżdżających z Warszawy wykładowców. Pamiętam również nieodparte wrażenie, że tracę czas… że tu, na Targowej, jestem najdalej, jak to tylko możliwe, od miejsca, gdzie dzieje się coś ważnego dla przyszłości polskiej sztuki filmowej. Tymczasem… w niecały rok po ukończeniu studiów rozpocząłem swój pierwszy samodzielny film, którym razem ze mną moje pokolenie studentów łódzkiej Szkoły weszło do kinematografii.

O ile pamiętam, dość łatwo dałem sobie radę z inscenizacją, przekonałem aktorów do moich pomysłów, wydobyłem to, co było do wydobycia ze scenariusza, który umiałem ukształtować zgodnie z własnym gustem. Pokonałem też wiele przeszkód organizacyjnych, które nastręczała produkcja filmu „Pokolenie”.

Gdzie nauczyłem się tego wszystkiego?”

Andrzej Wajda

(Filmówka. Opowieść o Łódzkiej Szkole Filmowej.)

Rok 1954. "Pokolenie" Andrzeja Wajdy

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera
ul. Targowa 61/63, 90-323 Łódź
tel: (+48 42) 63 45 800
fax: (+48 42) 674 81 39
www.filmschool.lodz.pl

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera (PWSFTviT, nazwa pierwotna: Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa) to uczelnia państwowa, założona 8 marca 1948 w Łodzi, kształcąca przyszłych aktorów, reżyserów, operatorów filmowych i telewizyjnych, artystów fotografików, montażystów, scenarzystów oraz organizatorów produkcji telewizyjnej i filmowej.

Struktura szkoły:

· Wydział Aktorski – prowadzący 4-letnie studia, po których absolwenci otrzymują tytuł magistra sztuki;

· Wydział Reżyserii Filmowej i Telewizyjnej – prowadzący 5-letnie, dwustopniowe studia, po których absolwenci również otrzymują tytuł magistra sztuki;

· Wydział Operatorski i Realizacji Telewizyjnej – prowadzący 4-letnie studia magisterskie w zakresie filmowej i telewizyjnej sztuki operatorskiej, 3- i 5-letnie studia przeznaczone dla przyszłych twórców filmów animowanych i efektów specjalnych w filmach z żywymi aktorami, oraz 5-letnie studia magisterskie o specjalizacji fotografia;

· Wydział Organizacji Sztuki Filmowej – prowadzący studia magisterskie i podyplomowe w zakresie organizacji produkcji filmowej i telewizyjnej, studia podyplomowe w zakresie organizacji i produkcji mediów cyfrowych oraz szereg kursów i szkoleń o zbliżonej tematyce.

Przy uczelni działa też:

· Studio Teatru Telewizji PWSFTviT w Łodzi – które zajmuje się produkcją przedstawień teatralnych na potrzebyTeatru Telewizji;

· Teatr Studyjny w Łodzi – który realizuje pełnowartościowe przedstawienia teatralne, na podobnych zasadach jak inne teatry państwowe, do których angażowani są studenci wydziału aktorskiego ze starszych lat studiów;

· Internetowa Baza Filmu Polskiego filmpolski.pl – największy w Internecie serwis z informacjami o polskiej kinematografii, polskich filmach i ich twórcach;

· Galeria Top Fotex – przedstawiające prace fotograficzne studentów, pracowników i absolwentów wydziału operatorskiego;

· Dział Wydawniczy – drukujący kilkanaście książek rocznie – głównie na potrzeby studentów.

Ściśle związane z uczelnią, choć formalnie poza jej strukturami są:

· Galeria Etiudy „Klaps” – rodzaj studia filmowego założonego przez absolwentów uczelni.

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera powstała w 1958 roku w wyniku połączenia dwóch łódzkich uczelni, które działały w mieście od 1948 - Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej (w 1954 przemianowanej na Państwową Wyższą Szkołę Teatralną im. Leona Schillera) i Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

W 1970 program nauczania poszerzono o problematykę telewizyjną i odtąd szkoła funkcjonuje jako Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. Od 1949 roku przy szkole istnieje Ośrodek Produkcji Filmów, w którym studenci realizują prace praktyczne i dyplomowe.

"Historia Szkoły Filmowej w Łodzi jest rzadkim zaprzeczeniem pesymistycznej wizji Norwida" - pisał Andrzej Wajda. - "Grupa filmowych amatorów z przedwojennego STARTU otrzymała w 1945 roku możliwości działania i nie zmarnowała ich. Nie tylko stworzyła polski powojenny przemysł filmowy, zakładając kolejno wytwórnie w Łodzi, Wrocławiu i Warszawie, ale co najważniejsze tworząc Szkołę Filmową, bez której życie naszego kina nie miałoby szans na przyszłość."

(w: "Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi 1948-1998. Księga jubileuszowa", red. Jolanta Lemann, Łódź 1998)

Od początku w obu łódzkich uczelniach, teatralnej i filmowej, kształcono aktorów oraz reżyserów filmowych i operatorów, chociaż pierwsi studenci "filmówki" uczyli się na wydziale unitarnym, łączącym nauczanie reżyserii i sztuki operatorskiej, później natomiast wybierali odpowiednią specjalizację.

"Obie uczelnie jeszcze działały oddzielnie - notował Kazimierz Lewkowski - ale studenci znali się doskonale, wędrując często między Gdańską (Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska) a Targową (Wyższa Szkoła Filmowa), jedni po to, by odwiedzić swoje sympatie, inni, by wspólnie oglądać filmy, rozmawiać o sztuce, o sprawach warsztatowych, słowem prowadzić dialog."

(w: "Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi 1948-1998. Księga jubileuszowa", red. Jolanta Lemann, Łódź 1998)

Pierwszym rektorem uczelni aktorskiej, która nosiła wtedy miano Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi, był wybitny polski twórca teatralny Leon Schiller, który zmodyfikował program nauczania sztuki aktorskiej, wprowadził także przedstawienie dyplomowe wieńczące szkolną edukację. W 1949 szkołę przeniesiono do Warszawy, a na jej miejscu w Łodzi powstała Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska, której rektorem w latach 1950-1952 był Kazimierz Dejmek, założyciel łódzkiego Teatru Nowego. Wykładali tutaj wówczas m.in.: Halina Gallowa, Jadwiga Chojnacka, Janina Mieczyńska, Emil Chaberski. W latach 50. studentami byli m.in. Jan Machulski i Jerzy Antczak. Nauczanie aktorstwa opierało się wówczas, podobnie jak w innych polskich szkołach teatralnych, na metodzie Stanisławskiego stworzonej w Moskiewskim Teatrze Artystycznym.

Po zadekretowaniu realizmu socjalistycznego jako jedynie słusznej doktryny artystycznej, szkoła, jak i całe życie kraju, nie tylko artystyczne, została poddana politycznej presji. Z boju o wolność twórczą szkoła wychodziła, jeśli nie zwycięsko, to na pewno mocno opierając się indoktrynacji władz. Na uczelni wykładali przedwojenni profesorowie, m.in.: Jerzy Toeplitz - historyk filmu, reżyserzy filmowi - Wanda Jakubowska i Antoni Bohdziewicz, dokumentalista Jerzy Bossak i operator Stanisław Wohl.

Wśród pierwszych studentów Szkoły Filmowej znaleźli się ludzie dojrzali, którzy mieli za sobą doświadczenia wojenne, m.in. późniejsi wybitni reżyserzy, twórcy "Szkoły Polskiej": Andrzej Munk, Andrzej Wajda, Janusz Morgenstern, Kazimierz Kutz, dokumentaliści Kazimierz Karabasz i Andrzej Brzozowski oraz twórcy polskiej sztuki operatorskiej: Jerzy Wójcik, Witold Sobociński, Mieczysław Jahoda, Wiesław Zdort.

Rok 1960. "Do widzenia, do jutra" Janusza Morgensterna

W powojennym życiu kulturalnym i artystycznym Polski szkoła uchodziła za oazę wolności, przyciągała osobowości. Wykładowcy i studenci nie kryli zainteresowań europejską awangardą, teatrem absurdu, Witoldem Gombrowiczem i Franzem Kafką. Szkoła stała się jednym z niewielu miejsc w Polsce, gdzie można było zobaczyć arcydzieła światowego kina, klasykę europejską, a także najnowsze obrazy włoskiego neorealizmu. Na pokazach duszne sale pękały w szwach, okupowali je nie tylko studenci "filmówki" i Szkoły Teatralnej, ale i osoby z zewnątrz. Z początkowymi latami działalności szkoły wiążą się również pierwsze w Polsce, a organizowane właśnie tutaj zakazane jam session, na których grali m.in.: Krzysztof Komeda-Trzciński i ówcześni studenci Szkoły Filmowej: Jerzy Matuszkiewicz i Witold Sobociński.

Komeda Quintet, rok 1966. Polskie Nagrania Muza.
źródło: YouTube.pl

Po odwilży, w 1957 rektorem Szkoły Filmowej został wybitny historyk filmu i publicysta Jerzy Toeplitz, który na uczelni wykładał od początku jej istnienia, a w latach 1949-1951 był jej dyrektorem. Przed wojną Toeplitz był współzałożycielem, obok m.in. Wandy Jakubowskiej i Stanisława Wohla, Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego START (1931), później pracował także w przemyśle filmowym w Wielkiej Brytanii.
W 1958 obie łódzkie uczelnie, teatralna i filmowa, połączyły się, a dla przyszłych aktorów pojawiły się nowe szanse pracy w filmie, już w czasie szkolnej edukacji.

Oba wydziały, aktorski oraz reżyserski i operatorski zaczęły coraz ściślej ze sobą współpracować, biorąc udział w tzw. nauczaniu zintegrowanym, którego twórcą był Jerzy Toeplitz. Polegało ono nie tylko na międzywydziałowej współpracy, ale przede wszystkim na jednoczesnym opanowywaniu przez studentów zarówno warsztatu filmowego i technologicznego, jak i pogłębianiu wiedzy humanistycznej. Dążono do tego, aby zajęcia praktyczne zintegrować z zajęciami teoretycznymi. W połowie lat 50-tych w szkole pojawiło się kolejne pokolenie studentów, a wśród nich m.in.: Henryk Kluba, Roman Polański, Janusz Majewski, Andrzej Kondratiuk, Jerzy Skolimowski. Wielkim zagranicznym sukcesem szkoły stała się etiuda Romana Polańskiego DWAJ LUDZIE Z SZAFĄ nagrodzona w 1958 na wystawie "Expo" w Brukseli.

Rok 1958. Etiuda Romana Polańskiego "Dwaj ludzie z szafą".

Pod koniec lat 50-tych i na początku 60. o szkole zaczęło być głośno już nie tylko w kraju, ale także za granicą. W tym czasie uczelnia stała się swoistym fenomenem, okazało się, że sposób kształcenia dawał świetne wyniki, byli studenci stawali się niezależnymi, wybitnymi indywidualnościami artystycznymi, a legenda szkoły coraz bardziej się utrwalała. Od początku lat 60-tych studenci mogli już realizować filmy na potrzeby telewizji. W 1964 roku ustanowiono nagrodę im. Andrzeja Munka dla najlepszego debiutu - pierwszym jej laureatem został Jerzy Skolimowski za film WALKOWER.

Rok 1965. "Walkower" Jerzego Skolimowskiego

W tym czasie na uczelni rodziła się postawa artystycznej kontestacji wobec PRL-owskiej rzeczywistości, studiowali tutaj przyszli twórcy "kina moralnego niepokoju", m.in.: Krzysztof Zanussi i Krzysztof Kieślowski, a także Marek Piwowski, Wojciech Marczewski, wybitny późniejszy dokumentalista Marcel Łoziński i operatorzy: Adam Holender, Sławomir Idziak i Edward Kłosiński.

Rok 1968 i wydarzenia marcowe silnie uderzyły w szkołę. W wyniku nagonki antysemickiej władze usunęły jednego z twórców szkoły, jej rektora Jerzego Toeplitza, kilku innych profesorów i studentów zmuszono do wyjazdu. Wkrótce, na początku lat 70-tych, Jerzy Toeplitz dostał zaproszenie od rządu australijskiego i stał się jednym z twórców australijskiej narodowej kinematografii, współtworzył pierwszą australijską szkołę filmową. W 1993 nadano mu tytuł doktora honoris causa PWSFTviT im. Leona Schillera w Łodzi.
W latach 70-tych szkoła powracała do równowagi, pojawiło się w niej sporo nowych talentów. Nowymi studentami zostali m.in.: Feliks Falk, Filip Bajon, Piotr Szulkin, Juliusz Machulski, Janusz Kijowski na Wydziale Reżyserii oraz m.in. Zbigniew Rybczyński na Wydziale Operatorskim i Realizacji TV, późniejszy zdobywca Oscara za krótkometrażowy film TANGO (1983).

Fragmenty prac Zbigniewa Rybczyńskiego

Oskarowe "Tango" zrealizowane w 1980 roku możesz obejrzeć:

TUTAJ

Drugim laureatem nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej, którego "wychowała" łódzka Szkoła Filmowa jest Andrzej Wajda uhonorowany Oscarem za całokształt twórczości w 2000 roku. Ze szkołą rozpoczął współpracę Wojciech Jerzy Has, znakomity reżyser i pedagog, późniejszy rektor PWSFTviT (w latach 1990-1996).

"Wojciech Jerzy Has był artystą wybitnym, znanym na cały świat, a już szczególnie popularnym we Francji i Stanach Zjednoczonych. W czasach swojego profesorowania w łódzkiej szkole filmowej wywarł ogromny wpływ na kolejne pokolenia młodych filmowców. Nie tyle nauczał, ile emanował swoją osobowością. "Widzenie Hasem" można odnaleźć we wczesnej twórczości Mariusza Grzegorzka lub Stefana Chazbijewicza. Był znakomitym dziekanem Wydziału Reżyserii i rektorem właśnie dlatego, że był artystą w showbiznesie."

Maria Kornatowska (w "Pocztówki z miasta Łodzi)

Tablica poświęcona rektorowi uczelni w latach 1990-1996,

Wojciechowi Jerzemu Hasowi

Uczelnia zaczęła przyciągać zagranicznych studentów, otwierała się na świat, jej studenci zdobywali nagrody i wyróżnienia na wielu międzynarodowych festiwalach, m.in. w Oberhausen, Mannheim, Monachium, Cannes, Tel Avivie, Nowym Jorku, Huesca, Angers, Poitiers, Krakowie i Łodzi. Natomiast począwszy od lat 70-tych na Wydziale Aktorskim zarysowała się tendencja w kształceniu aktorów, która odznaczała się pewną żywiołowością gry, czy wręcz jej "nadekspresywnością". Sporo uwagi poświęcano treningowi nad ciałem, ćwiczeniom sprawnościowym i zadaniom estradowym.
Po gorącym, również w szkole, początku lat 80-tych "trudno by było wyodrębnić jakąś zdecydowaną tendencję. Zjawisko to odbijało zapewne ducha czasu - pisała Maria Kornatowska opisując Wydział Reżyserii. - (...) Zarysował się, choć także niezbyt mocno podszyty irracjonalizmem, nurt, który można by nazwać newage'owym."

(w: "Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi 1948-1998. Księga jubileuszowa", red. Jolanta Lemann, Łódź 1998)

Natomiast szkoła nadal kształtowała ciekawe osobowości, reżyserię studiowali tutaj m.in.: Dorota Kędzierzawska, Władysław Pasikowski, Jan Jakub Kolski, Mariusz Grzegorek, Małgorzata Szumowska, Łukasz Barczyk, na Wydziale Operatorskim kształcili się m.in. Piotr Sobociński i Paweł Edelman.

Rok 1992. Film "Pograbek" Jana Jakuba Kolskiego (fragment)

W 1990 ówczesny rektor, prof. Henryk Kluba powołał Studio Filmowe INDEKS, w którym wyprodukowano m.in. film DIABŁY, DIABŁY w reżyserii Doroty Kędzierzawskiej, a także współprodukowano m.in. film Władysława Pasikowskiego KROLL i ROZMOWY Z CZŁOWIEKEM Z SZAFY Mariusza Grzegorzka.

Rok 1991. "Kroll" - reżyserski debiut Władysława Pasikowskiego

Wcześniej, w 1982, rektor Henryk Kluba zaangażował jako wykładowców wybitnych operatorów Witolda Sobocińskiego i Jerzego Wójcika - byłych studentów szkoły, potwierdzając tradycję uczelni, która nigdy nie traciła łączności międzypokoleniowej. Byli studenci stawali się wykładowcami. Tak było w przypadku Kazimierza Karabasza, Andrzeja Brzozowskiego, Andrzeja Munka, Janusza Morgensterna, Grzegorza Królikiewicza, Mariusza Grzegorzka i wielu innych. Ponadto w szkole pracowali ludzie, którzy byli nie tylko znakomitymi pedagogami, ale bardzo często równocześnie pracowali w zawodzie, co przyczyniało się do żywej łączności studentów ze światem i środowiskiem filmowym.

Kolejną cechą wyróżniającą uczelnię była swoista "wszechstronność". Studenci mieli okazję pracować także z wybitnymi przedstawicielami innych dziedzin sztuki i humanistyki. W Szkole Filmowej wykładali m.in.: teoretycy filmu - Bolesław Lewicki i Aleksander Jackiewicz, Władysław Jewsiewicki - historyk nauki i techniki, stosunków polsko-rosyjskich i filmu, Stefania Skwarczyńska - teoretyk i historyk literatury, artyści malarze - Jerzy Mierzejewski, który miał ogromne zasługi w kształceniu przyszłych operatorów i Krystyna Zwolińska, prozaik i scenarzysta Piotr Wojciechowski, reżyserzy teatralni - Bogdan Hussakowski i Zbigniew Brzoza oraz wielu innych. Sposób kształcenia w łódzkiej szkole wpłynął również na postrzeganie i traktowanie zawodu operatora, który stawał się, często na równi z reżyserem, współtwórcą kreowanego obrazu filmowego. Właśnie w tym modelu nauczania i w wybitnych twórcach, których wykształcił Wydział Operatorski, należy upatrywać dzisiejszego międzynarodowego znaczenia i prestiżu Camerimage - Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych, który odbywa się w Polsce od 1993 (początkowo w Toruniu, od 2000 w Łodzi, a od 2010 w Bydgoszczy).

Festiwal Cameraimage

Od 1952 w Szkole Filmowej kształci się również organizatorów produkcji filmowej, później również telewizyjnej. Na wydziale tym wykładali m.in.: Antoni Bohdziewicz, Jerzy Mierzejewski, Jerzy Toeplitz, Stanisław Wohl, a także pionierzy polskiej organizacji produkcji - Ludwik Hager i Zygmunt Król, a potem Wiktor Budzyński i Edward Zajiček. Nauczanie od początku koncentrowało się nie tylko na przyswajaniu wiedzy z zakresu ekonomii i zarządzania, ale także nauk humanistycznych. Dzisiaj studia mają charakter menadżerski i od razu dają możliwość współpracy studenta z reżyserami, operatorami, realizatorami telewizyjnymi i aktorami.

Obecnie w szkole istnieją: Wydział Reżyserii Filmowej i Telewizyjnej, Wydział Operatorski i Realizacji Telewizyjnej, Wydział Organizacji Sztuki Filmowej i Wydział Aktorski, którego absolwentami jest wielu znanych i popularnych aktorów filmowych i teatralnych, m.in.: Pola Raksa, Janusz Gajos, Elżbieta Starostecka, Barbara Brylska, Mariusz Benoit, Artur Barciś, Zbigniew Zamachowski, Cezary Pazura i Wojciech Malajkat. Szkoła prowadzi też dwustopniowe studia scenariopisarskie stacjonarne na Wydziale Reżyserii jako specjalność kierunku reżyseria. Od 1983 PWSFTViT jest organizatorem Festiwalu Szkół Teatralnych, wcześniej funkcjonującego pod nazwą Ogólnopolskiego Przeglądu Spektakli Dyplomowych Szkół Teatralnych, a od 1993 - Międzynarodowego Festiwalu Szkół Filmowych i Telewizyjnych "MediaSchool".

Główną siedzibą PWSFTviT jest niezmiennie od 1948 dawny pałacyk łódzkiego przemysłowca Oskara Kona, przy ul. Targowej 61-63, wokół którego znajduje się kilka większych budynków, z których część to zaadaptowane dawne budynki fabryczne, a część nowoczesne budynki zaprojektowane specjalnie na potrzeby uczelni:

Naprzeciwko „filmówki” znajduje się Park Źródliska, najstarszy park w Łodzi (powstał w 1840) a w nim, w pałacu pofabrykanckim Karola Scheiblera, mieści się siedziba jedynego w Europie Muzeum Kinematografii:

Dawny pałac Oskara Kona, obecnie rektorat PWSFTviT, był wytwórnią filmową Duńczyka w obrazie Juliusza Machulskiego "Vabank II, czyli riposta", zagrał też w filmie "Kariera Nikosia Dyzmy".