Na początku lat 90. XIX wieku wysuwane były w Łodzi postulaty dotyczące organizacji kolonii letnich dla dzieci. Inicjatorem owej akcji było miejscowe środowisko lekarskie i kształtujące się grupy miejscowych społeczników.
"Dziennik Łódzki", rok 1890.
Przełom lat 80. i 90. XX wieku przyniósł pogorszenie sytuacji materialnej uboższych grup społeczeństwa łódzkiego. Doszło też do zaostrzenia konfliktów społecznych. Władze miejskie Łodzi wystąpiły wówczas z propozycją zdobycia dodatkowych środków na realizację kilku inicjatyw społecznych, ale bez powodzenia.
Twórcą pierwszych kolonii letnich w Europie był w 1878 roku Szwajcar Walter Brion. W krótkim czasie ta nowa forma opieki społecznej upowszechniła się w Anglii, Niemczech, Szwajcarii i krajach skandynawskich.
Już w 1882 roku z inicjatywy dr. Stanisława Mazurkiewicza instytucja taka powstała w Warszawie, jako pierwsza na ziemiach polskich. W 1891 roku Łódzkie Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności zorganizowało w Ciechocinku pierwsze miesięczne kolonie letnie dla dzieci wyznań chrześcijańskich. Odtąd były one organizowane corocznie, choć zgodę na ich realizację otrzymano dopiero w roku 1899.
W 1893 roku z inicjatywy Teresy Silberstein (z domu Cohn) utworzono tzw. żydowskie kółko żeńskie, które zainicjowało organizację kolonii letnich dla dzieci wyznania mojżeszowego. Powołano wówczas specjalny komitet pod jej przewodnictwem, którego głównym zadaniem było gromadzenie środków na zorganizowanie nowej instytucji. Środki pochodziły z ofiar składanych przez osoby związane z rodziną Silbersteinów, oraz zaproszone do udziału w tej inicjatywie społecznej. Kolonie letnie nie otrzymywały żadnej pomocy od władz miejskich czy gubernialnych. Egzystowały wyłącznie na zasadach filantropijnych.
Zespół pałacowy z końca XVIII wieku w Lisowicach,
od 1894 roku własność rodziny Silbersteinów.
W 1894 roku rodzina Silbersteinów nabyła majątek ziemski Lisowice o powierzchni 276 mórg. Z posiadłości tej wydzielono dużą nieruchomość, zwaną Krzyżówką, gdzie ze środków rodziny Silbersteinów zbudowano kolonię domków drewnianych i obiekty gospodarcze przystosowane do organizacji wyjazdów kolonijnych dla dzieci.
Lisowice
Żydowski Komitet Kolonii Letnich organizował od 1893 roku kampanię corocznych wyjazdów dzieci w wieku od 6 do 12 lat, które po wstępnych badaniach lekarskich dzielono na trzy grupy w zależności od stanu zdrowie. w okresie 1893-1896 na kolonie wyjeżdżały wyłącznie dzieci określane jako "bardzo slabe i wątłe", a w latach następnych także część z grupy "miernie zbudowane". Bezpośrednio przed wyjazdem dzieci poddawano dokładniejszym badaniom lekarskim. Chodziło między innymi, o wyeliminowanie dzieci chorych zakaźnie. Dzieci pochodzące z bienych rodzin otrzymywały bezpłatnie odzież i obuwie. Komitet Kolonii Letnich starał się zagwarantować podopicznym odpowiednią kadrę dydaktyczną: wychowawców i nauczycieli, a także bezpłatną opiekę lekarską. Odpowiednio do potrzeb dzieci przygotowywano zestaw posiłów, troszczono się o odpowiednie warunki rekreacji. Podopieczni większość czasu spędzali na powietrzu. Od początku organizowano turnusy trwające 4-6 tygodni obowiązkowo w okresie letnim.
"Czasopismo Lekarskie", rok 1899.
Komitet Kolonii Letnich wysyłał turnusy do Krzyżówki, do majątku rodziny Poznańskich w Nieznanowicach (powiat Jędrzejów, a także do Kamieńska, Lutomierska i Ciechocinka. W tej ostatniej miejscowości korzystano z usług Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego.
Ta forma wypoczynku cieszyła się ogromnym powodzeniem. W 1900 roku zgłosiło się 1329 dzieci, a wyslano 542. Ograniczenie to było spowodowane niedostatecznymi zasobami finansowymi będącymi w dyspozycji Komitetu. Największe środki na ten cel przekazywała zawsze rodzina Silbersteinów.
"Rozwój", rok 1900.
"Rozwój", rok 1907.
Komitet Kolonii Letnich organizował w celu zdobycia dodatkowych środków. Corocznie w pierwszych dniach stycznia organizowano bal charytatywny, z którego dochody przekazywano do kasy Komitetu.
"Rozwój", rok 1899.
Teresa Silberstein była pomysłodawczynią organizacji wystawy dzieł sztuki w roku 1898. Zaangażowano między innymi malarzy: Samuela Hirszenberga i Leopolda Pilichowskiego. Wiele osób udostępniło swoje zbiory. Na rzecz Komitetu Kolonii letnich zebrano wtedy około 4750 rubli.
Teresa Silberstein patronowała również akcji zakładania ogródków zabaw dla dzieci żydowskich.
Samuel Hirszenberg. Potret Teresy Silberstein.
(źródło: https://artsandculture.google.com/)
Malarz Samuel Hirszenberg (1865-1908) związany był z rodziną Silbersteinów, często przebywał w majątku w Lisowicach.
Obraz długo opisywany był jako portret Sary Poznańskiej (z domu Silbertein, córki Teresy),
jednak ostatnie badania podczas zabiegów konserwatorskich wykazały,
że przedstawia on Teresę Silberstein, żonę Markusa.
Przez dłuższy czas siedziba Komitetu Kolonii Letnich mieściła się w pomieszczeniach kamienicy należącej do Silbersteinów przy ulicy Piotrkowskiej 40.
Kamienica rodziny Sibersteinów przy Piotrkowskiej 40.
"Głos Poranny", rok 1937.
Na początku XX wieku w składzie Komitetu Kolonii etnich byli: Teresa Silberstein - prezes, Stanisław Jarociński - wiceprezes, kasjer - Ignacy Kohn, sekretarz - lekarz Aleksander Pański. W jego składzie znaleźli się też lekarze: Henryk Kohn, Antoni Goldman, Stanisaw Gutentag, Herman Rundo, Elcyk-Sack, Zeligson.
"Czas", kalendarz informacyno-adresowy, rok 1902.
W okresie rewolucji 1905-1907 Komitet Kolonii Letnich zmuszony był do ograniczenia wysyłki dzieci. W 1905 roku wysłano na kolonie 270 dzieci z ubogich rodzin żydowskich, podczas gdy w roku poprzednim - 390, (do Krzyżówki i Nieznanowic wysłano 240, do Ciechocinka 30 dzieci).
"Rozwój", rok 1905.
Kolonie były dofinansowane z dochodu (w wysokości 1000 rubli) zorganizowanego na ten cel przedstawienia w Teatrze Wielkim Fryderyka Sellina (więcej w baedekerze TUTAJ).
Wydane w marcu 1906 roku przepisy ułatwiły zakładanie stowarzyszeń zajmujących się między innymi działalnością spoleczną, w tym filantropijną. W kwietniu 1907 roku grupa mieszkańców Łodzi pochodzenia żydowskiego, w tym między innymi: Teresa Silberstein, jej syn Stanisław, I. Kohn, Stanislaw Jarociński, lekarze: Mieczysław Kaufman, Aleksander Pański, Herman Rundo, Zdzisław Prechner, Stanisław Tugenhold, a także Eugenia Jarocińska, Józef i Stefania Maybaumowie (Marzyńscy), Paulina Przedborska, Anna Kohn i Maria Sachs wystąpili do władz gubernialnych o zarejestrowanie stowarzyszenia "Towarzystwo Letnich Kolonii Dla Dzieci Wyznania Mojżeszowego w Łodzi". W świetle przedłożonego i zatwierdzonego statutu stowarzyszenie wyznaczyło sobie zadania sprowadzające się do podejmowania starań o polepszenie stanu zdrowia chorych dzieci pochodzących z biednych rodzin żydowskich w drodze organizacji wypoczynku w okresie letnich miesięcy. Miały to być kolonie letnie dla podopiecznych obojga płci w wieku do 13 lat.
Nowa instytucja faktycznie była kontynuacją prac Komitetu Kolonii Letnich, która miała utrzymywać się ze składek członkowskich, darowizn pieniężnych i matrialnych, dochodów z organizacji różnych imprez, dochodów z posiadanego majątku i papierów wartościowych.
Na czele Towarzystwa stał zarząd wybierany na trzy lata w składzie 15 osób. Towarzystwo Letnich Kolonii rozpoczęło działalność w czerwcu 1907 roku. Na czele wybranego wówczas zarządu stali: Herman Rundo - przewodniczący, Regina Koral - wiceprzewodnicząca, Stanisław Tugenhold - sekretarz, Lew Lubotynowicz - kasjer.
Ponadto w pierwszym zarządzie znaleźli się: Estera (Stella) Berlinerblau, Helena Sachs, Teresa Silberstein, Róża Kohn, Anna lauterbach, lekarze: Antoni Goldman, Natan Goldblum, Zdzisław Prechner, Józef Sachs, adwokat Maurycy Kon i inż. Edward Rosenthal.
"Rozwój", rok 1907.
W 1908 roku na miejsce Natana Goldbluma i inż. Edwarda Reosnthala weszli: fabrykant Michał Kon i Stefania maybaumowa. W 1910 roku funkcji członka zarządu zrzekł się Herman Rundo (będącym także jego przewodniczącym). Nowym przewodniczącym został Antoni Goldman, a jego zastępcą Estera Berlinerbalu. Nowym sekretarzem został lekarz Abram Maszlanka, a kasjerem - Maksymilian Koniński.
"Rozwój", rok 1911.
Po zabójstwie Mieczysława Silbersteina (13 września 1907 roku, więcej w baedekerze czytaj TUTAJ), jego matka, Teresa Silberstein wycofała się z aktywnej działalności społecznej.
"Rozwój", rok 1907.
Teresa Silberstein przekazała na własność Towarzystwa Kolonii Letnich posiadłość w Krzyżówce wraz z budynkami, wartości 10 tysięcy rubli. Ponaddto zobowiązała się przekazać tej instytucji 3 tysiące rubli, które wykorzystano na budowę nowego pawilonu, ale postawiła pewne warunki: aby kolonia w Krzyżówce nosiła imię jej fundatorów - Markusa i Dawida Silbersteinów, o czym miała informować odpowiednia tablica, a także aby pod tym tytułem została wpisana do hipoteki, w przypadku likwidacji Towarzystwa posiadłość miała przejść na własność Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności.
"Rozwój", rok 1911.
W dowód uznania dla 14-letniej działalności na stanowisku przewodniczącej zlikwidowanego Komitetu Kolonii Letnich Teresa Silbesrstein została pierwszym członkiem honorowym nowej instytucji filantropujnej.
Zmarła 10 lipca 1914 roku swym majątku w Lisowicach, z którego część terenu oddała na miejsce kolonii dla dzieci.
"Lodzer Zeitung", 1914.
Grobowiec Markusa i Teresy Silbersteinów,
Nowy Cmentarz Żydowski przy ulicy Brackiej w Łodzi.
Nowa instytucja, "Towarzystwo Letnich Kolonii Dla Dzieci Wyznania Mojżeszowego w Łodzi" przejęla też majątek ruchomy i nieruchomy byłego Komitetu Kolonii Letnich. Nadzor nad majątkiem ruchomym przejęły Estera Berlinerblau, Róża Kohn i Maria Sachsowa. Estera Berlinerbalu przejęla nadzór nad działem gospodarczym, a inż. Lew Lubotynowicz został gospodarzem kolonii w Krzyżówce koło Lisowic i objął nadzór techniczny nad budynkami. Zarząd Towarzystwa opracował regulamin porządku dziennego na kolonii, zasady opieki i żywienia dzieci. Towarzystwo Letnich Kolonii przeniosło swoją siedzibę do lokalu przy ulicy zachodniej 20, przekazanego mu w uzytkowanie przez Łódzkie Żydowskie Towarzystwo Dobroczynności. W 1907 roku należało do niego 400 członków.
"Rozwój", rok 1911.
Po upadku rewolucji 1905-1907 roku wzrosła ofierność członków i Towarzystwo przystąpiło do wysyłania na kolonie większych grup dzieci. Najlepiej ilustruje to wykaz dzieci wysyłanych na letni pobyt do Krzyżówki: 1907 rok - 105, 1909 rok - 240, 1910 rok - 360, 1911 rok - 480.
Dzieci wysyłano na 5-tygodniowe turnusy. W Krzyżówce opiekę nad posopiecznymi sprawował 7-osobowy personel. W styczniu 1911 roku powołano jako organ pomocniczy komitet finasowo-gospodarczy, którym kierował A. Lourie.
"Rozwój", rok 1911.
W tym samym, 1911 roku kosztem 1000 rubli zbudowano w Krzyżówce dom gospodarczy. Niezbędne środki zgromadzono z ofiar członków Towarzystwa.
"Rozwój", rok 1911.
Władze Towarzystwa organizowały też różnorodne imprezy, w tym przedstawienia dla dzieci w celu zdobycia dodatkowych środków i pokrycia rosnących wydatków.
W 1909 roku zorganizowano w Teatrze Wielkim przedstawienie "Cierpki owoc" pod kierunkiem Zelwerowicza, a w 1910 koncert z udziałem pianistki Zofii Bersteinówny. W preliminarzu budżetowym na 1911 rok wydatki oszacowano na 6460 rubli.
"Rozwój", rok 1910.
Przed wybuchem I wojny światowej Towarzysto Letnich Kolonii Dla Dzieci Wyznania Mojżeszowego posidało już ponad 20-letnią tradycję opieki nad wielkim zbiorowiskiem swoich podopiecznych. Z jego usług, łącznie z poprzednikiem, Komitetem Kolonii Letnich skorzystało kilka tysięcy dzieci z biednych rodzin żydowskich. Wybuch I wojny światowej przerwał działalność tej zasłuzonej instytucji.
"Republika", rok 1923.
W okresie międzywojennym tradycja kolonii letnich dla dzieci wyznania mojżeszowego kontynuowana była przez Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej (TOZ), którego oddział łódzki posiadał własny ośrodek kolonijny pod Łodzią.
A wszystko zaczęło się od pomysłu, zaangażowania i energii Teresy Silberstein, żony Markusa, również wielkiego filantropa i działacza społecznego. Szkoda, że o Silbersteinach Łódź prawie wcale nie pamięta, a przecież ich rola w rozwoju Łodzi była niebagatelna. Więcej o rodzinie Silbersteinów przeczytasz klikając w linki podane na końcu notatki.
Grobowiec rodzinny Silbersteinów. Nowy Cmentarz Żydowski przy ulicy Brackiej.
źródło:
Kazimierz Badziak, Jacek Walicki. Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi (do 1939 r.)
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz strony artsandculture.google.com/
Fot. współczesne Monika Czechowicz
Przeczytaj jeszcze w baedekerze:
BAEDEKER POLECA:
Kazimierz Badziak, Jacek Walicki. Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi (do 1939 r.)
