środa, 23 czerwca 2021

PIOTRKOWSKA 68. Dom Fryderyka Eisenbrauna.


Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w sierpniu 1833 roku, plac nr 108 (dzisiaj Piotrkowska 68) przy ulicy Piotrkowskiej objął tkacz przybyły z Czech, Florian Kreps.
Nowy właściciel zobowiązał się do:
utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki tkanek bawełnianych, składającej się z 3 warsztatów, przy której 2 czeladzi użytych będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego jednofamilijnego.
Po śmierci Floriana Krepsa nieruchomość przeszła w ręce jego syna, Floriana juniora i córki Anny, zamężnej Grohman. Florian junior wykupił udziały siostry i stał się jedynym właścicielem nieruchomości.

Führer dur Łódź, 1898.

Kontraktem z września 1864 roku Florian junior sprzedał nieruchomość Fryderykowi Eisenbraunowi.
Na froncie Piotrkowskiej stał w tym czasie "dom z drzewa mieszkalny pod dachówką mający długości łokci* 30, szerokości łokci 16, a wysokości łokci 5 nowej miary polskiej.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

(źródło: REFOTOGRAFIE)


Dwupiętrowa kamienica frontowa została wzniesiona w pierwszej połowie lat 90. XIX wieku, według projektu Ignacego Markiewicza (z 1892 roku).

Fryderyk Eisenbraun (1822-1902)

Fryderyk Eisenbraun pochodził z Wirtenbergii. Początkowo osiadł we wsi Bachcice, a około 1860 roku przybył do Łodzi. W 1865 roku założył ręczną tkalnię materiałów bawełnianych przy ulicy Zachodniej. Następnie kupił działkę przy ulicy Piotrkowskiej 68, i po 1881 roku firma została przeniesiona pod ten adres. "Lodzer Zeitung" z 1868 roku zamieszcza ogłoszenie o zamiarze sprzedaży domu przy Piotrkowskiej 68 (dawna numeracja 508), jednak zabudowania i parcela pozostały własnością Eisenbrauna.
"Lodzer Zeitung", 1868.

"Łodzianin", rok 1893.


Firma przy Piotrkowskiej miała mechaniczną tkalnię z 62 krosnami i przędzalnię odpadków bawełnianych, zatrudniała 185 robotników. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
 

Po ponownym przeniesieniu fabryki, przy Piotrkowskiej 68 pozostały składy i biura firmy, kamienica i parcela były własnością Fryderyka Eisenbrauna, a potem jego spadkobierców.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, taryfa domów przy ulicy Piotrkowskiej, rok 1902.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

Fryderyk Eisenbraun był jednym z przywódców buntu ręcznych tkaczy z 1861 roku zwanego "luddyzmem", skierowanego przeciwko zmechanizowanym krosnom.  


W 1894 roku Eisenbraunkupił rozległą działkę przy ulicy Widzewskiej 224 (214, później 226/228, numeracja parceli zmieniała się, dzisiaj - ulica Kilińskiego 228) i zbudował na niej "Manufakturę Bawełnianą F.  Eisenbraun".

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.


Mieściła się tu przędzalnia (23 tysiące wrzecion), tkalnia (506 krosien), draparnia, farbiarnia i bielnik. Firma zatrudniała około 1000 osób i wytwarzała przędzę i tkaniny bawełniane.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, taryfa domów i parceli przy ulicy Widzewskiej (dziś Kilińskiego), rok 1912.

Fryderyk Eisenbraun był żonaty z Emilią (z domu Eicher, zmarła w 1898 roku), z którą miał szóstkę dzieci. Zmarł w Łodzi w 1902 roku, pochowany został na Starym Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim przy ulicy Ogrodowej.  Po jego śmierci firmą zarządzali synowie Cezar (1858-1933) i Gustaw, a następnie wnuk Artur.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1911.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914. 
Taryfa domów i parceli przy ówczesnej ulicy Widzewskiej.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Taryfa domów z 1920 roku wymienia braci Gustawa i Cezarego Eisenbraun jako właścicieli posesji.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1934.
W 1924 roku dla ratowania zakładu zniszczonego podczas I wojny światowej zawiązano rodzinną spółkę akcyjną z kapitałem 4,9 tysięcy złotych, 49% akcji pozostawało w rękach zagranicznych wierzycieli. 

Dziennik Narodowy, rok 1915.

Cezary Eisenbraun, syn Fryderyka był społecznikiem, członkiem magistratu i Rady Miejskiej m. Łodzi. Zmarł w 1933 roku w Łodzi.

"Ilustrowana Republika", 29 grudnia 1933 roku.

Grób rodziny Eisenbraun na Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej w Łodzi.


Przedsiębiorstwem kierowali Otton i Artur Eisenbraunowie.


"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1933.

Otton Eisenbraun przez wiele lat był wicekomendantem Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej. Był też aktywnym członkiem Zgromadzenia Majstrów Tkackich, tak jak jego brat Artur i synowie Fryderyka: Gustaw i Cezary.

Jednodniówka "W stulecie założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924.

Na terenie należącym do byłej manufaktury Eisenbraunów stoi również, zachowana do dzisiaj willa należąca dawniej do rodziny. Budynek powstał w latach 1894-1895, rozbudowywany w latach 1910, 1926 i 1927.


Willa wybudowana została przez Fryderyka Eisnbrauna ok. 1910 roku,  rozbudowana o południowe skrzydło i przekształcona przez jego syna Cezara. W 1926 roku Artur Eisenbraun dobudował drewnianą altanę oraz w 1927 roku zachodni ryzalit.

"Głos Robotniczy", rok 1945.

Po 1945 roku willa została upaństwowiona - przebudowana mieściła mieszkanie dyrektora Państwowych Zakładów Bawełnianych "Lenta" oraz zakładowy żłobek i przedszkole. 

Na początku lat 90. XX wieku została zakupiona wraz z sąsiadującym terenem przez nowo utworzoną parafię rzymskokatolicką Matki Boskiej Fatimskiej, która wzniosła w sąsiedztwie kościół.

Willa nadal użytkowana jest przez przedszkole (Miejskie nr.90), w części zaś zajmowana jest przez księdza proboszcza.

Położona jest na obszernej wydłużonej działce, porośniętej starodrzewem, poprzedzona dziecięcym placem zabaw.

Budynek sąsiaduje ze stojącym nowym kościołem, od wschodu ma zabudowania dawnej fabryki, a od północy dawną fabrykę Adama Ossera (więcej o fabryce Adama Ossera w baedekerze TUTAJ).

Elewacja frontowa od strony zachodniej, skierowana jest w stronę ulicy. Wejście główne osłonięte jest żelaznym przeszklonym daszkiem i ujęte kolumnami, nad nim duże zamknięte arkadowo okno.

Willa zbudowana została z nietynkowanej cegły licówki, boniowana i tynkowana w partii parteru, całość utrzymana w neorenesansowej szacie wzbogaconej później o elementy "stylu szwajcarskiego".

Wewnątrz willi, na półpiętrze podziwiać możemy duże arkadowe okno z witrażem o roślinnych formach. Widzę słodkie czerwone jabłka...

"Straż Polska", rok 1919.


Wracamy na Piotrkowską 68 i innych historii i ludzi związanych z tym miejscem.

Informator m. Łodzi, rok 1919.

W kamienicy przy Piotrkowskiej 68 mieszkał Dawid (Lejb) Helman, lekarz laryngolog.

Dawid Helman urodził się w 1875 roku w Częstochowie. Po ukończeniu szkoły średniej studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, tam też uzyskał doktorat medycyny w zakresie laryngologii w 1900 roku. Po odbyciu praktyki w kraju i za granicą zamieszkał w 1902 roku w Łodzi. Podczas wojny rosyjsko-japońskiej Dawid Helman służył na Dalekim Wschodzie jako asystent w oddziale otiatrycznym szpitala wojskowego. Ponownie został wcielony do wojska w roku 1924, został skierowany na front południowo-zachodni. Wydarzenia rewolucyjne 1917 roku zastały go w Czerniowcach, gdzie opiekował się ludnością polską, a nawet został wybrany do tamtejszego magistratu na przewodniczącego komisji kulturalno-oświatowej działającej w Domu Polskim. Przenoszony kolejno do różnych szpitali wojskowych, znalazł się w Petersburgu, skąd w połowie 1918 roku powrócił do Łodzi, gdzie został lekarzem oddziału czołgów 31 pułku Strzelców Kaniowskich i ordynatorem oddziału laryngologicznego Szpitala Okręgowego.

Informator m. Łodzi, rok 1919.

Dr. Helman prowadził praktykę prywatną, pracował też w Instytucie Leczenia Radem Łódzkiego Towarzystwa Zwalczania Raka. Był członkiem i wchodził w skład zarządu Łódzkiego Esperanckiego Towarzystwa Łodzi (Lodza Esparanto-Societo), członkiem Komisji Gospodarczej przy Wydziale Zdrowotności Publicznej, prezesem sekcji łódzkiej Towarzystwa Otolaryngologów (w latach 1926-1928), zastępcą prezesa zarządu Izby Lekarskiej Łódzkiej, członkiem zarządu łódzkiego oddziału TOZ.

"Ilustrowana Republika", rok 1932.

Po ustanowieniu niemieckiej administracji w Łodzi został członkiem zatwierdzonej 5 listopada 1939 roku Rady Starszych. Aresztowany 11 listopada w czasie jej pierwszego posiedzenia, a następnie zwolniony, wszedł w skład drugiej Rady, ukonstytuowanej w lutym 1940 roku, z upoważnienia której kierował Wydziałem Zdrowia Gminy do całkowitego zamknięcia getta prze Niemców, w kwietniu 1940 roku. Był w tym czasie zastępcą przełożonego Starszeństwa Żydów w getcie łódzkim – Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Po zamknięciu getta zastąpił go na tym stanowisku dr Leon Szykier, a on sam pracował jako lekarz. Zmarł 14 listopada 1942 roku, co odnotowuje „Kronika getta łódzkiego”. Miejsce pochówku nie jest znane. Jego żona Paulina (1888-1944) zginęła w Oświęcimiu (Auschwitz).


W latach 30. XX wieku (od 1935 roku) przy Piotrkowskiej 68 działało biuro podróży "Wagons Lits Cook", szeroko reklamujące się w ówczesnej prasie, często oferując wycieczki do Palestyny.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

Firma Wagons-Lits Cook istniała do wybuchu II wojny światowej. Po jej zakończeniu jakby... kontynuacją tego miejsca było Biuro Podróży "Orbis".

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Księga adresowa m. Łodzi, rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1966.


"Rozwój", rok 1902.

Ok. 1902 roku zainstalował się tutaj skład Spółki Akcyjnej Towrzystwa Fabryki Wyrobów Żelaznych Władysława Gostyńskiego, którego jedynym przedstawicielem i prowadzącym sprzedaż w Łodzi był Walenty Cielecki. 
 Można powiedzieć, że była to pierwsza w Łodzi "Castorama", czy "Leroy Merlin" 😉.

"Rozwój", rok 1903.

"Goniec Łódzki", rok 1903.

Spis wystawców i okazów Wystawy Higieniczno-Spożywczej w Łodzi , rok 1903.

"Rozwój", rok 1910.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1911.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1911.

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1912.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

"Rozwój", rok 1913.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1914.

"Rozwój", rok 1914.

"Życie Łódzkie", rok 1914.

Jednodnówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

Od ok. 1923 roku Cielecki prowadził interesy już samodzielnie.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

"Rozwój", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1929.

Od 1911 roku do wybuchu II wojny światowej (później jego spadkobiercy) przy Piotrkowskiej 68 prowadził Fabrykę Wyrobów Włókienniczych A. M. Mintz.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Księga adresowa m. Łodzi, rok 1938.

"Kurier Popularny", rok 1947.

Po II wojnie światowej mieściła się tutaj między innymi, siedziba "Kuriera Popularnego" (wychodzącego w latach 1944-1956, wydawca Wojewódzki Komitet PPS) i Studium Języków Obcych.

Księga adresowa m. Łodzi, rok 1947.

Księga adresowa m. Łodzi, rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1964.

"Dziennik Łódzki", rok 1987.

Dzisiaj ma tu swoją siedzibę Studium Języków Obcych "Wawrzonek".


Inne firmy, składy i sklepy mieszczące się dawniej przy Piotrkowskiej 68:

"Rozwój", rok 1911.

Kalendarz Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1935.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Głos Chłopski", rok 1948.

"Głos Kaliski", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1967.

"Dziennik Łódzki", rok 1970.

"Dziennik Łódzki", rok 1986.

"Dziennik Łódzki", rok 1988.


Dzisiaj przy Piotrkowskiej 68 ma swoją siedzibę galeria łódzkiej Akademii Sztuk Pięknych.

Małgorzata Zawada :
Galeria ASP przy ulicy Piotrkowskiej 68 rozpoczęła swoją działalność 16 marca 2015 roku. Jest miejscem prezentacji różnorodnych prac studentów ze wszystkich wydziałów uczelni, a jej głównym zadaniem jest propagowanie sztuki współczesnej wśród mieszkańców Łodzi. Jest naszym „oknem na świat”, które ma także zachęcać do studiowania w Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi. Charakterystycznym elementem galerii jest widoczny z ulicy ażurowy, intensywnie chabrowy sufit. Wzór został przeniesiony z konkretnej XIX-wiecznej kamienicy z ul. Piotrkowskiej 171. Autorki dekoracyjnego sufitu to: Zuzanna Strychalska, Olga Fiedorowicz, Patrycja Chaberska oraz Paulina Maślak z Wydziału Wzornictwa i Architektury Wnętrz. Praca powstała pod kierunkiem dr. hab. Roberta Sobańskiego i dr. Bogusława Krzciuka.

Piotrkowska 68. 
"Na styku". Projekt Pracowni Działań Interaktywnych i Site-Specyfic Wydziału Rzeźby i Działań Interaktywnych Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi oraz Wydziału Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, rok 2018. Fot. baedeker łódzki.

Galeria ASP uczestniczy we wszystkich imprezach, które odbywają się na ul. Piotrkowskiej. Wówczas drzwi do naszych przestrzeni otwarte są dla zwiedzających do późnych godzin wieczornych. A działo się tak podczas Nocy Muzeów, Święta Ulicy Piotrkowskiej, Dni Łodzi, Miksera Regionalnego, Trawników Kultury, Festiwalu Kinetycznej Sztuki Światła Light Move Festival. W te dni galerię odwiedziło kilka tysięcy zwiedzających. Do naszego „okna na świat” chętnie przychodzą zarówno mieszkańcy Łodzi, jak i turyści. Mamy prężnie działający fanpage na portalach społecznościowych. Planujemy otworzenie sklepu internetowego, by ułatwić studentom sprzedaż prac. Wernisaże w naszej nowej przestrzeni wystawienniczej odbywają się zwykle co dwa, trzy tygodnie i odwiedza nas wówczas bardzo wielu gości (...)
Strona galerii:
Galeria ASP Piotrkowska 68

Źródła:
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Krzysztof Stefański. Łódzkie wille fabrykanckie.
Jan Bohdan Gliński. Słownik lekarzy.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
https://piotrkowska-nr.pl/
Galeria Piotrkowska 68 (lodz.pl)


"Rozwój", rok 1911.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego.

Fot. współczesne Monika Czechowicz