baedeker łódzki: 10/26/15

poniedziałek, 26 października 2015

DOM OTTO GEHLIGA - czyli dążenie do „zachowania czystości stylu i wdzięcznej harmonii..."

Ulica Przejazd, obecna ulica Tuwima. W pobliżu budynku Poczty Głównej, pod numerem 17, znajduje się dom Otto Gehliga. Dom odzyskał dawny blask. Fotografie współczesne: październik 2015 i ... październik 2016.

"Führer durch Lodz", 1898.

Fotografia Włodzimierza Pfeiffera z 1938 roku (Łódzkie Archiwum Państwowe,
Archiwum W. Pfeiffera, sygn. 760).

"Lodzer Informations und Haus Kalender", 1918.

Otto Gehlig urodził się w Rawiczu w roku 1849, zmarł w 1917 w Łodzi. Był przedsiębiorcą budowlanym. Szkołę średnią kończył w Rawiczu i prawdopodobnie we Wrocławiu. Na początku 1877 roku podjął studia w berlińskiej Bauakademie, które przerwał, nie zaliczywszy żadnego semestru. W tym samym roku przybył do Łodzi, ściągnięty z Wrocławia przez fabrykanta Juliusza Heinzla, którego córkę Paulinę poślubił w 1882 roku. Tutaj rozpoczął pracę jako majster ciesielski i murarski, otwierając wkrótce duże przedsiębiorstwo budowlane z tartakiem i stolarnią przy ulicy Przejazd 15/17, tam też powstaje jego niewielki, ale bardzo interesujący architektonicznie dom.

Gehling zajmował się także projektowaniem. Jednak ze względu na brak odpowiedniego wykształcenia, a także z powodu, że do roku 1893 nie był obywatelem rosyjskim, nie mógł formalnie podpisywać planów, które musiały być podawane jako dzieła innych twórców (w tym Hilarego Majewskiego i Franciszka Chełmińskiego). Uniemożliwia to właściwą ocenę jego dorobku twórczego jako projektanta.

Kalendarz Informacyjno-Adresowy, rok 1897.

Swoje prace prezentował w 1885 roku na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej w Warszawie, spotykając się z dużym uznaniem i otrzymując brązowy medal. Przy tej okazji podkreślono jego rolę w budownictwie Łodzi, pisząc, że:

„…wiele z planów większych fabryczno-mieszkalnych pałaców naszego Manchesteru zostało[przez niego] wykonanych” oraz że widać w nich dążenie do „zachowania czystości stylu i wdzięcznej harmonii”.

Gehling prezentował swoje projekty także na Wystawie Rzemieślniczo-Przemysłowej w Parku Helenowskim w 1895.

Kronika Wystawy Rzemieślniczo-Przemysłowej z 1912 roku.

źródło: YouTube.pl

Od początku lat 90. XIX wieku Otto Gehling zatrudniał w swojej firmie architekta Piotra Brukalskiego, który posiadając odpowiednie uprawnienia, mógł podpisywać wychodzące z ich biura projekty. W 1898 roku odnieśli sukces, zdobywając I nagrodę w konkursie na gmach Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja” w Warszawie. Projekt zrealizowano w latach 1898-1900 przez Władysława Marconiego, który dokonał w nim zmian. Obiekt, wzniesiony przy ulicy Marszałkowskiej, prezentujący dekoracyjne formy o charakterze renesansowo-barokowym, należał do najbardziej okazałych gmachów dawnej Warszawy (spalony w 1944 roku, po wojnie został znacznie przekształcony w latach 1948-1950 według projektu Bohdana Pniewskiego, ponownie przebudowany w połowie lat 90. XX wieku). Ta sama spółka zdobyła II nagrodę w konkursie na kamienicę przy placu Trzech Krzyży, róg Al. Ujazdowskich w Warszawie (rok 1899).

"Czas", kalendarz na rok 1900.

W nocy z 17 na 18 sierpnia 1904 roku zabudowania przedsiębiorstwa Otto Gehlinga zniszczył wielki pożar, w czasie gaszenia którego zginęło dwunastu strażaków. Po katastrofie firma już się nie podniosła, a ok. 1910 roku zaprzestała działalności. Gehling był także założycielem fabryki mebli giętkich koło Kamieńska (odkupionego później przez Towarzystwo „Wojciechów”), właścicielem majątku Gospodarz koło Rzgowa oraz folwarku Marysin.

Ważniejsze prace Gehlinga w Łodzi:

Dom dla robotników zakładów Heinzla przy ul. Przejazd, obecnie ulica J. Tuwima 23/25 (1879–1880).

Pałac Juliusza Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104 (ok. 1880). Obecnie siedziba Urzędu Miasta i Urzędu Wojewódzkiego - neorenesansowy pałac miejski wzorowany na pracach Gottfrieda Sempera, pierwsza tego typu rezydencja w Łodzi.

Budynek teatru „Thalia”, po pożarze w 1921 roku przekształcony w kino – później również kino „Bałtyk”. Budynek już nie istnieje (1882).

1885–1890: pałac Juliusza Heinzla na Julianowie (nie istnieje – uszkodzony we wrześniu 1939 roku, następnie rozebrany).

Sala Koncertowa Ignacego Vogla, tzw. Konzerthaus, późniejsza filharmonia, nie istnieje - zburzona w 1999 roku (1886). Budynek o neorenesansowej fasadzie z motywem okna termalnego.

Grobowiec małżonków Moenke na Starym Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim przy ul. Ogrodowej, mający kształt miniatury greckiej świątyni w porządku doryckim (1886). Grobowiec wzniesiony przez zakład Antoniego Urbanowskiego.

Dziennik Łódzki, rok 1884.

Gruntowna przebudowa kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. św. Trójcy przy Nowym Rynku, obecnie kościół katolicki Zesłania Ducha Św. przy pl. Wolności (1889–1891). Projekt sygnowany przez architekta gubernialnego Mikołaja Prokoffiewa, w stylu neorenesansowym o układzie centralnym z kopułą, wzorowany na projektach berlińskiej katedry protestanckiej.

Willa Juliusz Kunitzera przy ulicy Spacerowej 8, obecnie al. T. Kościuszki, róg św. Benedykta, obecnie 6 Sierpnia (1891). Budynek rozebrany w 1910 roku. Neorenesansowy obiekt uchodzący za jedną z najbardziej eleganckich rezydencji łódzkich, na jej miejscu stanął gmach Banku Handlowego.

Grobowiec-mauzoleum Heinzlów na Starym Cmentarzu Rzymsko-Katolickim przy ulicy Ogrodowej według projektu Franza Schwechtena (1899–1904). Otto Gehling przeprowadzał tu prace w początkowej fazie budowy.

Dom własny przy ul. Przejazd, obecnie J. Tuwima 17 (1883).

"Rozwój", rok 1912.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Otto Gehling mieszkał w niedużym, parterowym, manierystycznym budynku przy ulicy Przejazd (dzisiaj ulica J. Tuwima). Zmarł 27 maja 1917 roku w Łodzi, pochowany został na cmentarzu ewangelickim przy ulicy Ogrodowej.

Grobowiec rodzinny Otto Gehliga.

Począwszy od początku lat 90. XX wieku budynek Otto Gehliga zaczął popadać w coraz większą ruinę, jakkolwiek został objęty ścisłą ochroną konserwatorską. Ostatecznie, na mocy umowy ze wspólnotą mieszkaniową, do której częściowo należał, został przejęty w połowie 2014 roku przez miasto z przeznaczeniem do gruntownej rewitalizacji.

Otto Gehling, projekt przebudowy domu własnego przy ul. Przejazd, 1884. Kopia ze zbiorów APŁ.

Dom, który Gehling przebudował według własnego projektu jest rzadkim przykładem w Łodzi wystroju o formach niemieckiego renesansu i niderlandzkiego manieryzmu. Budynek został wpisany do Rejestru Zabytków w 2006 roku.