Towarzystwo Osiedli Robotniczych (TOR) nabyło w 1935 roku na Stokach pod Łodzią teren o powierzchni 31 ha w celu wybudowania w ciągu kilku lat dużego osiedla robotniczego, przeznaczonego dla około 6 tysięcy mieszkańców.
"Łódzki Dziennik Wojewódzki", rok 1938.
Lokalizacja: rejon ulic Rysy, Giewont i Krokiew (w tym ulica Wichrowa, Turnie i Halna).
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1932.
W czasach międzywojennego kryzysu mieszkaniowego wielkim wyzwaniem stojącym przed architektami było poszukiwanie rozwiązań umożliwiających budowanie tanio, wygodnie i dla wszystkich. Utworzone w 1934 roku Towarzystwo Osiedli Robotniczych (TOR) miało ważny cel - mieszkania dostępne dla robotników.
"TOR sprzedaje domy robotnikom", plakat Towarzystwa Osiedli Robotniczych, rok 1938.
(źródło: Polona)
"Budownictwo mieszkaniowe Towarzystwa Osiedli Robotniczych", rok 1937.
(źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa)
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1936.
Opracowany przez Łódzkie Biuro Planu Regionalnego plan tego dużego obszaru na Stokach przewidywał wzniesienie zarówno domów jednorodzinnych, jak i wielorodzinnych z uwzględnieniem terenów pod zieleńce i budynki użyteczności publicznej.
Pierwszy, zakończony w 1938 roku etap realizacji osiedla objął domy jednorodzinne w zabudowie szeregowej, jako niewymagające większych inwestycji terenowych, ograniczonych do wytyczenia i i wykonania zasadniczych dróg dojazdowych oraz podstawowych urządzeń lokalnej instalacji wodociągowej: studni, rurociągy zasilającego i hydrantów ulicznych.
Pierwszy etap zajmował wyniesioną najwyżej w stosunku do obszaru objętego opracowaniem, północno-wschodnią jego część o powierzchni 7 ha. Ten zróżnicowany wysokościowo teren pozwalał na rozważenie dwóch koncepcji ustawienia budynków - równilegle lub prostopadle do przebiegu warstwic. Przesłanką, która wpłynęła na decyzję przestrzenną projektantów, Barbary i Stanisława Brukalskich, była orientacja terenu w stosunku do stron świata. Chęć uzyskania optymalnego dla tego typu zabudowy mieszkaniowej nasłonecznienia wschodnio-zachodniego spowodowała zmienne posadowienie budynków, zarówno równoległe, jak i prostopadłe do łukowato biegnących warstwic.
Zastosowana konwencja projektowa polegała na zorganizowaniu przestrzeni poprzez pasma zabudowy, umieszczone wzdłuż czterech ulic pieszo-jezdnych o orientacji północ-południe, przyłączonych do ulic o charakterze zbiorczym dla całego rejonu Stoków. Jedynie ten etap zrealizowano.
"Echo", rok 1938.
Wobec trudności ze sprzedażą domów w 1938 roku inwestycję wstrzymano do czasu ich wyprzedania, a zbliżające się działania wojenne przeszkodziły w jej wznowieniu. W przewidywanych planach zabudowy obiektów użyteczności publicznej, na terenie odstąpionym przez TOR nieodpłatnie, gmina Nowosolna wybudowała szkołę.
Zawarto również porozumienie z Zarządem Miejskim w sprawie włączenia osiedla w przyszłości do ogólnej miejskiej sieci wodociągowej, a w miarę budowy domów wielorodzinnych przewidywano lokalną kanalizację. Po długich staraniach udało się także usunąć problem braku dobrego dojazdu do osiedla, stanowiący jedną z przyczyn trudności w początkowej sprzedaży domów. Z subwencji Funduszu Pracy, uzyskanej dzięki poparciu TOR, Wydział Powiatowy przebudował nawierzchnię drogi od granic miasta do osiedla, a Zarząd Miejski ulepszył nawierzchnię ulicy na odcinku miejskim. TOR wszedł w porozumienie z jednym z przedsiębiorstw komunikacyjnych, które uruchomiło od listopada 1938 roku regularną komunikację autobusową do osiedla na specjalnie ulgowych warunkach dla mieszkańców.
"Echo", rok 1938.
W latach powojennych doprowadzono na Stoki linię tramwajową.
"Głos Robotniczy", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Express Ilustrowany" rok 1948.
Zespół domów zlokalizowany jest w pagórkowatym, malowniczo ukształtowanym, najwyższym rejonie Stoków, stanowiących jedną z najkorzystniejszych pod względem klimatycznym enklawę obrzeżną wschodniej części miasta. Złożony jest z 206 domków jednorodzinnych w zabudowie szeregowej. Zabudowa zgrupowana jest w osiemnaście powtwrzalnych zespołów dwóch rodzajów. Jedenaście zespołów pierwszego rodzaju, usytuowanych po obu stronach północnej strefy ulic Wichrowej i Halnej oraz wzdłuż ulicy Turnie, utworzono z dziewięciu lub dziesięciu segmentów szeregowych typu A1 i trzech lub czterech segmentów typu A2.
Siedem zepołów drugiego rodzaju, złożonych z dziewięciu segmentów typu A2 każdy, stanowi wschodnią i zachodnią pierzeję południowej strefy ulicy Halnej oraz wschodnią pierzeję południowej strefy ulicy Wichrowej.
Każdemu z budynków przypisana jest działka ogrodnicza o powierzchni ok. 300 m². Między ogrodami i zespołami zabudowy poprowadzono przejścia piesze, pełniące jednocześnie funkcję kanałów przewietrzających cały układ.
Budynki są jednopiętrowe, częściowo podpiwniczone, kryte dwuspadowym, niesymetrycznie przełamanym w 1/3 głębokości segmentu, dachem.
Prosta zasada zachowania wspólnej linii kalenicy w ramach zespołów, przy jednoczesnym obracaniem względem osi skrajnych lub środkowych grup zabudowy, urozmaica przestrzennie rytm długich szeregów. Segmenty są łączone w pary, w związku z zasadą grupowania instalacji (kanały dymowe i instalacyjne) przy wspólnej ścianie wewnętrznej.
Z elementów zdobniczych zastosowano drewniane szczeblinowe okiennice zewnętrzne (obecnie niezachowane, większość budynków posiada nowe okna).
Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1939.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1949.
"Dziennik Łódzki", rok 1950.
"Głos Robotniczy", rok 1950.
"Express Ilustrowany", rok 1951.
"Dziennik Łódzki", rok 1952.
"Dziennik Łódzki", rok 1957.
"Dziennik Łódzki", rok 1957.
źródło:
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 2. Osiedla i obiekty mieszkalne.
Przeczytaj jeszcze w baedekerze:
"Echo", rok 1928.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. współczesne Monika Czechowicz
