Czy wiecie,
że jest w Łodzi kamienica, gdzie mieszkali niemal sami
profesorowie? Stoi przy ulicy Uniwersyteckiej 3.
Przed wojną budynek przy ówczesnej ulicy Trębackiej 3 (dziś Uniwersytecka) był luksusowym domem dla nauczycieli pobliskiej szkoły Zgromadzenia Kupców. Zaraz po wojnie większość lokatorów tej kamienicy to profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego.
Szkoła Zgromadzenia Kupców stała się jednym z najpiękniejszych gmachów Łodzi, jednym z najnowocześniejszych obiektów szkolnych wzniesionych przed 1914 rokiem.
Szkoła Zgromadzenia Kupców przy ulicy Dzielnej (Narutowicza)
Fot. zbiory Państwowego Archiwum w Łodzi.
Do niedawna budynek dobrze służył łódzkiemu Uniwersytetowi, mieszcząc w swoich murach Katedrę Chemii Ogólnej i Nieorganicznej i Stosowanej, a w dawnej sali gimnastycznej obradował Senat Uniwersytetu Łódzkiego. Dobrze to świadczy o jego walorach funkcjonalnych i zaletach, jako obiektu przeznaczonego na cele edukacyjne.
W ostatnich latach obiekt został wyremontowany i ocieplony mieszcząc Rektorat Uniwersytetu Łódzkiego.
Projektantem kamienicy był Wiesław Lisowski, uznany architekt i architekt miasta Łodzi. Stworzył między innymi budynek Wodociągów u zbiegu ulicy Narutowicza i Lindleya, Łódzki Dom Kultury, szpital Barlickiego (więcej o Lisowskim w baedekerze
TUTAJ).
Wiesław Lisowski (1884-1954)
Wiesław Lisowski dobrze projektował i kamienica przy Uniwersyteckiej jak na tamte czasy była luksusowa. Po dwa albo i cztery pokoje, osobno toaleta i łazienka. Do tego kuchnia z osobnymi schodami.
W 1945 roku trafili tu założyciele Uniwersytetu Łódzkiego. Pierwszym lokatorem Domu Uczonych był Teodor Vieweger. Zajmował mieszkanie numer 7 na trzecim piętrze. Był typowany na rektora powołanego uniwersytetu, ale zginął w wypadku pod Sochaczewem. Do jego mieszkania wprowadził się Tadeusz Kotarbiński, który został rektorem uczelni.
Teodor Vieweger (1888-1945), biolog.
Teodor Vieweger w 1907 roku ukończył gimnazjum w Warszawie. Odbył studia medyczne w Liège oraz zoologiczne na uniwersytecie w Brukseli. W 1912 roku otrzymał tytuł doktora nauk przyrodniczych uniwersytetu w Brukseli. Od 1920 roku był profesorem nadzwyczajnym Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP) w Warszawie. W latach 1920-1939 zajmował stanowisko kierownika Katedry Fizjologii Zwierząt, w roku akademickim 1924-1925 pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, a od 1925 do 1939 rektora WWP. 1 lipca 1928 roku został wybrany członkiem komisji rewizyjnej założonego wówczas Związku Sybiraków. Od 1933 roku był członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był wybitnym organizatorem: doprowadził do budowy gmachu uczelni, dzięki jego staraniom WWP została ustawą sejmową zaliczona do uczelni akademickich oraz uruchomił w 1928 roku Oddział WWP w Łodzi. W latach 1942-1945 wykładał na Tajnym Uniwersytecie Warszawskim oraz na Kursach Akademickich w Częstochowie.
Był głównym organizatorem Uniwersytetu Łódzkiego.
Profesor Tadeusz Kotarbiński z żoną Janiną (oboje od lewej) przyjmowali gości w mieszkaniu numer 7 na drugim piętrze. Ale takie spotkania odbywały się i u innych lokatorów.
(Fot. Grzegorz Niewiadomski/newspix.pl)
Było ciasno, a uniwersytet nie miał pomieszczeń, więc w mieszkaniach profesorów mieściły się sale wykładowe. Bywało, że profesorowie wychodzili w kapciach, żeby sprawdzić, czy ich współpracownicy są już na miejscach. A po zajęciach toczyło się normalne sąsiedzkie życie ze spotkaniami towarzyskimi i przyjęciami. Niektóre były wystawne z zakąskami i alkoholem.
Tadeusz Kotarbiński (1886-1981)
Tadeusz Marian Kotarbiński - polski filozof, logik i etyk, twórca etyki niezależnej, przedstawiciel szkoły lwowsko-warszawskiej, nauczyciel i pedagog, pierwszy rektor Uniwersytetu Łódzkiego (1945-1949). członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1929-1951), prezes (1946-1966) i człónek honorowy Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, członek honorowy Towarzystwa Naukowego Płockiego, przewodniczący Towarzystwa Kultury Moralnej (1946), przewodniczący Polskiego Towarzystwa Filozoficznego (1927-1975), członek Polskiej Akademii Umiejętności (1946-1951), członek rzeczywisty (1953) i prezes (1957-1962) Polskiej Akademii nauk, członek Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (1956), przewodniczący Rady Naukowej Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa (1957-1968), wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1958-1968), przewodniczący Międzynarodowego Instytutu Filozoficznego (1960-1963), Budowniczy Polski Ludowej.
Przez lata dom uczonych przy dawnej ulicy Trębackiej obrastał legendami i skrywał tajemnice - te ważne jak konspiracyjna praca prof. Anny Chrząszczewskiej dla AK (ujawniona dopiero po 1980 roku) i prozaiczne jak... bimbrownia prowadzona w piwnicy przez dozorcę.
Anna Chrząszczewska (1892-1988)
- twórca Katedry Chemii Organicznej
(Fot. ze zbiorów Romualda Skowrońskiego)
Anna Chrząszczewska w czasie okupacji prowadziła wytwornię materiałów wybuchowych dla AK. O jej konspiracyjnej działalności nie wiedział nikt z sąsiadów. Ukrywała to do śmierci. Mieszkała na drugim piętrze pod numerem 5.
Profesor Anna Chrząszczewska z dr. Wojciechem Szaleckim, ostatnim swoim doktorantem. Zdjęcie wyknane w połowie lat 60. minionego wieku w ówczesnym labolatorium Zakładu Chemii Organicznej Uniwersytetu Łódzkiego.
(Fot. ze zbiorów Bogusława Kryczki)
Tajemnice jakie skrywała kamienica przy ulicy Uniwersyteckiej w Łodzi zostały odkryte przez doktor Adriannę Szczerbę z Uniwersytetu Łódzkiego. Przedwojenny dom nauczycieli szkoły Zgromadzenia Kupców w 1945 roku stał się centrum naukowego życia Łodzi. Tu mieszkała większość założycieli uniwersytetu. Tajemnice domu uczonych możecie poznać czytając książkę o historii domu przy Uniwersyteckiej 3.
O wielu tajemnicach domu uczonych doktor Adrianna Szczerba pisze w swojej książce, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego. Z książki dowiecie się jaką karę ponieśli lokatorzy za oglądanie reżimowego Dziennika Telewizyjnego i o mieszkającym w suterenie włoskim kierowcy i muzyku Angelo Santim. To historia jak z filmu "Giuseppe w Warszawie". Jest sporo anegdot i historii z życia lokatorów.
Stefan Truchim (1896-1967)
Stefan
Truchim, dziekan Wydziału Pedagogicznego. Mieszkał w mieszkaniu
numer 8 na trzecim piętrze. Był sąsiadem profesora Tadeusza
Kotarbińskiego.
Stefan Truchim uczęszczał do szkoły był absolwentem historii Uniwersytetu Jagiellońskiego - uczniem Władysława Konopczyńskiego - doktoryzował się w 1920 roku. Był asystentem w Archiwum Akt Dawnych w Krakowie. W 1920 roku przeniósł się do Poznania. W szkołach poznańskich był nauczycielem historii i geografii. Był też kierownikiem Centralnej Biblioteki Kuratorium Okręgu Szkolnego w Poznaniu. Habilitował się dwukrotnie: w 1929 roku na Uniwersytecie Lwowskim w zakresie historii i organizacji szkolnictwa na Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz w 1933 roku na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Wykładał historię szkolnictwa w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie Oddział w Łodzi. Profesor nadzwyczajny w 1933 roku, profesor zwyczajny Wolnej Wszechnicy Polskiej w 1939 roku. W 1939 roku był naczelnikiem Wydziału Prezydialnego w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
W okresie II wojny światowej był czynny w tajnym nauczaniu w Warszawie. Założyciel prywatnej Szkoły Kupieckiej na Żoliborzu )oficjalnie Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczestnik powstania warszawskiego (Pseudonim Stefan). Ranny podczas walk trafił wraz z rodziną do obozu w Pruszkowie, potem dotarł do Częstochowy, gdzie pracował do kwietnia 1945 roku na Wydziale Pedagogicznym. Od 1945 roku współorganizował Uniwersytet Łódzki. W 1957 roku objął kierownictwo Katedry Historii Wychowania i Oświaty UŁ, którą prowadził do przejścia na emeryturę. W okresie od 23 czerwca 1945 roku do 12 maja 1946 roku był wiceprzewodniczącym Sekcji Nauk Humanistycznych Towarzystwa Przyjaciół nauk w Łodzi, od 20 kwietnia 1963 roku do 1967 roku przewodniczącym Wydziału II - Nauk Historycznych i Społecznych Łódzkiego Towarzystwa naukowego. W 1963 roku został powołany na profesora zwyczajnego Uniwersytetu Łódzkiego.
Wiktor Wąsik (1883-1963)
- polski historyk filozofii i pedagogiki, profesor zwyczajny. Nauczyciel akademicki wielu uczelni. Prowadził badania nad historią filozofii polskiej, zwłaszcza recepcją arystotelizmu.
W kamienicy przy ulicy Uniwersyteckiej mieszkał na drugim piętrze, mieszkanie nr 6.
(Fot. Grzegorz Niewiadomski/newspix.pl)
Wiktor Wąsik ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Jagiellońskim. Na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskał w 1909 roku stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy "Kategorie Arystotelesa pod względem historycznym i systematycznym". W 1929 roku otrzymał habilitację na Uniwersytecie Warszawskim. W okresie międzywojennym był nauczycielem szkół średnich w Warszawie i Łodzi. W latach 1920-1925 prowadził zajęcia w Państwowym Instytucie pedagogicznym. Od 1923 roku był profesorem historii pedagogiki w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Tam w 1937 roku został profesorem zwyczajnym. Od 1926 roku wykładał także na Uniwersytecie Warszawskim.
Podczas okupacji hitlerowskiej został 10 listopada 1939 roku aresztowany przez gestapo i przez trzy miesiące więziono go na Pawiaku. Był dziekanem tajnego Wydziału Pedagogicznego w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Pracował tam do jej rozwiązania w 1949 roku.
W latach 1945-1950 był profesorem Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie wykładał filozofię i pełnił funkcję kierownika Katedry Filozofii w Polsce. Organizował tam jako dziekan Wydział Pedagogiczny. Od 1951 roku do 1955 był nauczycielem akademickim Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (wykładał tam historię filozofii), a następnie, od 1955 roku do 1963, był profesorem Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (kierownik Katedry Historii Filozofii na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej). W latach 1922-1925 był redaktorem naczelnym czasopisma "Przegląd Humanistyczny".
Natalia Gąsiorowska-Grabowska (1881-1964)
- zakładała Instytut Historyczny.
Zajmowała mieszkanie numer 4 na pierwszym piętrze.
(Fot. Grzegorz Niewiadomski/newspix.pl)
Natalia Gąsiorowska-Grabowska - polska historyczka, badaczka dziejów ruchu robotniczego, profesorka Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Warszawskiego, profesorka i rektorka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, członkini PAN. W pracy naukowej specjalizowała się w nowożytnej historii gospodarczej, historii polskiego ruchu robotniczego oraz metodologii historii. Zgromadziła obszerne materiały do dziejów górnictwa, hutnictwa, włókiennictwa w Królestwie Polskim w początkowym okresie kapitalizmu, zainicjowała badania nad dziejami przemysłu i klasy robotniczej okręgu łódzkiego. Prowadziła badania nad najnowszymi dziejami Bułgarii oraz metodami pracy naukowej i nauczania historii ZSRR. Współpracowała z wieloma pismami, między innymi "Myślą Socjalistyczną", "Wiedzą", "Światłem", "Kuźnią", "Myślą współczesną", "Z Pola Walki", "Wiadomościami Historycznymi", w latach 1950-1956 była redaktorem "Przeglądu Nauk Historycznych i Społecznych".
Jan Muszkowski (1882-1953)
Jan
Muszkowski był założycielem Biblioteki Uniwersyteckiej. Mieszkał w kamienicy przy ulicy Uniwersyteckiej na pierwszym piętrze pod numerem 3.
- polski bibliotekarz, organizator, pedagog i badacz w dziedzinie nauki o książce. W żywej publicystyce zawodowej reprezentował najbardziej postępowe poglądy okresu międzywojennego. Pionierski charakter miała jego działalność w dziedzinie kształcenia bibliotekarzy, począwszy od systematycznego kursu na Wolnej Wszechnicy Polskiej (1926-1938), aż do założenia pierwszej w Polsce Katedry Bibliotekarstwa na Uniwersytecie Łódzkim (1945-1953). Na Uniwersytecie Łódzkim przeprowadził też przewód habilitacyjny z bibliotekarstwa (1948) i pierwszy doktorat w tej dziedzinie (1952). Praca naukowo-badawcza Muszkowskiego szła w kierunku metodycznego bądź historycznego opracowania różnorodnych zagadnień, wchodzących w skład nauki o książce, jak: dokumentologia, początki drukarstwa, czytelnictwo i socjologia książki. Z pracą nad bibliografią wiązały się zainteresowania Muszkowskiego statystyką druków.
Irena
Lepalczyk i prof. Helena Radlińska mieszkały na parterze, w mieszkaniu nr 2. Prof. Radlińska wymagała opieki, a część jej
mieszkania zamieniono w sale wykładowe.
Irena Lepalczyk (1916-2003) - polska pedagog.
Irena Lepalczyk - profesor dr hab. nauk humanistycznych o specjalności pedagogika społeczna. Była studentką i współpracownicą Heleny Radlińskiej - kontynuatorką jej myśli naukowej. Doktor honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego. Współtworzyła szkołę myślenia społeczno-pedagogicznego w środowisku akademickim w Polsce.
Helena Radlińska (1879-1954) - polska pedagog, twórczyni pedagogiki społecznej w Polsce.
Helena z Rajchmanów Radlińska publikowała pod pseudonimami: H. Orsza, J. Strumiński, Warszawianin. Zajmowała się także historią oświaty, problematyką czytelnictwa, bibliotekarstwa i książki. Bliskie jej sercu było wychowanie, które traktowała jako klucz do budowania lepszej przyszłości. Była osobą bardzo zaangażowaną w działalność niepodległościową i społeczno-oświatową. W latach 1913-1917 Helena Radlińska współpracowała z Centralnym Biurem Szkolnym, Polskim Związkiem Ludowym, Związkiem Chłopskim, Polskim Stronnictwem Ludowym -Wyzwolenie. Była związana z obozem Józefa Piłsudskiego, Departamentem Wojskowym NKN, Polską Organizacją Wojskową, w których pełniła odpowiedzialne funkcje, była członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego. W momencie odzyskania niepodległości zakończyła służbę w stopniu porucznika.
W 1918 roku pracowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a następnie współorganizowała Instytut Oświaty i Kultury im. Stanisława Staszica. W czasie wojny polsko-rosyjskiej była oficerem oświatowym do spraw walki z analfabetyzmem. W latach 1922-1939 prowadziła działalność dydaktyczno-oświatową i naukową w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Stanęła na czele Wszechnicy warszawskiej, w której przygotowywała pracowników socjalnych oraz kierowała badaniami naukowymi (badania empiryczne środowiska człowieka: czas wolny, bezrobocie, patologie, świetlice, kluby itp.). Efektem badań empirycznych były pierwsze dzieła Radlińskiej: "Wstęp do pedagogiki społecznej", "Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego", "Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych", "Książka wśród ludzi". Radlińska w Wolnej Wszechnicy Polskiej wykładała podstawy pedagogiczne i społeczne pracy oświatowej.
II wojna światowa przerwała jej pracę naukową. Podczas okupacji prowadziła tajne nauczanie. Po wojnie związała się z Uniwersytetem Łódzkim.
Od lat pięćdziesiątych dom uczonych przy ulicy Uniwersyteckiej zaczął się wyludniać, a mieszkania zamieniano na zakłady naukowe. Ostatni lokatorzy opuścili kamienicę w 1992 roku.
Obecnie w kamienicy mieści się m. in. centrum promocji i nauki Uniwersytetu Łódzkiego.
Adrianna Szczerba. Dom Uczonych.
Wiesław Theiss. Radlińska.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz zbiorów Bogusława Kryczki i Grzegorza Niewiadomskiego/newspix.pl
oraz strony:
Fot.
współczesne Monika Czechowicz
Przeczytaj jeszcze w baedekerze:
BAEDEKER POLECA:
Adrianna Szczerba. Dom Uczonych. Kamienica przy ul. Uniwersyteckiej 3 w Łodzi w latach 1945-2017.
Adrianna Szczerba. Szkoła Zgromadzenia Kupców Miasta Łodzi (1898-1939).
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
