piątek, 15 maja 2020

PIOTRKOWSKA 57 - dawna kamienica Gustawa Lorenza.


W 1832 roku, plac przy ulicy Piotrkowskiej (do 1850 roku nr 121, później 781, dzisiaj Piotrkowska 57) objął tkacz przybyły z Czech, Jan Beyer.
Nowy właściciel zobowiązał się do "utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki bawełniano płuciennej [płóciennej], składającej się z 3 warsztatów, przy której 2 czeladzi użytych będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego gontami krytego 28 łokci długości, 12 łokci szerokości, 5 łokci wysokości..."
Po1870 roku właścicielem parceli został Gustaw Lorenz.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Jan Gustaw Lorenz urodził się w Łodzi, w 1839 roku. Jego rodzicami byli Jan i Henrietta Manigel. W pierwszej połowie lat 30. XIX stulecia rodzina Lorenzów mieszkała w Tomaszowie Piotrkowskim (dzisiejszy Tomaszów Mazowiecki), gdzie Jan prowadził szynk. Jeszcze w Tomaszowie, w 1833 roku, urodził się brat Gustawa, Ernest Beniamin Wilhelm. 
W 1861 roku Gustaw Lorenz ożenił się z rozwódką, Matyldą Pauliną Schattke. Z małżeństwa Gustawa i Matyldy przyszło na świat sześcioro dzieci: Gustaw Adolf (ur. 1862), Matylda (ur. 1863), Oskar Ryszard (ur. 1870), Artur Eugeniusz (ur. 1871), Jadwiga Olga (ur. 1876) i Bruno Alfred (ur. 1878).
Córka Gustawa, Matylda, wyszła za mąż za Reinholda Richtera. Ślub miał miejsce w kościele św. Trójcy, w 1885 roku.
Kościół Zesłania Ducha Świętego - katolicki kościół parafialny znajdujący się przy ulicy Piotrkowskiej 2/2a, przy pl. Wolności (dawnym Nowym Rynku). Wybudowany został jako kościół ewangelicki pw. Świętej Trójcy.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

W latach 90. XIX wieku, Gustaw Lorenz był właścicielem dwóch sąsiednich posesji, przy Piotrkowskiej 137 i 139. 


Kamienica przy Piotrkowskiej 137/139, oraz oficyny - dzisiaj.

 W pierwszych latach XX wieku nieruchomości przeszły w ręce jego zięcia, Reinholda Richtera (więcej o Richterach w baedekerze TUTAJ).
Gustaw Lorentz zmarł w 1905 roku i został pochowany na Cmentarzu Starym. Po śmierci ojca firmę prowadził najstarszy syn, Gustaw Adolf. On i żona Gustawa spoczywają razem z nim w rodzinnym grobowcu.

W latach 70. XIX wieku Lorentz wystawił przy Piotrkowskiej 57 jednopiętrowy dom frontowy.
W podwórzu, sięgającym do ulicy Spacerowej, stanęły oficyny fabryczne. Bliżej Piotrkowskiej, w budynku poprzecznym, Lorenz uruchomił ręczną tkalnię wyrobów wełnianych, zaś w głębi posesji wystawił okazałą tkalnię mechaniczną, kończącą się na ulicy Spacerowej.
Następne obiekty fabryczne powstały na początku lat 90. XIX wieku. Większość z nich zajęła niezagospodarowane tyły sąsiedniej posesji, przy Piotrkowskiej 59. 
Budynek nowej tkalni został ustawiony frontem do ulicy Spacerowej.
W 1878 roku Hilary Majewski zaprojektował nowy dom frontowy i dwupiętrową tkalnię w podwórzu.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.

W 1891 roku przedsiębiorstwo Gustawa Lorenza zostało przekształcone w spółkę akcyjną. Według kalendarza "Łodzianin", na rok 1897, "Akcyjne towarzystwo wyrobów wełnianych Gustawa Lorenza w Łodzi" zatrudniało przy Piotrkowskiej/Spacerowej ponad 500 robotników. Informacje w dzienniku "Rozwój" z sierpnia 1898 roku, dotyczące groźnego pożaru jaki wybuchł w starszej tkalni mechanicznej, mówią o 800 robotnikach pracujących u Lorenza. 

"Rozwój", rok 1898.

Pierwsza tkalnia mechaniczna (tyły posesji Piotrkowskiej 57), oraz nowy obiekt, wystawiony w 1892 roku (tyły posesji Piotrkowskiej 59), stoją obecnie pod wspólnym adresem al. Kościuszki 10 (dawna ulica Spacerowa).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Al. Kościuszki, widoczny budynek dawnej tkalni Gustawa Lorenza 
(źródło FotoPolka.eu)

Budynki dawnej tkalni mechanicznej Gustawa Lorenza, widok od al. Kościuszki 10 (zdjęcie wykonałam z narożnej kamienicy Mendla Pinkusa, al. Kościuszki/Zielona 1)

W drugiej połowie lat 90. XIX wieku Gustaw Lorenz, podobnie jak inni łódzcy przemysłowcy, zdecydował się na rozbudowę przedsiębiorstwa poza centrum miasta. Nowe obiekty fabryczne stanęły przy ulicy Widzewskiej 172/176 (dzisiaj ulica Kilińskiego 192/196).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Rozległy teren rozciągał się pomiędzy obecnymi ulicami: Kilińskiego, Milionową, Łęczycką i Senatorską. Dawne przedsiębiorstwo Lorenza jest widoczne na zdjęciu z 1927 roku, przedstawiającym ówczesną ulicę Nowo Senatorską (dzisiaj ulica Senatorska) w kierunku zachodnim.
Rok 1927. Widok na dawną fabryką Lorenza (wówczas własność Hugo Wulffsohna). 
Zbiory Narodowego Archiwum Państwowego

Kryzys pierwszych lat XX wieku doprowadził do upadłości firmy Gustawa Lorenza. Zakłady na Widzewskiej kupił w 1904 roku Hugo Wulffsohn, a w obiektach przemysłowych przy Piotrkowskiej/Spacerowej prowadziły działalność liczne mniejsze przedsiębiorstwa.


Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.

Hugo Wulffsohn (1837-1905) urodził się w Libawie (tereny dzisiejszej Łotwy), w rodzinie pochodzących z Kurlandii przemysłowców pochodzenia żydowskiego. Do Łodzi przyjechał około 1866 roku i przez pierwsze dwadzieścia lat jego działalność koncentrowała się na handlu. W 1870 roku powstał Dom Handlowy "Wulffsohn i Levy", w którym wspólnikiem został moskiewski kupiec Adolf Levy.


Dwa lata później do spółki przystąpił Józef Rundstein, produkujący przędzę wełnianą w budynkach przy ulicy Piotrkowskiej 199.


Od 1876 roku, po wystąpieniu Levego ze spółki, Wulffsohn prowadził skład towarów we własnej kamienicy przy Piotrkowskiej 18.


Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

Dopiero w 1888 roku, po kupieniu nieruchomości na Piotrkowskiej 78, Hugo Wulffsohn rozpoczął samodzielną produkcję wyrobów wełnianych. W 1900 roku, po rozbudowaniu istniejących obiektów fabrycznych, zakład pracujący w podwórzu posesji przy Piotrkowskiej 78 zatrudniał 175 osób i produkował sukno, trykotaże, flanele i chustki. W 1904 roku zakupił od Gustawa Lorenza zabudowania fabryczne przy ulicy Widzewskiej (dziś Kilińskiego 192/196).


Kamienica przy ulicy Piotrkowskiej 78.
Przeczytaj w baedekerze:

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Około 1910 roku budynek frontowy przy Piotrkowskiej 57, z przyległymi oficynami, został sprzedany Ryskiemu Bankowi Handlowemu. 

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1914.

Jednodniówka "Ratujcie dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.

"Rozwój", rok 1910.


Nowy właściciel przebudował obiekt i dostosował go do własnych potrzeb. Fasada otrzymała nowoczesną, harmonijną i modernistyczną formę. Budynek służył bankowości przez wiele lat.
 
Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1936.



"Ilustrowana Republika", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1938.

W okresie okupacji niemieckiej również mieścił się tu bank.

"Litzmannstädter Zeitung", 1941.

"Litzmannstädter Zeitung", 1941.

.... i również po wojnie:

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.


Kamienica przy ulicy Piotrkowskiej 57 jest trzykondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, z użytkowym poddaszem. Wybudowana została w technologii tradycyjnej dla tamtego okresu: posiada ławy fundamentowe żelbetowe, ściany murowane z pełnej cegły ceramicznej, stropy częściowo żelbetowe, częściowo drewniane. Na parterze i pierwszym piętrze w części frontowej posiada powierzchnię handlowo-usługową (pozostałość po działalności bankowej), pozostała część budynku to powierzchnie biurowe.


Nad trzecim piętrem znajduje się użytkowe poddasze, niezagospodarowane. W piwnicy znajduje się zabytkowy skarbiec, oczywiście również pozostałość po bankowej przeszłości budynku. Zachowała się również zabytkowa winda z lat 20. Ogólny stan budynku jest dobry, ostatnie prace remontowe przeprowadzane były tutaj w 2010 roku.
Kamienica posiada trzy oficyny (1-4 kondygnacyjne), ustawione w obrysie działki, z tyłu głównego budynku frontowego. Główny budynek posiada prostokątny wykusz usytuowany od podwórka.
Nadproża okien fasady ozdobione są secesyjnym ornamentem. Zachowała się dekoracja bramy głównej, balustrada schodów i  marmurowa klatka schodowa, a także inkrustowane złotem sztukaterie.
W okresie międzywojennym swoją siedzibę miało tu Towarzystwo Ubezpieczeniowe "Orzeł".

"Ilustrowana Republika", rok 1927.


"Ilustrowana Republika", rok 1929.

... oraz Północne Towarzystwo Transportowe i Ekspedycyjne

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

... oraz

"Rozwój", rok 1920.

i inne:
"Rozwój", rok 1910.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1936.

... i sensacyjnie:

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1919.


Źródła:
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. Piotrkowska. Spacer pierwszy. 
Piotrkowska- nr.pl https://piotrkowska-nr.pl
BNP Paribas Bank Polska https://www.bnpparibas.pl

 Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz strony FotoPolska.eu.

"Rozwój", rok 1909.

Fot. współczesne Monika Czechowicz
Brak komentarzy: