W
1834 roku plac nr 100 przy dzisiejszej Piotrkowskiej 80 objął tkacz
przybyły z Czech, Bernard Geyge. Właściciel zobowiązał się do
utrzymywania warsztatu wyrobów bawełnianych oraz do wystawienia
drewnianego domu, z otrzymanego bezpłatnie na ten cel drewna z lasów
rządowych.
Przeczytaj
w baedekerze:
W
1842 roku Geyge sprzedał nieruchomość Gottfrydowi Gocht. Na
froncie ulicy Piotrkowskiej stał w tym czasie drewniany dom
mieszkalny.
Przynajmniej od pierwszej połowy lat 50. XIX stulecia nieruchomość przy dzisiejszej Piotrkowskiej 80 należała do Karola Fryderyka Michel’a. W latach 60. Karol Fryderyk Michel był również właścicielem sąsiedniej nieruchomości, przy Piotrkowskiej 78.
Przynajmniej od pierwszej połowy lat 50. XIX stulecia nieruchomość przy dzisiejszej Piotrkowskiej 80 należała do Karola Fryderyka Michel’a. W latach 60. Karol Fryderyk Michel był również właścicielem sąsiedniej nieruchomości, przy Piotrkowskiej 78.
Piotrkowska 78
Przeczytaj
w baedekerze:
Na
początku lat 80. XIX wieku Michel wykupił grunt działki przy
Piotrkowskiej 80 i odsprzedał go W. Brombergowi. W 1882 roku
Bromberg wystawił kamienicę frontową, według projektu Edwarda
Creutzburga z 1881 roku.
Przeczytaj w baedekerze:
Ludzie, którzy zbudowali Łódź i... Edward Creutzburg, pierwszy łódzki architekt wolno praktykujący. (baedekerlodz.blogspot.com)
"Führer durch Lodz", 1898.
Kalendarz "Łodzianin", rok 1899.
Pod
koniec lat 80. XIX wieku posesja przeszła w ręce kupca i fabrykanta
Judela Lewina Bary.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
W latach 90. rozwijające się przedsiębiorstwo
Barego, później spółka akcyjna, kupiło i rozbudowało obiekty
przemysłowe przy ulicy Karola 19 (dzisiaj ul. Żwirki 19),
wystawione przez Wilhelma Kerna, użytkowane później przez firmę
„Landau i Weile”.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.
Żwirki 17/19.
W
1902 roku ogłoszono upadłość kupca Judela Lewina Bary (został
aresztowany i osadzony w więzieniu dla dłużników), ale fabrykę
przy Karola 19, należącą do Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów
Bawełnianych J. L. Bary w Łodzi, wyłączono z postępowania.
.png)
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.
"Rozwój", rok 1902.
Niespełna dwa miesiące po bankructwie pryncypała, w grudniu 1902 roku fabryka spłonęła…
"Rozwój", rok 1902.
Jej ubezpieczenie (w pięciu towarzystwach
ubezpieczeniowych) opiewało na sumę miliona rubli! W części
spalone zabudowania fabryczne przy Karola 19, kupił w 1903 roku
Karol Rajmund Eisert.
Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung", 1863-1913.
Przeczytaj w baedekerze:
Nieruchomość
przy Piotrkowskiej 80, wystawioną na publiczną licytację, kupił w
1905 roku Jakub Szmulowicz.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, tok 1908.
Informator m. Łodzi, rok 1914.
"Rozwój", rok 1914.
Szmulowicz
dokupił kilka sąsiednich nieruchomości, w tym tylną, fabryczną
część posesji Hugo Wulffsohna i tym samym stał się właścicielem
dużego terenu, sięgającego do ulicy Mikołajewskiej (dzisiaj
Sienkiewicza 25/27).
"Rozwój", rok 1914.
Fabryka Szmulowicza, wytwarzająca damskie
tkaniny wełniane, zatrudniała przed I wojną prawie 400 robotników.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
W
okresie międzywojennym, do roku 1934, zakłady funkcjonowały dalej.
Produkowano tkaniny wełniane na potrzeby wojska i wykonywano usługi
farbowania i wykończania materiałów. Kryzys końca lat 20. odbił
się bardzo niekorzystnie na kondycji przedsiębiorstwa, które
ostatecznie zamknięto w grudniu 1934 roku.
Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.
W podwórzu znajdowały się fabryki wyrobów wełnianych Beniamina Goldmana & Fausta (od 1910 roku firmę prowadził Goldman) i Maxa Schroetera.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.
W pierwszych latach XX stulecia posiadał tu skład fabryczny i sklep Adolf Kon.
"Rozwój", rok 1910.
"Rozwój", rok 1911.
W
latach 20. XX wieku mieścił się pod tym adresem skład firmy
Samuela Boraksa.
Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.
Jaracza 40.
Przeczytaj w baedekerze:
"Republika", rok 1923.
Przy
Piotrkowskiej 80 Gustaw Rosenthal prowadził duży skład
materiałów aptecznych.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
Miała
tu siedzibę Izba Handlowa Polskich Kupców i Przemysłowców
Chrześcijan.
"Rozwój", rok 1918.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
"Rozwój", rok 1920.
Przy
ulicy Piotrkowskiej 80 mieszkała Halina Krukowska-Eliasberg,
tancerka i nauczycielka tańca. Urodziła
się w 1901 roku, była córką Henryka Krukowskiego, adwokata.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Głos Poranny", rok 1932.
Wraz
z L. Boruńską założyła szkołę rytmiki i tańca, w której
uczono gry na pianinie, gimnastyki, rytmiki i tańca artystycznego.
Szkoła cieszyła się dużym powodzeniem, o czym świadczyły częste
popisy jej uczniów.
"Nowa Panorama", rok 1928.
Gdy
wybuchła wojna, Krukowska opuściła Łódź i wraz z mężem Michałem
Eliasbergiem, lekarzem chirurgiem, przeniosła się do Warszawy.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1933.
W
maju 1941 roku Halina Krukowska-Eliasberg wróciła do Łodzi i zamieszkała w getcie łódzkim
przy ulicy Drewnowskiej 15.
Budynek przy ulicy Drewnowskiej 15.
Przeczytaj w baedekerze:
LITZAMNNSTADT GETTO – ULICA DREWNOWSKA 15 (baedekerlodz.blogspot.com)
Przeczytaj w baedekerze:
LITZAMNNSTADT GETTO – ULICA DREWNOWSKA 15 (baedekerlodz.blogspot.com)
Jej powrót był spowodowany decyzją
Przełożonego Starszeństwa Żydów getta łódzkiego, Chaima
Mordechaja Rumkowskiego, który zmusił jej męża do opuszczenia
getta warszawskiego i zamieszkania w Łodzi. W
łódzkim getcie Krukowska pełniła funkcję kierownika działu choreografii
Domu Kultury. Jej dalsze losy nie są znane.
Chaim Mordechaj Rumkowski w otoczeniu swych współpracowników
na koncercie w Domu Kultury.
Przeczytaj w baedekerze:
Przy
Piotrkowskiej 80 mieszkał Henryk (Herszel) Passierman, dziennikarz.
Urodził
się w 1898 roku w Łodzi. W latach międzywojennych pracował
początkowo jako reporter w „Expressie Wieczornym Ilustrowanym”,
gazecie koncernu prasowego „Republiki”.
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1929.
"Ilustrowana Republika", rok 1939.
Na
krótko przed wojną Passierman został kierownikiem działu
depeszowego „Republiki” i „Expressu”. Od 1925 roku był
członkiem Związku Dziennikarzy Polskich w Łodzi, późniejszego
oddziału łódzkiego Syndykatu Dziennikarzy Polskich.
Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.
8 listopada 1939 roku został aresztowany „za przynależność do polskiej
inteligencji”, po czterech dniach skazany na śmierć przez sąd
doraźny i zamordowany wkrótce w czasie masowej egzekucji w lasach
lućmierskich.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.
"Lodzer Zeitung", 1915.
Jednodniówka "Ratujcie dzieci" z 11 czerwca 1916.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
"Ilustrowana Republika", rok 1925.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1936.
.png)
"Głos Poranny", rok 1937.
W latach 20. XX wieku znajdował się tutaj skład sukna Emanuela Dykmana.
Kalendarz Informator, rok 1923.
Kalendarz Informator, rok 1924.
W latach 30. XX wieku przy Piotrkowskiej 80 mieścił się sklep z tkaninami firmy A.G.B, znany eleganckim łodziankom:
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1932.
"Ilustrowana Republika", rok 1932.
"Ilustrowana Republika", rok 1933.
"Głos Poranny", 1936 "Głos Poranny", 1937.
"Głos Poranny", rok 1939.
Mieścił się tu także skład jedwabi, wełny i bawełny, należący do A. Brenera.
.png)
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
Kamienica
przy Piotrkowskiej 80 pochodzi z 1881 roku, jest siedmioosiowa i
czterokondygnacyjna, ma kształt zbliżony do kwadratu i jest jedną
z najbardziej przestrzenną z fasad bez dominanty. Zwieńczono ją
wydatnym gzymsem, co nie jest zbyt częste w łódzkich kamienicach.
Ciekawe jest rozwiązanie kondygnacji mieszkalnych. Zdecydowanie najwyższe jest pierwsze piętro, co mogłoby sugerować, że jest ono kondygnacją reprezentacyjną. Potraktowane jest jednak podobnie jak użytkowy parter, posiada bowiem jak on boniowanie. Jednakże układ okien, ich dekoracyjne obramienia, umieszczone pod nimi dekoracje w formie głów męskich oraz gorgon, a także bogato zdobiony fryz pod gzymsem mogą świadczyć o jego mieszkalnym charakterze.
Tymczasem
najbardziej dekoracyjne, bo zaopatrzone w półkolumny, są piętro
drugie i trzecie, mimo że ostatnie z nich jest zdecydowanie
najniższe, ma najmniejsze okna i najskromniej dekorowane obramienia
okienne. Kompozytowe kolumny w wielkim porządku, posiadają
przewiązkę w połowie swojej wysokości, boczne części fasady
zamykają tej samej wielkości czworoboczne filary. Piętro drugie
potraktowane jest najbardziej spektakularnie, nawiązuje bowiem
ewidentnie do renesansu weneckiego. W nadłuczach okien znajdują się
amory-syreny z trójzębami w dłoniach. Bez wątpienia fasada tej
kamienicy należy do najbardziej reprezentacyjnych przykładów tego
typu.
Firmy,
sklepy i składy mieszczące się niegdyś przy ulicy Piotrkowskiej
80, które tworzyły historię tego miejsca:
"Czas', kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.
"Czas', kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.
"Rozwój", rok 1908.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
"Republika", rok 1923.
Kalendarz Informator, rok 1923.
"Republika", rok 1924.
"Republika", rok 1925.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Republika", rok 1925.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1939.
Po
II wojnie światowej miał tu swoją siedzibę oddział warszawskiej spółdzielni "Solidarność" zajmującej się sprzedażą okryć damskich i męskich, kapeluszy i inn.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Głos Robotmiczy", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
Tuż po wojnie, już w 1945 roku Edward Głąb otworzył przy Piotrkowskiej 80 wytwórnię przyrządów szklanych laboratoryjnych i technicznych, która wytwarzała również.... choinkowe bombki.
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
.png)
"Głos Kaliski", rok 1947.
Jeszcze dwa ogłoszenia z okresu powojennego:
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1949.
Po II wojnie światowej przy Piotrkowskiej 80 umieściła swój sklep i biuro Łódzka Spółdzielnia Ogrodnicza:
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
.png)
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1975.
W
filmie „Edi” Piotra Trzaskalskiego, w bramie przy Piotrkowskiej
80 Jacuś (Jacek Braciak) wiózł na wózku okaleczonego Ediego
(Henryk Gołębiewski).
Mieścił się tutaj Klub Fabryka.
Fabryka to legenda na łódzkiej mapie rozrywki. Był to ulubiony lokal reżysera Władysława Pasikowskiego (kręcił w nim zdjęcia do "Słodko-gorzkiego", rok 1996), znajdował się w bramie - na przeciwko Klubu "Siódemki".
W
1956 roku uruchomiono tutaj Palarnę Kawy (w palarni zainstalowano
także specjalne młynki do jej mielenia).
Mieścił się tutaj Klub Fabryka.
Fabryka to legenda na łódzkiej mapie rozrywki. Był to ulubiony lokal reżysera Władysława Pasikowskiego (kręcił w nim zdjęcia do "Słodko-gorzkiego", rok 1996), znajdował się w bramie - na przeciwko Klubu "Siódemki".
Nazwa Fabryka to nie przypadek. W
typowym dla fabrycznej Łodzi budynku z połowy XIX wieku,
wybudowanym z czerwonej nieotynkowanej cegły, przed wojną mieściła
się słynna wytwórnia wódek i likierów "Bachus" Henryka Hercberga.
"Głos Poranny", rok 1932.
Funkcjonowała krótko jeszcze po II wojnie światowej.
Dzisiaj przy Piotrkowskiej 80 gości łodzian Kub Gossip.
Źródła:
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik Biograficzny.
Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.
Grażyna Kobojek. Łódź – kalendarium XX wieku.
Ulica Piotrkowska 80 w Łodzi. Historia posesji w latach 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)
Joanna Podolska, Jakub Wiewiórski. Spacerownik. Łódź filmowa.
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik Biograficzny.
Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.
Grażyna Kobojek. Łódź – kalendarium XX wieku.
Ulica Piotrkowska 80 w Łodzi. Historia posesji w latach 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)
Joanna Podolska, Jakub Wiewiórski. Spacerownik. Łódź filmowa.
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.
"Rozwój", rok 1912.
"Głos Poranny", rok 1937.
Na zakończenie sensacyjnie:
"Głos Poranny", rok 1939.
Fot. wycinki prasowe pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. współczesne Monika Czechowicz