wtorek, 15 listopada 2022

DZIERŻĄZNA/ dawny dworek Bolesława Słomnickiego, w okresie okupacji niemieckiej obóz pracy dla dziewcząt.


Dzierżązna – wieś położona w województwie łódzkim, w powiecie zgierskim, w gminie Zgierz, nad rzeką Dzierżązną, dopływem Czarnawki.
Pierwsze informacje o wsi pochodzą z 1678 roku, kiedy w wyniku podziałów w posiadanie wsi wszedł Stanisław Szypowski herbu Szreniawa.


 Herb Szreniawa
Szreniawa – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Średniawa i Ocele. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia deu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480. Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, łęczyckiej, radomskiej i kaliskiej.


W pierwszej połowie XIX wieku majątek dzierżawili kolejno Konstanty Żabokrzecki, a następnie Cyprian Ostrowski syn dziedzica Modlnej, do której to parafii należała Dzierżązna.
Czytaj w baedekerze:


Około 1930 roku z folwarku wydzielono 30-morgową działkę, której właścicielem stał się łódzki adwokat – Bolesław Słomnicki, który wybudował na niej dom wzorowany na pałacyku Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. 


Właścicielami pozostałej części folwarku przed II wojną światową byli (po połowie): adwokat łódzki Bolesław Duszyński i Felicja Pawełczyńska.


Wybudowany przez Słomnickiego dwór ma cechy późnego baroku i klasycyzmu.
Zwartą bryłę przykrywa mansardowy dach z wysokimi kominami.


Od frontu dodano czterokolumnowy portyk dostępny po schodach i unoszący taras, który poprzedza trójosiową wystawkę. Budynek wieńczy „barokowy” szczyt o dwóch spływach wynoszących łuk pełny, nadwieszony.

W fasadzie dominuje wydatny, profilowany gzyms nad belkowaniem unoszonym przez toskańskie kolumny.
Ciężar gzymsu podkreśla solidna balustrada tarasu z gęsto ustawionymi tralkami.


W elewacji bocznej umiejscowiony jest taras, który otwiera się ku ogrodowi szeroką prostokątną wnęką, zamkniętą spłaszczonym łukiem.


Przy elewacji przeciwległej dostawiono dwuosiową prostokątną przybudówkę z dodatkowym wejściem, krytą jednopołaciowym daszkiem. Prostokątne wysokie otwory okienne mają oryginalną, kratownicową stolarkę. 


Dwór otoczony jest różnorodną roślinnością, a przepływająca przez teren rzeczka i usytuowany pośrodku zbiornik wodny podkreślają klimat tego miejsca.


Od roku 1995 właścicielem dworu jest gmina Zgierz, jednocześnie znajduje się tutaj siedziba Gminnego Ośrodka Kultury w Dzierżąznej.


Walory Ośrodka docenione zostały w konkursie "Piękne Miejsca" zorganizowanym przez Związek Miast Polskich i Magazyn Nieruchomości Piękne Miejsca.


Ośrodek otrzymał wyróżnienie, które odebrano w listopadzie 2000 roku podczas trwania Targów Invest-City.


Dwór jest wymarzonym miejscem do prowadzenia szkoleń, konferencji, seminariów oraz organizowania uroczystości okolicznościowych, spotkań integracyjnych, imprez plenerowych i zielonych szkół.


Park okalający dwór wpisany został do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 21 grudnia 1983 roku.


Projekt parku sporządził J. Szenfeld - za projekt otrzymał I nagrodę na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1924 roku.

Powierzchnia parku wynosi ok. 3,5 ha.


Obecnie z dawnego układu przestrzennego czytelny jest układ dwóch osi kompozycyjnych. Główna oś prowadzi z kierunku północ-południe. Po południowej stronie dworku szeroka płaszczyzna trawnika obsadzona była alejowo świerkami - po wewnętrznej stronie, i klonami srebrzystymi - po stronie zewnętrznej.


Między nimi poprowadzono dwie symetryczne względem osi aleje. Oś zamyka starodrzew dębowy i las po drugiej stronie stawu.


Oś poprzeczną założenia w kierunku wschód - zachód zamykał 5 metrowej długości trejaż - obecnie zniszczony. W tej części parku rosło dużo drzew i krzewów iglastych. Ogółem w parku rosły w latach 80. 33 gatunki drzew i 13 gatunków krzewów.


Przeważają odmiany rodzime dęby, lipy, klony, jesiony, akacje, ale występują również drzewa i krzewy obcego pochodzenia. W roku 2000 i na początku 2001 dokonano nasadzeń młodych drzew na terenie Ośrodka. Zostały posadzone: lipy, klony, wiązy i jesiony, a także ozdobne iglaki.


Po wybuchu II wojny światowej polscy właściciele majątku Dzierżązna,  we wrześniu 1939 roku zostali przez hitlerowców wywłaszczeni i wysiedleni, a obie jego części ponownie połączone. 
widok fot ładny
Majątek Słomnickiego objął miejscowy volkdeutsch - Alfred Krinke. Do końca 1942 roku folwark miał trzech hitlerowskich administratorów, potem przejęła go łódzka policja, z przeznaczeniem na filię powstającego w Łodzi obozu dla małoletnich Polaków.
Przeczytaj w baedekerze:


W końcu 1942 roku urządzono w scalonym folwarku filię obozu dla dzieci i młodzieży (Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt) z ulicy Przemysłowej w Łodzi. Pracowały tu młodociane więźniarki w wieku 8-16 lat. Miały się one przyuczyć do pracy w rolnictwie w niemieckich gospodarstwach, do których miały być wywiezione po ukończeniu 16. roku życia. Zadaniem filii było także zapewnienie dostaw żywności do macierzystego obozu. Warunki bytowania więźniarek w filii były nieco lepsze niż łódzkim obozie, ale również bardzo ciężkie.
Dziewczęta myły się w zimnej wodzie, w korycie do pojenia zwierząt. W obozie brakowało lekarza, dlatego chore więźniarki odsyłano do obozu w Łodzi. Wśród osadzonych notowano liczne odmrożenia rąk i nóg, świerzb i szkorbut jako efekt długotrwałego niedożywienia. W obozie panował głód. Podstawą wyżywienia była marmolada z buraków, łyżka twarogu, zupa z brukwi. Raz w tygodniu dziewczęta dostawały zupę z koniny.

Obóz pracy w Dzierżąznej. Dziewczęta na apelu.

Arbeitsbetrieb Dzierzazna powstał na polecenie Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy z dnia 7 grudnia 1942 roku. Decyzją tą połączono przedwojenne majątki ziemskie w Dzierżąznej przygotowując teren pod filię obozu. Komendantem został pierwszy lagerführer obozu w Łodzi Hans Heinrich Fuge - sekretarz policji kryminalnej, którego więźniarki nazywały „szefem”.

Komendant obozu w Dzierżąznej, Hans Heinrich Fuge.

Pierwszy transport dziewcząt z obozu przy ulicy Przemysłowej do Dzierżąznej przybył w marcu 1943 roku. Były to Polki w wieku 8-15 lat:
Halina Hazelmaier
Halina Bednarek
Helena Haładaj
Jadwiga Lewandowska
Maria Delebis
Helena Paluch
Janina Piper
Maria Rembikowska
Halina Szturma
Elżbieta Raszka-Swakoń

Irena Tadus (8 lat) podczas pracy w cieplarni.

Dierżązna. Dziewczęta na apelu.

Aby upamiętnić wydarzenia w Dzierżąznej z lat II Wojny Światowej, podejmowane są liczne działania, powstały m.in. tablice pamiątkowe, Izba Pamięci Narodowej w Białej, od 1986 roku organizowane są zjazdy obozowych dzieci, pojawiają się wydawnictwa poświęcone filii obozu.


Pamiątkowa tablica w Gminnym Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji w Dzierżąznej.


źródła:
Filia w Dzierżążni, [w:] Józef Witkowski. Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich w Łodzi.
Dzieci bez dzieciństwa |Gminne Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji (dzierzazna.pl)
Dzierżązna (województwo łódzkie) - Wikupodróże, wolny przewodnik turystyczny (wikivoyage.org.)
Zabytkowy dworek i park dworski w Dzierżąznej woj. łódzkie - Moje Małe Czarowanie - Dorota Owczarek-Osowski (mojemaleczarowanie.pl)

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz strony Dzieci bez dzieciństwa |Gminne Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji (dzierzazna.pl)

"Dziennik Łódzki", rok 1971.

Fot. Monika Czechowicz

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz