Wszystkim
mieszkańcom i miłośnikom Łodzi, tym, którzy bywają tu przejazdem, tym, którzy
tu kiedyś mieszkali i tym, którzy tu dopiero przyjadą, tym, którzy myślą o
Łodzi z sentymentem i tym, którzy starają się o niej zapomnieć, tym którzy za
Łodzią tęskną i tym, którzy chcą z Łodzi uciec, tym z Chojen i ze Śródmieścia,
bałuciarzom i widzewiakom oraz wszystkim pozostałym
Dawna Fabryka Pluszu Wilhelma Zimmera. Widok od strony ulicy Limanowskiego (dawnej Aleksandrowskiej).
Początki
zakładu Wilhelma Zimmera sięgają pierwszej dekady XX wieku.
W
1910 roku architekt Stefan Lémene sporządził projekt budowy przędzalni i
apretury oraz tkalni pluszu.
W
roku następnym dobudowano komin fabryczny, farbiarnię i kotłownię.
Kominy
fabryczne były i są nadal „wizytówką” naszego miasta. Czy złą? Kojarzyły się
kiedyś z silnym zanieczyszczeniem, dymem i tworzącym się smogiem. Teraz,
te najstarsze, już od dawna nieczynne, zadziwiają swoją urodą. Ceglane, smukłe
lub pękate – już nawet nie górują nad Łodzią, bo przecież przerosły je budynki nowych osiedli i wysokie biurowce.
W
okresie Łodzi przemysłowej istniało w Łodzi kilka firm specjalizujących się w
wykonywaniu fabrycznych kominów. Która wykonała komin dla Wilhelma Zimmera?
Niestety nie wiem, ale być może była to jedna z tych, które reklamowały się w
ówczesnej prasie:
Kalendarz Informator, rok 1923.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.
Kalendarz Informator, rok 1922.
Dawna fabryka pluszu znajduje się przy obecnej ulicy Limanowskiego 111 i 111a.
Budynek fabryczny jest dobrze utrzymany. Niestety od ulicy Limanowskiego widać go jedynie w sąsiedztwie z rozpadającym się drewniakiem.
Wjazd
na teren byłego zakładu znajduje się także od strony ulicy Sprawiedliwej.
W
dwudziestoleciu międzywojennym na tej posesji działalność prowadziła firma Szai Frydlendera pod nazwą Fabryka Wyrobów Bawełnianych.
Księga adresowa m. Łodzi i województwa łódzkiego, 1937-1939.
Obecnie budynki użytkują
firmy prywatne.
Przed
wybuchem pierwszej wojny światowej, jak na porządnego przemysłowca przystało
Wilhelm Zimmer wystawił dwupiętrową kamienicę na rogu ulicy Aleksandrowskiej i
Sprawiedliwej (obecnie ulica Limanowskiego 115).
Piękna
narożna kamienica, powstała w 1913 roku.
Większość ulic w Łodzi posiada
regularną siatkę opartą na ulicach prostopadłych, dlatego zdecydowana większość
kamienic narożnych w Łodzi ma regularny charakter.
Oś
narożna podkreślona jest wejściem do lokalu użytkowego na parterze. Dzisiaj
znajduje się tu sklep sieci „Żabka”.
Kamienica
ma reprezentacyjny charakter wskazujący na wysoki status społeczny inwestora i
mieszkańców - zdecydowanie różni się od sąsiadującej z nią zabudowy dawnej
ulicy Aleksandrowskiej.
Źródła:
Michał
Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.
Tego
dnia otwarta została nowa cukiernia Tadeusza Szaniawskiego - „Szwajcarska” przy
ulicy Piotrkowskiej 126, na rogu ulicy Nawrot.
Lodzer Informations und Hause Kalender, 1919.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
1
grudnia przywrócono możliwość dokonywania telegraficznie prywatnych przekazów
pieniężnych pomiędzy obszarami Niemiec i Generalnego Gubernatorstwa. W siedzibie Towarzystwa Muzycznego im. Chopina odbyło się pierwsze po
zatwierdzeniu statutu zebranie Koła Popierania Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej.
Funkcję prezesa objął Karol Wilhelm Scheibler, zastępcą został inż. Leon
Koźmiński senior.
Łódzka
Orkiestra Symfoniczna w muszli koncertowej w Helenowie w sezonie letnim, rok 1916. Fot. z zasobu Archiwum Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina.
3 grudnia 1917
Dodatki
nadzwyczajne łódzkiej prasy doniosły o wprowadzeniu zawieszenia broni na
froncie niemiecko-rosyjskim.
Dodatek nadzwyczajny "Gazety Łódzkiej" z 3 grudnia 1917 roku.
4 grudnia
Na
posiedzeniu Rady Miejskiej omawiano projekt przeniesienia obrad z
wynajmowanej sali Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi do stanowiącego własność
miasta gmachu byłego gimnazjum żeńskiego przy ulicy Średniej 14 (dziś IV Liceum Ogólnokształcące przy ulicy Pomorskiej 16).
Budynek
dawnego Gimnazjum Żeńskiego, ulica Pomorska 16. Obecnie mieści się tutaj IV
Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Sczanieckiej.
Gmach dawnego Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi, ulica Pomorska 21.
8 grudnia
Otwarta
została wystawa malarstwa i grafiki Artura Szyka i Adolfa Bermana w salonach na
pierwszym piętrze hotelu Savoy, gdzie niedawno mieściła się restauracja.
Tematami wiodącymi wystawy były: „legun polski” i „paskarz łódzki”.
"Gazeta Łódzka", 1917.
Artur Szyk. Autoportret z papierosem.
14 grudnia
Prezydium
Policji ogłosiło, że zaprzestaje wyznaczania cen maksymalnych na towary
pierwszej potrzeby. Kolejne cenniki opracowywane były przez magistracki Wydział
Zaprowiantowania Miasta.
Kartka żywnościowa na chleb i ziemniaki z roku 1917.
"Gazeta Łódzka", 1917.
16 grudnia
Rozpoczął
się trzydniowy strajk pracowników łódzkich drukarni.
"Gazeta Łódzka", wydanie z 19 grudnia 1917 roku.
29 grudnia
W sali
jadalnej zakładów Geyera przy ulicy Piotrkowskiej 295 odbył się wiec robotniczy
w sprawie tanich kuchni związkowych. Wobec całkowitego wyczerpania się środków
na tego rodzaju działalność skierowano apel do Rady Miejskiej o przyznanie
nowych dotacji.
"Biała Fabryka" Ludwika Geyera przy ulicy Piotrkowskiej.
Dostawa żywności dla taniej kuchni. Łódź, 1917.
30 grudnia
W
Sali Koncertowej przed rozpoczęciem abonamentowego koncertu muzyki popularnej Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej, Julian Tuwim wygłosił prelekcję zatytułowaną „U źródeł
muzyki”.
"Gazeta Łódzka", 30 grudnia 1917 roku.
31 grudnia
Liczne
restauracje, teatry i teatrzyki rewiowe, a także kluby i stowarzyszenia
organizują zabawy i bale sylwestrowe, powracając tym samym do tradycji
przedwojennych.
"Godzina Polski", rok 1917.
"Godzina Polski", rok 1917.
"Gazeta Łódzka", rok 1917.
Źródło:
Krzysztof
F. Kowalczyński. Łódź 1915-1918. Czas głodu i nadziei.
Fot.
archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Alfred
Strauch – urodził się w Warszawie, był
synem Fajwela i Blimy z Frydlerów. W 1898 roku otworzył w Warszawie przy ulicy
Niecałej 8 księgarnię nakładową ze składem nut Strauch i Sp., następnie A.
Strauch i St. Silberstein.
W
1903 roku zlikwidował firmę i przeniósł się do Łodzi, gdzie po uzyskaniu
koncesji otworzył księgarnię sortymentową z antykwariatem i wypożyczalnią
książek przy ulicy Mikołajewskiej 4 (dziś ulica H. Sienkiewicza), przenosząc ją
po kilku miesiącach na ulicę Dzielną 24, a w 1916
roku na ulicę Dzielną 16 (dziś ulica G. Narutowicza).
Kamienica
przy ulicy Sienkiewicza 4. To tutaj Alfred Strauch otworzył swoją pierwszą
księgarnię.
Jednodniówka "Księgarz Polski", rok 1909.
W
latach 1905-1912 wydał 16 tytułów książek i broszur, z których dwie: Karola
Kautsky’ego „Inteligencja a socjalizm” (1907) i K.I. Drekslera „Jak uchronić
się od ciąży” (1911) skonfiskowała policja na polecenie cenzury.
Interesował
się jako wydawca problematyką społeczno-ekonomiczną i chętnie wydawał książki z
tego zakresu.
Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.
Zaniechawszy
działalności nakładowej, zajął się prowadzeniem księgarni. W 1907 roku został
członkiem Związku Księgarzy Polskich, brał udział w I Zjeździe Księgarzy
Polskich w Warszawie. Ponadto prowadził znaczną na owe czasy wypożyczalnię
książek z przewagą beletrystyki w czterech językach: polskim, rosyjskim,
niemieckim i francuskim.
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
Jego
firma nosiła zmieniające się w różnych latach nazwy: „Nauka”, „Czytelnia
Powszechna”, wreszcie „Czytelnia Nowości”.
Kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1923.
"Republika", rok 1923.
"Ekspress Wieczorny Ilustrowany", rok 1923.
Księgarnia
(mieszcząca się od 1913 roku przy ulicy Dzielnej 16, a od 1919 przy Dzielnej
12) była ulubionym miejscem spotkań przedstawicieli świata literackiego i
artystycznego. Tam też sprzedawano bilety na koncerty symfoniczne organizowane
przez Łódzką Orkiestrę Symfoniczną (ŁOS) w Sali Koncertowej przy ulicy Dzielnej
18 (dziś Narutowicza 20), udostępnianej orkiestrze przez Ignacego Vogla na
zasadzie wynajmu (więcej przeczytasz w baedekerze TUTAJ ).
Sala
koncertowa Ignacego Vogla, ulica Dzielna 18 (dziś w tym miejscu znajduje się Filharmonia
Łódzka).
Ulica Dzielna z widoczną salą Vogla (dziś ulica Gabriela Narutowicza).
Po
II wojnie światowej budynek, pozostający wcześniej cały czas w rękach
prywatnych, przejęło państwo. Wiązało się to z przeprowadzeniem w latach
1947-1948 generalnego remontu gmachu, w czasie którego zniszczono dużą część
jego oryginalnego wystroju.
Zewnętrzna
forma budynku uległa daleko idącemu zniekształceniu. W 1954 roku z
ideologicznych głównie pobudek, skuto dekorację fasady, upraszczając znacznie
jej kształt.
Budynek
Łódzkiej Filharmonii w 1966 roku.
W
lipcu 1999 roku, tak zrośnięty z łódzką tradycją budynek, przy bezradności
służb konserwatorskich, zniknął z powierzchni ziemi…
Obecna
siedziba Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina autorstwa krakowskiego
projektanta Romualda Loeglera jest niewątpliwie jednym z
najnowocześniejszych obiektów tego typu w Polsce.
Najstarsze
zachowane zdjęcie „Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej”. Muszla koncertowa w parku im.Staszica w Łodzi, rok 1915.
16 kwietnia 1915 roku protektorat nad Łódzką Orkiestrą Symfoniczną objął Karol Wilhelm Scheibler.
Choć
okupacja niemiecka trwała do 11 listopada 1918 roku, to jednak już na początku
1915 roku życie muzyczne zaczęło w Łodzi na nowo pulsować, a jego rozwój – jak
na czasy wojenne – był znaczny. Powstała Łódzka Orkiestra Symfoniczna i
sezonowe zespoły symfoniczne. Ożywiła się działalność chórów kościelnych i
żydowskiego „Hazomiru”, wznowiła swoją działalność „Lutnia”.
"Gazeta Łódzka", rok 1916.
Właśnie
w tych ciężkich latach wojennych powstała w Łodzi Łódzka Orkiestra Symfoniczna
(przemianowana w 1921 roku na Łódzką Orkiestrę Filharmoniczną). Dzięki
inicjatywie pianisty i dyrygenta Tadeusza Mazurkiewicza oraz Józefa Friedberga,
skrzypka i właściciela składu nutowego oraz Gotliba Teschnera (nauczyciela gry
na wiolonczeli w szkole muzycznej, właścicielaa księgarni i składu instrumentów
muzycznych)….
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
…
urządzono w lutym 1915 roku w Teatrze Wielkim koncert symfoniczny pod dyrekcją
Tadeusza Mazurkiewicza, w celu przyjścia z pomocą materialną biedującym
muzykom. Koncert ten dzięki nadzwyczajnej frekwencji był bardzo dochodowy.
"Gazeta Łódzka", rok 1915.
"Gazeta Łódzka", rok 1915.
Zachęcony dużym powodzeniem 60-osobowy zespół złożony z zawodowych muzyków i
amatorów postanowił nie rozpraszać się, lecz dalej odbywać próby pod
kierownictwem Mazurkiewicza. Wybrano tymczasowy zarząd i ustalono nazwę „Łódzka
Orkiestra Symfoniczna”.
"Gazeta Łódzka", rok 1915.
Łódzka
Orkiestra Symfoniczna w muszli koncertowej w Helenowie w sezonie letnim, 1916
rok. Fot. z zasobu Archiwum Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina.
"Gazeta Łódzka", rok 1915.
"Godzina Polski", rok 1916.
"Gazeta Łódzka", rok 1918.
"Gazeta Łódzka", rok 1918.
Na
początku 1918 roku zarząd Sali Koncertowej przeszedł w ręce Alfreda Straucha, który
przejął funkcje organizacyjno-administracyjne Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej,
między innymi organizowanie koncertów, reklamę prasową, kontakty z dyrygentami
i solistami.
Kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1923.
Kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1923.
"Republika", rok 1923.
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1923.
W
swojej „Czytelni Nowości” Strauch urządził agencję koncertową, której nadał nazwę „Dyrekcja
Koncertów Alfreda Straucha”.
"Gazeta Łódzka", rok 1918.
Już
na początku sezonu 1918/1919 pojawiły się ogłoszenia koncertów Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej pod firmą „Dyrekcji koncertów Alfreda Straucha”.
Alfred Strauch
zorganizował wiele koncertów symfonicznych z udziałem światowej sławy artystów:
Bronisława Hubermana, Artura Rubinsteina, Ady Sari, Andora Földesa, mimo
nieustannych kłopotów finansowych wpływając na kulturę muzyczną naszego miasta.
"Ilustrowana Republika", rok 1930.
Alfred Strauch (w środku) w towarzystwie pianisty Artura Rubinsteina i skrzypka
Pawła Kochańskiego. Fotografia wykonana z okazji tysięcznego koncertu jaki
Agencja Koncertowa Alfreda Straucha zorganizowała w dawnym „Łódzkim Domu
Koncertowym”, który wówczas nosił nazwę „Filharmonji”. (Internetowy słownik Biograficzny http://www.ipsb.nina.gov.pl).
"Głos Poranny", rok 1930.
"Ilustrowana Republika", rok 1930.
"Ilustrowana Republika", rok 1930.
W 1927 roku Alfred Strauch sprzedał swoją księgarnię Mieczysławowi Glückowi i zajął się wyłącznie animacją przedsięwzięć kulturalnych.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1930.
Poza koncertami Strauch organizował wieczory literackie i odczyty, między innymi Leo Belmonta, Kornela
Makuszyńskiego, Karin Michaelis.
Sprowadził
z Berlina słynny kabaret „Niebieski Ptak”. W karnawale wynajmował salę
Filharmonii na zabawy, w czasie wyborów – na zebrania i mityngi, w Sądny Dzień
sala zamieniała się na Dom Modlitwy dla Starozakonnych…
"Republika", rok 1925.
Poza
dochodami z wynajmu sali Alfred Strauch posiadał udziały w kinie „Splendid”.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1933.
Z
upływem lat właściciel gmachu, w którym znajdowała się Filharmonia, I.Werdiger,
wymówił Strauchowi dzierżawę sali i zatrudnił go na nowych, niekorzystnych
warunkach płacowych.
"Republika", rok 1934.
5
czerwca 1934 roku Alfred Strauch popełnił samobójstwo wieszając się na galerii
Filharmonii.
"Głos Poranny", rok 1934.
"Echo", rok 1934.
Prasa uznała za prawdopodobną przyczynę targnięcia się na życie
zasłużonego dla miasta dyrektora łódzkiej Filharmonii jego trudną sytuację
finansową.
"Głos Poranny", rok 1934.
W trzy dni później, 8 czerwca zmarła jego żona Regina (Rena),
ciężko chora na serce i cukrzycę.
"Głos Poranny", rok 1934.
"Głos Poranny", rok 1934.
Feliks
Halpern wspominał później: „Wraz ze śmiercią Alfreda Straucha, pioniera ruchu
muzycznego, miasto poniosło niepowetowaną stratę. Od tego czasu zamarło w Łodzi
życie muzyczne. Mijają sezony, przerażająco do siebie podobne, mające charakter
bezplanowej przypadkowości, bo nie ma jednostki zdolnej do podjęcia mądrej
inicjatywy.”
"Ilustrowana Republika", rok 1934.
Źródła:
Andrzej
Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Alfons
Pellowski. Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918. Słownik pracowników książki polskiej.
"Głos Poranny", rok 1934.
100
lat Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Łódzkiej - Wojciech Kilar "Walc z
Ziemi Obiecanej".
Muzyczna
niespodzianka, jaką Orkiestra Symfoniczna FŁ przygotowała słuchaczom przed
koncertami jubileuszowymi 17 i 18 lutego 2015 roku.