baedeker łódzki: 03/19/22

sobota, 19 marca 2022

Masowy mord niemiecki w Zgierzu. 20 marca 1942 roku.

Zbrodnie popełnione w czasie II wojny światowej przez okupanta hitlerowskiego na obywatelach polskich do dnia dzisiejszego porażają swoim okrucieństwem oraz skalą. Miejscami kaźni były obozy, więzienia, place i ulice. Hitlerowcy mordowali w ukryciu, ale również w masowych, publicznych egzekucjach. Jedna z takich zbrodni miała miejsce w Zgierzu w marcu 1942 roku.

Zbrodnia Zgierska – publiczna egzekucja 100 Polaków przeprowadzona przez Niemców 20 marca 1942 roku - była to największa publiczna egzekucja nie tylko na terenie Kraju Warty, ale i na terenie całego okupowanego przez Niemców obszaru Polski.

Zgierz, II wojna światowa.

(źródło: Muzeum Miasta Zgierza https://miasto.zgierz.pl/)

20 marca 1942 roku to środek okupacyjnej nocy – minęło dwa i pół roku od ataku hitlerowskich Niemiec na Polskę i prawie drugie tyle pozostało do zajęcia prawobrzeżnej Warszawy przez czerwonoarmistów i Armię Berlinga. Tego dnia na murach okupowanej stolicy po raz pierwszy trzema szybkimi ruchami został namalowany symbol Polski Walczącej – znak oporu. Równolegle w Zgierzu doszło do największej masowej egzekucji Polaków – znak terroru.

Mord był odwetem za zastrzelenie 6 marca 1942 roku dwóch gestapowców przez sierżanta WP Józefa Mierzyńskiego ze Zgierza w trakcie ujawniania przez niego miejsca ukrycia broni. Pomimo, że Niemcy znali sprawcę, celem sterroryzowania narodu polskiego zastosowali zbiorową odpowiedzialność.

Sierżant WP Józef Mierzyński z żoną Joanną

(zbiory Muzeum Miasta Zgierza)

Na początku marca 1942 roku gestapo aresztowało sierżanta Józefa Mierzyńskiego, żołnierza polskiego podziemia. Był podejrzany o ukrywanie broni, więc Niemcy zabrali go na wizję lokalną do jego domu przy ul. Długiej 54 w Zgierzu.

Dom Józefa Mierzyńskiego przy ul. Długiej.

Tam ok. godz. 17 Mierzyński zjawił się w towarzystwie szofera i dwóch gestapowców – Friedricha Lutze i Kurta Ericha Torno. Mężczyzna wszedł z dwoma funkcjonariuszami na strych, po czym został uwolniony z kajdan, by mógł swobodnie wydobyć broń ze skrytki. Dzięki zręczności Polak strzelił do Torna i trafił. Zdezorientowany Lutze strzelił do Mierzyńskiego, lecz chybił. Wtedy żołnierz zabił również jego i zbiegł przez ogrody w kierunku stacji kolejowej mimo ostrzelania go przez szofera.

Wieczorem policja zatrzymywała i przeszukiwała pociągi, a organizacje paramilitarne wyruszyły w miasto, wyciągały podejrzanych z domów, po czym prowadziły na szkolne boisko, gdzie kazali im stać z podniesionymi rękami aż do świtu.

Władze okupacyjne postanowiły wykorzystać sytuację do złamania ducha polskiej ludności, która w dalszej perspektywie na terenach wcielonych do Rzeszy miała posiadać co najwyżej śladową reprezentację w postaci nisko wykwalifikowanych robotników.

Po konsultacji z Berlinem zapadła decyzja, by w odwecie za śmierć funkcjonariuszy tajnej policji rozstrzelać 100 osób. Ich wybór nie był przypadkowy. Wśród nich większość stanowili aresztowani wiele miesięcy wcześniej członkowie organizacji wojskowych i cywilnych – zarówno lewicowych, jak i prawicowych, m.in. Związku Walki Zbrojnej, Robotniczej Partii Polskich Socjalistów czy Stronnictwa Narodowego. W tej grupie byli m.in. mec. Kazimierz Kowalski, który kilka lat wcześniej bronił prawicowych terrorystów, którzy w Łodzi wrzucali ładunki wybuchowe do żydowskich sklepów, prof. Władysław Dzierżyński, łódzki lekarz, a prywatnie brat Feliksa – twórcy radzieckiego aparatu terroru, czy ks. Stanisław Zaborowicz z Kalisza, który nie chciał ujawnić, gdzie ukrył wartościowe dzieła sztuki. Z osób związanych z zabiciem zgierskich gestapowców znaleźli się Joanna Mierzyńska, żona sierżanta Mierzyńskiego, i żona Ignacego Piechoty, u którego przez kilka ukrywał się sprawca.

Władysław Dzierżyński

(źródło: https://plus.dzienniklodzki.pl/)

Ofiary przewieziono przede wszystkim z więzienia policyjnego – ale nieoficjalnie było to również więzienie do dyspozycji pobliskiego Gestapo (przy al. Karola Anstadta) – przy ul. Sterlinga 16 w Łodzi oraz z więzienia na Radogoszczu w Łodzi. Kobiety przywieziono z więzienia kobiecego przy ulicy Gdańskiej 13 w Łodzi, w tym – jak już wspomniano- żonę Józefa Mierzyńskiego – Joannę. Przesłuchania były brutalne. Uwięzieni nierzadko mieli połamane żebra, ręce, wybite oczy i zęby.

Dawna siedziba gestapo w Łodzi, al. Karola Anstadta, dzisiaj XII Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego.

Czytaj w baedekerze:

Pomnik Ofiar Komunizmu w Łodzi (baedekerlodz.blogspot.com)

Dawny budynek więzienia policyjnego przy ul. Sterlinga 16

Czytaj w baedekerze:

Budynek byłego więzienia policyjnego. (baedekerlodz.blogspot.com)

Dawne więzienie przy ul. Gdańskiej 13, dzisiaj siedziba Muzeum Tradycji Niepodległościowych

Czytaj w baedekerze:

13 GRUDNIA - GDAŃSKA 13. (baedekerlodz.blogspot.com)

Jeszcze 19 marca wieczorem niektórym udało się uniknąć zgładzenia. Wieczorem przed egzekucją gestapowcy przesłuchiwali zatrzymanych, pytając, czy któryś nie ma w rodzinie Niemców. Ci, którzy to ujawnili, zostali zesłani do obozów koncentracyjnych. Los pozostałych był już przesądzony.

Ranek 20 marca był słoneczny i mroźny. Z łódzkich więzień wyjechały samochody transportujące 96 mężczyzn i cztery kobiety. Skierowały się na zgierski plac przy zbiegu ulic Sienkiewicza i Piątkowskiej. Miejsce było popularnie nazywane placem stodół i spełniało rolę wysypiska śmieci. Niemiecka policja brutalnie spędziła tu mieszkańców Zgierza i okolicznych wsi. Z tłumu wyciągnięto 100 mężczyzn, którzy mieli służyć za zakładników, gdyby zgromadzeni Polacy próbowali przeszkodzić w egzekucji. Porządku strzegło ok. 200 policjantów i żandarmów uzbrojonych w broń maszynową oraz setki członków niemieckich organizacji paramilitarnych.

Ok. godziny 10 na plac wjechały ciężarówki z więźniami. Inne samochody przywiozły przedstawicieli władz okupacyjnych, m.in. Herberta Messa, starostę łódzkiego, Kurta Eifriga, burmistrza miasta Zgierza, Herberta Weyganda, szefa łódzkiego gestapo, i Friedricha Übelhöra, prezesa rejencji łódzkiej. Ten ostatni zabrał głos: „Polacy! Jesteście pod ochroną niemiecką. Pan prezydent rejencji mówił na początku, że za naszego jednego człowieka padnie 25, a jeżeli się to powtórzy, padnie stu. Polacy myśleli, że to frazes. Ponieważ jeden z waszych ośmielił się zabić naszych dwóch, pan prezydent słowa nie cofnie, w tej chwili padnie stu”.

Friedrich Übelhör (1893-1945)

(źródło: https://en.wikipedia.org/)

Na plac weszło 30 SS-manów stanowiących wraz z dowódcą pluton egzekucyjny. Przed nimi pod specjalnie usypanym wałem stawało 15 Polaków powiązanych liną. Jeden egzekutor strzelał w głowę, drugi w serce.

Krystyna Rydel, mieszkanka Zgierza, wspominała:

„Przez łzy widziałam ich chwiejny krok w ostatniej drodze. Przy wale SS-mani pociągnęli za linę. Więźniowie padli na kolana. (...) Salwa wypadła jak jeden strzał. Pierwszy szereg strzelał z pozycji klęczącej, drugi – stojąc. Starannie dobrano ten pluton. Drgnęły tłumy. Szloch zerwał się z placu. Niemiecki lekarz w żółtym mundurze SA szedł wzdłuż rozrzuconych na śmietnisku ciał. Postępujący za nim gruby podoficer SS, na gest lekarskiej dłoni, dobijał rannych. Trupy zarzucano słomą i podprowadzano następne piętnastki. Przerażająco głośno szczękały zamki karabinów. Nawet Niemcy przycichli – rozmiar zbrodni i ich przeraził. W ostatniej siódmej grupie było tylko dziewięć osób, w tym kobiety. Jeden ze skazańców zmarł w czasie transportu. Ułożono go obok, uzupełniając stan do dziesięciu osób. Po oddanej salwie przez gipsowy bandaż jednej z ofiar wydobywał się przyduszony pisk – protest zabijanej kobiety. Zerwał się jęk w sześciotysięcznym tłumie. SS-man uciszył mordowaną dopiero trzecim strzałem przyłożonego do głowy pistoletu”.

Akwarela Józefa Ludwikiewicza (1911-1988) pt." Egzekucja Stu Straconych w Zgierzu", 1942.

(zbiory Muzeum Miasta Zgierza)

Po siedmiu podobnie wyglądających morderczych turach (w ostatniej było 10 osób) na placu leżało 100 ciał. Załadowaniem ich na ciężarówki zajęli zakładnicy. Do ich obowiązku należało także uprzątnięcie placu z odłamków kości i kałuż krwi. O godz. 11 przymusowi świadkowie mogli rozejść się do domów…

Henryk Grabarczyk, który pracował w jednym z łódzkich hoteli, wspominał, że tego dnia ok. godz. 13 konwojent w mundurze NSDAP przywiózł piwo i wręczając mu kwit dostawy, powiedział: „No, już jest was o stu mniej”.

Ciężarówki skierowały się do lasu między Zgierzem, Emilią, Grotnikami i Lućmierzem – do miejsca, w którym od jesieni 1939 roku w masowych grobach chowano ofiary hitlerowskiego terroru.

Ciała ofiar zostały zakopane na terenie lasu lućmierskiego w masowej mogile, którą dzień wcześniej wykopali więźniowie Radogoszcza w Łodzi. Oni też zostali użyci do zakopania zwłok.

Prawdopodobne jedyne zdjęcie dokumentujące zbrodnię niemiecką w Zgierzu. Pochodzi z ulotki zrzucanej przez lotnictwo RAF na terytorium Niemiec w latach 1942-1943 "O czym żaden Niemiec wiedzieć nie powinien". Ulotka zawierała informację na temat przeprowadzonej przez Niemców 20 marca 1942 roku egzekucji stu Polaków w Zgierzu.

Niedługo po wojnie została przeprowadzona ekshumacja ciał ofiar, o której zachowały się szczątkowe informacje, w wyniku której okazało się, że w nieustalonym czasie zostały one spalone. Odkryte szczątki pochowano w miejscu, gdzie obecnie znajduje się krzyż i pomnik. W czerwcu 2012 roku archeologowie z Instytutu Archeologicznego Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadzili wstępne poszukiwania pierwotnej mogiły.

Pierwsze zbrodnie w lasach lućmierskich dokonano w ramach akcji mordowania polskiej inteligencji – Intelligenzaktion Litzmannstadt. W dniach 9 i 10 listopada 1939 roku rozstrzelano około 500 osób, a do grudnia w sumie rozstrzelano następnych 1500 Polaków. W sumie podczas okupacji w lesie koło Lućmierza Niemcy zamordowali około 30 tysięcy osób (głównie więźniów z Radogoszcza i getta łódzkiego).

Czytaj w baedekerze:

II WOJNA ŚWIATOWA - listopad 1939 roku (baedekerlodz.blogspot.com)

Na terenie lasu lućmierskiego zostały zakopane ciała ofiar zgierskiej egzekucji – upamiętnionych niewielkim obeliskiem stojącym przy drodze ze Zgierza do Ozorkowa (fragment drogi krajowej nr 91). W lesie kończy swój przebieg Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa.

"Ilustrowany Kurier Kujawski", rok 1946 (niestety baedekerowi nie udało się odnaleść całego artykułu)

Okoliczności zbrodni zgierskiej były przedmiotem zainteresowań historyków oraz postępowania prokuratorskiego. Ustalony został zbrodniczy mechanizm działania władz hitlerowskich, w tym nazwiska funkcjonariuszy gestapo oraz innych, ponoszących odpowiedzialność za rozstrzelanie Polaków w Zgierzu. Podjęte też zostały wysiłki, aby ustalić pełną listę zamordowanych. Na podstawie zeznań składanych przez świadków sporządzono w 1982 roku wykaz 92 osób. W tej liczbie 11 osób było znanych tylko z nazwiska. W przypadku dalszych 29 osób brakowało imion rodziców lub daty i miejsca urodzenia. O pozostałych 52 osobach zgromadzono pełne dane. W późniejszym czasie ustalenia te nie zostały zmienione, poza jednym wyjątkiem. Do listy rozstrzelanych – dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Zgierza – został dopisany jeszcze w 2000 roku Stefan Siwek.

Nowych informacji o liście rozstrzelanych w Zgierzu dostarczają akta gestapo, znajdujące się w zespole Tajnej Policji Państwowej – Oddział w Łodzi, przechowywanym obecnie w archiwum łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Trzeba zaznaczyć, że akta te, w okresie kiedy tworzono listę 92 zamordowanych, nie były dostępne. Znajdowały się one w gestii Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dokumentacja gestapo pozwala zweryfikować część nazwisk, dopisać dodatkowe, uzupełnić brakujące imiona czy daty urodzenia.

"Dziennik Łódzki", rok 1985.

Rozstrzelani w Zgierzu 20 marca 1942 roku.

A. Wykaz 92 osób ustalonych w toku śledztwa zawieszonego w 1982 r.

B. Wykaz 99 osób ustalonych na podstawie akt gestapo w Łodzi.

A		B
Nazwisko i imię	Data i miejsce urodzenia	Nazwisko i imię	Data i miejsce urodzenia
Adamiak Antoni	24 I 1921 Kalisz	Adamiak Antoni	24 I 1921 Kalisz
Antosiewicz vel Antonowicz
Ast Jerzy	2 I 1923 Kalisz	Ast Georg	2 I 1923 Kalisz
Balcerzak Feliks	18 II 1915 Dobrzec	Balcerczak Felix	18 II 1915
Balicki
Barczyński Kazimierz Jan	7 VI 1917 Kalisz	Barczyński Johann	7 VI 1917
Bednarowicz Bolesław	31 VIII 1889 Oświęciny	Bednarowicz Bolesław	31 VIII 1889
Bujnowska Krystyna	13 IV 1916 Łask	Bujnowska Christina	10 II 1916 Łask
Bujnowski Stanisław	7 I 1910 Łask	Bujnowski Stanisław	7 I 1910 Łask
Bukato
Chamczyk		Chamczyk Stefan	1 I 1901 Łódź
Chodera Józef	26 VIII 1912 Bronisławów	Chodera Josef	26 VIII 1912
		Chudzik Andrzej	21 XI 1903
Cyran Henryk		Cyran Henryk	30 VII 1918
		Czechowski Edmund	19 X 1896 Poznań
Dębiński Jerzy
Dratkiewicz Henryk		Dratkiewicz Henryk	21 VI 1908
Dzierżyński Władysław	4 III 1881 Dzierżynów	Dzierzynski Władysław	11 III 1881
Feja Hieronim		Feja Heronim	14 I 1903
Fercz Andrzej	5 IX 1892 Lubań k. Poznania	Fercz Andrzej	5 VIII 1892
Górecki Wacław		Gorecki Wacław	28 XI 1906
		Goszkiewicz Josef	12 III 1920 Łódź
Górny Józef	Ok. 25 lat
Góźdź Edward	23 VIII 1918 Kalisz	Gozdz Eduard	23 VIII 1918 Kalisz
Gruszczyński Napoleon Ludwik	5 II 1914 Łódź	Gruszczynski Napoleon	5 II 1914
		Gruszki Josef	8 XII 1911
Hajkowski Antoni	20 I 1901 Łódź
Jacolik Feliks	31 VIII 1911 Rumin k. Konina	Jaczolik Felix	31 VIII 1911
Jakubowski Władysław
Janiak
Jankowski Zygmunt Kacper	6 I 1881 Mińsk Maz.	Jankowski Zygmund	6 I 1881
Jarzębowski Zygmunt		Jarzembowski Zygmund	13 IV 1899
Jaszczak
Jasiński Kazimierz Zygmunt	4 VII 1879 Nowa Sól	Jasinski Kazimierz	3 VII 1979
Kalinowski Antoni		Kalinowski Antoni	5 XII 1894 Łódź
		Kaluczniak Waclaw	12 XII 1914
Karczmarczyk
		Kaczmarek Karol	20 XI 1902
		Kaczmarek Franz	25 III 1913
Karowski Stefan	Ok. 40 lat	Karowski Stefan	18 IV 1906
Kit Zygmunt	1910 Stawiszyn	Kitt Zygmund	21 IV 1910 24 IV 1910 Kalisz
		Kowalczyk Wladyslaw	3 II 1901
Kowalik Bolesław
Kowalski Kazimierz Józef		Kowalski Kazimierz	2 III 1902
Kowalski Bolesław	6 IV 1894 Balin	Kowalski Bolesław	25 IV 1894
Adam
Kruczkowski Henryk	13 III 1913 Tykadłów	Kruczkowski Henryk	28 III 1913
Kubiak Bolesław	1 XII 1896 Łódź	Kubiak Bolesław	1 XII 1896 Łódź
		Kubiak Stefan	10 VII 1911 Łódź
Kuligowski Wiktor	18 X 1910 Kalisz	Kuligowski Viktor	18 X 1910
Kupczak Stanisław	1920 Częstochowa	Kubczak Stanisław	5 XI 1920
Kurasiński Zenon	1 II 1918 Kościółki k. Kalisza	Kurasinski Zenon	26 II 1918
Laskowski Edward		Laskowski Eduard	14 IV 1920
Machalski Kazimierz	13 X 1908 Łódź	Machalski Kazimierz	13 X 1908 Łódź
Maciejewska
Maciejewski
		Mackiewicz Tadeusz	16 X 1911
Mak Ignacy	23 I 1910 Dymek	Mak Ignacy	23 I 1910 Dymek
Marczewski Feliks	23 V 1913 Wieluń	Marczewski Felix	24 V 1913 Wieluń
Matusiak Michał	17 IX 1919 Kalisz	Matusiak Michal	17 VIII 1919
Mierzyńska Joanna		Mierzynska Johanna	27 V 1915
Mila Stanisław	6 I 1897 Aleksandrów	Mila Stanislaus	6 I 1897
		Misiewicz Alexander	6 V 1894
Molenda Czesław		Molenda Czeslaw	25 I 1912
Mroczek Stanisław	8 V 1905 Łódź	Mroczek Stanislaus	6 V 1905
		Napierala Josef	3 XII 1907
		Nissner Marian	25 III 1895
Nowicki Jan Kacper	27 XII 1901 Pabianice	Nowicki Johann	27 XII 1901 Pabianice
Ofis Franciszek	28 VIII 1894 Aleksandrów	Ofic Franciszek	28 VIII 1894 Aleksandrów
Ostojski Klemens	16 IX 1903 Łódź	Ostojski Klemenz	22 I 1907 11 X 1902 Łódź
Owczarek
Pakuła Tadeusz	9 XII 1911 Łódź	Pakuła Tadeusz	9 XII 1911 Łódź
Paluszkiewicz Michał	18 IX 1887 Kłodawa	Paluszkewicz Michal	18 IX 1887
Pasikowski Roman
		Patinowski Roman	31 III 1906
Pawłowski Stefan	16 III 1889 Łomża	Pawlowski Stefan	16 III 1889 3 III1889 Łomża
Piechota Ignacy	10 I 1901 Krzywiec	Piechota Ignacy	7 I 1901 Krzywiec
		Pieczkowska Janina	27 XII 1894
Pieczkowski Marian		Pieczkowski Marian	15 VIII 1920
Pietrzak Adam		Pietrzak Adam	24 XII 1907
Piotrowski		Piotrowski Vitold	29 X 1915
Pol Władysław	17 I 1903 Łódź	Pol Wladyslaw	17 XI 1903 17 I 1903 Łódź
Przelaskowski Stanisław	7 IV 1907 Alabany USA	Przeslakowski Stanislaw	7 IV 1907
		Przeslawski Antoni	7 IX 1920
Romanowski Stanisław	Ok. 45 lat Sembór	Romanowski Stanisl.	8 V 1893
		Rychlowski Zenon	26 XI 1914
Sekura Kazimierz		Sekura Kazimierz	4 I 1907
Sieradzki		Sieradzki Waclaw	16 II 1915
Sikorski Dionizy	8 IV 1893 Biała Rawska	Sikorski Dyonisius	8 IV 1893
		Siewek Stefan	21 III 1901
Siwiński Kazimierz	1 III 1910 Mniszki	Siwinski Kazimierz	1 III 1910 Mniszków
Skóra
Skrzekotowski Leonard	11 IV 1896 Łódź	Skrzekotowski Leonh.	11 IV 1896 Łódź
		Sobanski Tadeusz	4 II 1907
Sobieraj Czesław		Sobieraj Czesław	12 XI 1912 Łódź
Sroka Eugeniusz	9 VII 1923 Wieluń	Sroka Eugeniusz	8 VII 1923
		Stachurski Alexander	30 I 1893
Sygulski Kazimierz		Sygulski Kazimierz	14 I 1923
Szubert Władysław	1908 Łódź	Szubert Wladyslaw	1 I 1910
Szurczak Konstanty	23 IX 1904 Kalisz	Szurczak Konstanty	23 IX 1904
Szurek Franciszek	1 XII 1916 Kalisz	Szurek Franciszek	1 XII 1916
Szwajdler
Świątczak Józef	8 III 1919 Uniejów	Swiontczak Josef	8 III 1919
Tosik Bolesław	Ok. 25 lat
Trela Leon		Trella Leon	3 IV 1909
		Tucholski Waclaw	8 X 1894
		Wieslawski Jerzy	14 VI 1906
		Wiśniewski Bolesl.	14 IV 1917
		Wlodarz Josef	6 VIII 1910
Wnukowski Jerzy	28 IV 1918 Łódź	Wnukowski Jerzy	28 IV 1918
Wojciechowski Józef	Hanower
Wrocławski Jerzy
Zaborowski Stanisław		Zaborowicz Stanislaw	23 X 1884
		Zagurowski Romuald	11 IV 1920
		Zajewska Emilia	8 II 1905
		Zelechowski Jan	9 VIII 1902
Zieliński Ryszard	12 X 1922 Kalisz	Zielinski Richard	12 X 1922
Zimny Józef	22 XII 1911 Dobrzec k. Kalisza	Zimny Josef	6 XII 1911
		Zimny Waclaw	11 II 1905
Ziółkowski Bolesław	12 III 1901 Nowe Chojny	Ziolkowski Boleslaw	11 III 1901 5 IV 1896 Łask
Ziółkowski Wawrzyniec	4 VIII 1903 Osiny

Dla uczczenia ofiar zbrodni nazistowskich społeczeństwo Zgierza w miejscu egzekucji przy zbiegu ulic Piątkowskiej i Józefa Piłsudskiego wzniosło pomnik. Plac, na którym stoi nosi dziś nazwę Placu Stu Straconych.

"Głos Kutnowski", rok 1950.

Pierwszy – drewniany – pomnik na miejscu egzekucji powstał w 1945 roku. W latach 50. zastąpił go betonowy w kształcie iglicy autorstwa rzeźbiarki Hanny Nałkowskiej-Bickowej.

"Dziennik Popularny", rok 1948.

"Dziennik Popularny", rok 1977.

Monument dłuta łódzkiego rzeźbiarza – Antoniego Biłasa został odsłonięty 28 września 1969 roku.

"Dziennik Łódzki", rok 1969.

"Dziennik Łódzki", rok 1985.

Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Zgierza 8 stycznia 1999 roku powołany został Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych, którego zadaniem było odnowienie zniszczonego przez czynniki atmosferyczne monumentu. Prace, które rozpoczęto w 1999 roku (roboty remontowe pomnika), zakończono w 2002 roku (zagospodarowanie Placu Stu Straconych). 22 października 2008 roku Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych zakończył działalność. Baedeker zrobił kilka zdjęć w 2020 roku.

Rok 2020

Rok 2022

Przed rocznicowym marcem 2022 roku pomnik został ponownie odrestaurowany.

Napis na pomniku brzmi:

"Stu Polakom bestialsko zamordowanym przez hitlerowskiego okupanta 20.III.1942 r. Społeczeństwo miasta Zgierza"

W lipcu 1946 roku doszło m.in. do procesu jednego z nadzorców więzienia przy obecnej ul. S. Sterlinga 16 w Łodzi, volksdeutscha – Reinholda Fraszke, oskarżonego według publikacji prasowej m.in. o to, że „eskortował grupę 100 osób przewożonych w marcu 1942 roku z więzienia przy ul. Sterlinga do Zgierza, gdzie zostali przez Niemców rozstrzelani”. Został skazany na karę śmierci.

"Plac Stu Straconych", 2016.

(źródło: YouTube.pl)

W ramach obchodów 80 rocznicy tragicznych wydarzeń zgierskich na Placu Stu Straconych można obejrzeć wystawę planerową "Nasza pamięć Was ocali. W 80 rocznicę zbrodni zgierskiej" zorganizowaną przez Muzeum Miasta Zgierza przy patronacie Prezydenta Miasta Zgierza.