13 kwietnia
W obozie dla dzieci i młodzieży polskiej przy ulicy Przemysłowej zginął 17-letni więzień Zdzisław Kafarski. Okoliczności śmierci chłopca po wojnie opisał w swych zeznaniach współwięzień - Stanisław Bandrowski:
Razem ze mną był chłopiec o nazwisku Kafarski. Ukradł on któregoś dnia z kuchni kawałek chleba i podzielił między współtowarzyszy. Za to esesmani powiesili go za nogi w garażu, używając tak zwanego flaszencugu [rodzaj wyciągarki] za pomocą którego zaczęli opuszczać go głową do kanału, gdzie znajdowała się zużyta oliwa i smary. Chłopiec w dwa dni po tych torturach zmarł.
W akcie zgonu podano, iż zmarł na skutek zakażenia krwi.
Apel w części obozowej dla chłopców - obóz przy ulicy Przemysłowej w Łodzi, wiosna 1943.
(źródło: IPN w Łodzi)
Przeczytaj w baedekerze:
20 kwietnia
W dniu urodzin Adolfa Hitlera, w siedzibie komitetu miejskiego NSDAP, odbyła się uroczysta przysięga politycznego kierownictwa partii w Łodzi na wierność przywódcy Rzeszy Niemieckiej. Dzieci, które ukończyły 10 lat przyjmowano uroczyście do Hitlerjugend, a 18-letnich członków tej organizacji przyjmowano w szeregi NSDAP. W tym dniu cała Łódź była udekorowana flagami, w witrynach sklepów zostały umieszczone portrety Adolfa Hitlera.
"Litzmannstädter Zeitung", 1944.
"Litzmannstädter Zeitung", 1944.
23 kwietnia
W Warszawie został aresztowany urzędujący szef Biura Informacji i Propagandy (BIP) Okręgu Łódź AK, Jan Dłuski, pseudonimy "Adonis", "Dr. Jan", "Robert". Na tym stanowisku zastąpił go Mieczysław Piotrowicz, pseudonim "Kępa".
kwiecień
Do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem ponownie przybyło niemieckie komando śmierci. Tym razem obóz został zakwaterowany w barakach, położonych na leśnej polanie, blisko miejsca grzebania ofiar.
Załoga obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.
Przeczytaj w baedekerze:
Ze sprawozdania dotyczącego stanu zdrowia dzieci z obozu przy ulicy Przemysłowej za miesiąc kwiecień:
Przeciętny stan więźniów - 1059. Zgonów - 23. Choroby zakaźne - 55, w tym: gruźlica płuc - 50, świerzb - 3, jaglica - 2. Pomoc ambulatoryjna - 635, w tym: obtarcia - 46, rany cięte przy pracy - 20, owrzodzenia i wrzody - 191, gnicie dziąseł - 10, zapalenie dziąseł, oczu, uszu - 410, odmrożenia i oparzenia - 48.
Makieta obozu.
Można ją obejrzeć w Szkolnym Muzeum w pobliskiej Szkole Podstawowej nr 81 im. Bohaterskich Dzieci Łodzi.
Przeczytaj w baedekerze:
6 maja
Na podwórku więzienia przy ulicy Sterlinga (Robert-Koch-Strasse) wykonano wyrok śmierci przez powieszenie na trzech chłopcach: Henryku Dembińskim, Bolesławie Pawelczyku i Stefanie Podlesinie, pseudonimy "Czarny", "Andrzej". Wszyscy byli oskarżeni o przynależność do AK. ich aresztowanie nastąpiło na skutek donosu. Dziewczyna Henryka Dembińskiego pochwaliła się koleżance w pracy, że jej chłopiec należy do podziemnej organizacji. Na drugi dzień zostali aresztowani wraz z całymi rodzinami.
Budynek dawnego więzienia przy ulicy Sterlinga 16.
8 maja
W dwóch łódzkich przedsiębiorstwach Niemcy zorganizowali spotkanie robotników z wziętymi do niewoli polskimi żołnierzami 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 2. Korpusu Polskiego.
12 maja
Został aresztowany Teofil Katra za prowadzenie przez cztery lata tajnego nauczania w Łodzi. Zorganizował wraz z żoną 25 tajnych kompletów, do których zwerbował wielu nauczycieli.
Teofil Katra z rodziną.
Teofil Katra z synami.
(źródło fotografii: Tajne komplety Teofila Katry (1901–1983) Przystanek Historia)
Teofil Katra (1901-1983)
- nauczyciel geografii w łódzkich gimnazjach i liceach, krajoznawca, opiekun młodzieży zajmującej się krajoznawstwem i turystyką.
Teofil Katra, Krynica 1931.
(Fot. zbiory Muzeum Oświaty Ziemi Łódzkiej)
Po aresztowaniu Katra był więziony i torturowany w zakładzie karnym przy ulicy Sterlinga 16 (Robert-Koch-Strasse). Następnie został przewieziony do więzienia na Radogoszczu, skąd trafił do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Po wojnie powrócił do Łodzi.
Budynek dawnego więzienia przy ulicy Sterlinga 16.
Przeczytaj w baedekerze:
oraz:
Przeczytaj w baedekerze:
Ze wspomnień Teofila Katry:
W komplecie nie mogło być więcej osób niż 5-6, więc musiało się tworzyć nowe zespoły. Udało mi się zwerbować dwie polonistki, historyka (zginął później w Oświęcimiu), matematyka, fizyka, chemika, łacinnika, do języka niemieckiego, inżyniera chemika. Lekcje mieliśmy od 7 rano do 21 wieczór, czyli do godziny policyjnej. W największym nasileniu obejmowaliśmy 120 młodzieży obojga płci.
Lekcje odbywały się w oficynie przy Piotrkowskiej 269, na piątym piętrze. Ale trzeba było zachować ostrożność i zbierać się ciągle gdzie indziej. Wybierano domy uczniów, w których Niemcy mieli jakieś instytucje.
Jedna z nauczycielek, Jadwiga Michalska, wspomina, że w mieszkaniu państwa Katrów odbywały się co dwa tygodnie spotkania nauczycieli, na których były omawiane plany pracy na najbliższy okres, były to jakby ciche rady pedagogiczne.
23 maja
Gestapo aresztowało Halinę Kłąb - asa wywiadu łódzkiej organizacji AK. Mimo brutalnego śledztwa do niczego się nie przyznała i nikogo nie wydała.
Osadzono ją z wyrokiem śmierci w więzieniu dla kobiet przy ulicy Gdańskiej 13 (Danzinger Strasse). W trakcie ewakuacji więzienia 17 stycznia 1945 roku zbiegła wraz z koleżanką w okolicach Pabianic.
W 2021 roku przed budynkiem dawnego więzienia przy ulicy Gdańskiej 13 stanął pomnik Haliny Kłąb-Szwarc. Dzisiaj siedziba Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Przeczytaj w baedekerze:
Na Bałutach, przy ulicy Organizacji WiN 10, powstał mural, którego autorami są Piotr Chrzanowski i Alan Osiecki. Jest on dedykowany Halinie Szwarc, która niegdyś zamieszkiwała w tym domu. Projekt powstał z inicjatywy społeczności lokalnej.
Przeczytaj w baedekerze:
25 maja
W obozie dla dzieci i młodzieży polskiej przy ulicy Przemysłowej zginął na skutek niedożywienia i brutalnego pobicia przez esesmana 13-letni więzień - Alojzy Magdans.
Okoliczności śmierci chłopca opisał w swych wspomnieniach współwięzień Kazimierz Stefański:
Magdans był tak głodny, że pożyczał pół pajdki chleba, a rano oddawał całą. Do pracy szedł o głodzie. Był tak dalece wyczerpany, że idąc do pracy przewrócił się. Esesman tak długo go kopał, aż zabił. Wrzucili go później na taczki i odwieźli go do trupiarni w areszcie obozowym.
W akcie zgonu podano, że zmarł na skutek gruźlicy płuc.
Przeczytaj w baedekerze:
25 maja - 10 czerwca
Gestapo dokonało licznych aresztowań żołnierzy AK w Łodzi, w tym prawie wszystkich oficerów II Oddziału Sztabu Okręgu, między innymi: rtm. Bogdana Sękowskiego, pseudonimy "Julian", "Wujek" - inspektor II Oddziału Sztabu Okręgu Łódź AK; por. Zbigniewa Glinickiego, pseudonim "Glina" - pełnił obowiązki szefa Biura Ewidencji i Analiz II Oddziału; ppor. Janusza Różewicza, pseudonimy "Bolesław", "Gustaw" - kierownik referatu wywiadu ofensywnego na Obwód Piotrków Trybunalski; ppor. Józefa Szewczyka, pseudonim "Jótek" - kierownik referatu wywiadu ofensywnego na Łódź; por. Stanisława Baranowskiego, pseudonim "Stanisław" - kierownik referatu wywiadu ofensywnego na Łódź Powiat.
rtm. Bogdan Sękowski
Budynek dawnego więzienia przy ulicy Sterlinga 16.
Portrety współwięźniów wykonane przez Bogdana Sękowskiego w więzieniu przy ulicy Sterlinga 16.
26 maja
Pełniącym obowiązki szefa Biura Informacji i Propagandy (PIP) Okręgu Łódź AK na terenie Kraju Warty został Jerzy Leski, pseudonim "Grot". Działał do stycznia 1945 roku. Uruchomił pracę wydawniczą w Okręgu, wydając na powielaczu kilka nowych pism, między innymi "Dziennik Żołnierza AK", "Informator Tygodniowy", "Trybunę Łodzi", "Wolność" i "Biuletyn Sieradzki".
Gestapo aresztowało trzynastu członków Polskiej Partii Robotniczej (PPR).
Minister spraw wewnętrznych Niemiec, Heinrich Himmler, zarządził likwidację Litzmannstadt Getto - ostatniego już na ziemiach polskich dużego skupiska ludności żydowskiej. W getcie mieszkało jeszcze 76 551 osób.
Heinrich Himmler (1900-1945)
- niemiecki polityk, jeden z głównych przywódców Niemiec nazistowskich, zbrodniarz wojenny, Reichsführer-SS, Komisarz Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości.
Szef kolejno: SS (od 1929), Gestapo (od 1934), niemieckiej policji (od 1936), przewodniczący Rady Ministrów III Rzeszy, ministerstwa spraw wewnętrznych (od 1943). Nazywany prawą ręką Hitlera.
Łódzkie getto.
(źródło fotografii: Bundesarchiv Bild/ domena publiczna/ Polska Agencja Prasowa SA (pap.pl)
29 maja
Kronika getta łódzkiego:
Przyczyny dzisiejszych zgonów: 17 gruźlica płuc, 1 gruźlicze zapalenie opon mózgowych, 1 zapalenie mózgu, 11 choroba serca, 1 samobójstwo.
maj
W Łodzi mieszkało 143 tysięcy Niemców - 25% ludności miasta. Od końca 1939 roku, w wyniku działań kolonizacyjnych i germanizacji, liczba osób narodowości niemieckiej zwiększyła się o 54 tysiące.
Ulica Piotrkowska, karta pocztowa z okresu okupacji niemieckiej 1939-1945.
źródło:
Andrzej Rukowiecki. Łódź 1939-1945. Kronika okupacji.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz stron:
Bundesarchiv Bild/ domena publiczna/ Polska Agencja Prasowa SA (pap.pl)
Muzeum Oświaty Ziemi Łódzkiej
Przeczytaj w baedekarze:
Fot. współczesne Monika Czechowicz