Poza Łodzią najważniejszym miejscem w województwie, związanym ze społecznością prawosławną, jest piotrkowska cerkiew pw. Wszystkich Świętych. Pamiętajmy, że nie należy utożsamiać wyznania z narodowością i nie każda osoba przwosławna ma rosyjskie korzenie. Wśród prawosławnych naszego regionu są też Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Grecy, Ormianie i inni.
Początki piotrkowskiej cerkwi wiążą się właśnie z Grekami, dopiero później inicjatywę przejęli Rosjanie obecni w stolicy guberni, którą był Piotrków.
Zbudowana w latach 1844-1847 cerkiew pw. Wszystkich Świętych (ulica Słowackiego 15) - jest pamiątką obecności Greków przybyłych do Piotrkowa w połowie XVIII wieku.
Zachował się bogaty ikonostats sprowadzony z Petersburga i cenne ikony z XIX i XX stulecia. Cerkiew należy do diecezji łódzko-poznańskiej i jest jedną z dwóch parafii prawosławnych, które funkcjonują w województwie łódzkim.
Prawosławna parafia w Piotrkowie istnieje już od 1788 roku. Początkowo wierni modlili się na strychu domu, który należał do greckiego kupca. Budynek spłonął doszczętnie w 1848 roku, ale wtedy trwały już prace nad budową nowej cerkwi. Wybrano miejsce przy jednej z głównych ulic miasta.
5 maja 1846 roku położono kamień węgielny, a dwa lata później - 28 listopada 1848 roku - sobór poświęcono.
Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim, rok 1923.
Początkowo wzniesiono niewielki obiekt w stylu bizantyjskim na planie krzyża greckiego. Świątynię wybudowano według projektu architekta Andrzeja Gołońskiego za 13.967 rubli.
Andrzej Gołoński (1799-1854)
- polski architekt. Studiował na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Przedstawiciel póxnego klasycyzmu, w swoich projektach stosował także formy gotyckie i renesansowe.
Pełnił funkcję budowniczego Wydziału Przemysłu i Handlu w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w Warszawie.
Ikonostats wykonano w Petersburgu. Był jednorzędowy, z drewna lipowego, pozłacany. Zdobi go dwanaście ikon olejnych na złoconym tle, ich autorem był warszawski malarz Aleksander Kokular.
Aleksander Kokular (1793-1846)
- polski malarz, kolekcjoner i pedagog, przedstawiciel późnego klasycyzmu, współzałożyciel Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, wolnomularz.
Twórczość Kokulara obejmuje sceny mitologiczno-historyczne i religijne, także portrety, głownie męskie (między innymi cara Mikołaja I, namiestnika Iwana Pakiewicza, hrabiego Aleksandra Potockiego) i obrazy religijne, chociaż podejmował również tematykę antyczną i historyczną.
Nie minęło 20 lat, gdy nowo mianowany gubernator piotrkowski - Iwan Kachanow - zdecydował się na przebudowę i powiększenie soboru według projektu petersburskiego architekta Iwana Sztrema (funkcjonuje też jako Strohm), który budował pierwszą prawosławną cerkiew w Paryżu. Nadzorem nad piotrkowską modernizacją zajmował się architekt Ignacy Markiewicz. Kosztowała 32 tysiące rubli.
Iwan Wasiliejewicz Sztrem (Strom, Strohm) (1825-1887)
- rosyjski architekt.
Studiował na Rosyjskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, budował budynki cerkiewne, między innymi w Niemczech i Atenach. W latach 1858-1861 nadzorował budowę soboru Aleksandra Newskiego w Paryżu.
(źródło fotografii: https://commons.wikimedia.org/)
Dobudowano nawę z wieżą (dzwonnicą), a pozostałe ramiona przesunięto o siedem metrów. Wchodzi się przez przedsionek, nad którym postawiono ośmioboczną dzwonnicę, gdzie znalazło się miejsce na dziewięć dzwonów!
W trzech niszach dzwonnicy znajdują się ikony świętych: Cyryla i Metodego, Włodzimierza oraz Aleksandra Newskiego.
Nad drzwiami bocznymi umieszczono ikony apostołów Piotra i Pawła, a nad wejściem głównym - ikonę Chrystusa Zbawiciela wykutą w miedzianej tablicy.
Ściany zewnętrzne zdobią pilastry i alabastrowe głowice. W ramionach transeptu znajdują się trzy kaflowe piece do ogrzewania.
"Dziennik Narodowy", rok 1919.
Wewnątrz soboru jest dwurzędowy pozłacany ikonostats dłuta Serebriakowa. Ikony wykonał petersburski artysta Wasiljew ok. 1870 roku. Posadzka została wykonana z czarnego i białego mamrmuru i ułożona w szachownicę. Chór wspary jest na dwóch osmiobocznych, żeliwnych słupach, chroni go żeliwna balustrada.
W niedzielę odbywają się nabożeństwa i wtedy można obejrzeć wnętrze.
Po przebudowie świątnia mogła zmieścić czterysta osób. Ponownie wyświęcono ją 9 grudnia 1870 roku.
Źródła:
Joanna Podolska, Michał Jagiełło. Spacerownik. Rosyjskimi śladami po województwie łódzkim.
Przeczytaj jeszcze:
oraz:
"Głos Trybunalski", rok 1938.
Fot. archiwalne pochodzą ze stron:
http://dawnypiotrkow.pl/
https://commons.wikimedia.org/
oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. współczesne Monika Czechowicz
BAEDEKER POLECA:
Joanna Podolska, Michał Jagiełło. Spacerownik. Rosyjskimi śladami po województwie łódzkim.
Kolejna książka z serii "Spacerownik". To niełatwe zadanie - pokazać rosyjskie ślady w Łodzi i w regionie łódzkim. Niestety, w przeszłości, (a także w ostatnich latach) więcej w tych wzajemnych relacjach było (i ponownie jest) trudnych chwil niż pozytywnych kart. Większości mieszkańców województwa łódzkiego Rosjanie kojarzą się z zaborcami albo okupantami. Książka opowiada o zawiłej polsko-rosyjskiej przeszłości reginu. Po ostatnich wydarzeniach na Ukrainie, lektura staje się jeszcze trudniejsza. Ale pamiętajmy też o tym, że nie należy utożsamiać wyznania z narodowością i nie każda osoba przwosławna ma rosyjskie korzenie. Wśród prawosławnych naszego regionu są też Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Grecy, Ormianie i inni.