sobota, 19 marca 2022

Masowy mord niemiecki w Zgierzu. 20 marca 1942 roku.


Zbrodnie popełnione w czasie II wojny światowej przez okupanta hitlerowskiego na obywatelach polskich do dnia dzisiejszego porażają swoim okrucieństwem oraz skalą. Miejscami kaźni były obozy, więzienia, place i ulice. Hitlerowcy mordowali w ukryciu, ale również w masowych, publicznych egzekucjach. Jedna z takich zbrodni miała miejsce w Zgierzu w marcu 1942 roku
Zbrodnia Zgierska – publiczna egzekucja 100 Polaków przeprowadzona przez Niemców 20 marca 1942 roku - była to największa publiczna egzekucja nie tylko na terenie Kraju Warty, ale i na terenie całego okupowanego przez Niemców obszaru Polski.

Zgierz, II wojna światowa.
(źródło: Muzeum Miasta Zgierza https://miasto.zgierz.pl/)

20 marca 1942 roku to środek okupacyjnej nocy – minęło dwa i pół roku od ataku hitlerowskich Niemiec na Polskę i prawie drugie tyle pozostało do zajęcia prawobrzeżnej Warszawy przez czerwonoarmistów i Armię Berlinga. Tego dnia na murach okupowanej stolicy po raz pierwszy trzema szybkimi ruchami został namalowany symbol Polski Walczącej – znak oporu. Równolegle w Zgierzu doszło do największej masowej egzekucji Polaków – znak terroru.
Mord był odwetem za zastrzelenie 6 marca 1942 roku dwóch gestapowców przez sierżanta WP Józefa Mierzyńskiego ze Zgierza w trakcie ujawniania przez niego miejsca ukrycia broni. Pomimo, że Niemcy znali sprawcę, celem sterroryzowania narodu polskiego zastosowali zbiorową odpowiedzialność.

Sierżant WP Józef Mierzyński z żoną Joanną
(zbiory Muzeum Miasta Zgierza)

Na początku marca 1942 roku gestapo aresztowało sierżanta Józefa Mierzyńskiego, żołnierza polskiego podziemia. Był podejrzany o ukrywanie broni, więc Niemcy zabrali go na wizję lokalną do jego domu przy ul. Długiej 54 w Zgierzu. 

Dom Józefa Mierzyńskiego przy ul. Długiej.

Tam ok. godz. 17 Mierzyński zjawił się w towarzystwie szofera i dwóch gestapowców – Friedricha Lutze i Kurta Ericha Torno. Mężczyzna wszedł z dwoma funkcjonariuszami na strych, po czym został uwolniony z kajdan, by mógł swobodnie wydobyć broń ze skrytki. Dzięki zręczności Polak strzelił do Torna i trafił. Zdezorientowany Lutze strzelił do Mierzyńskiego, lecz chybił. Wtedy żołnierz zabił również jego i zbiegł przez ogrody w kierunku stacji kolejowej mimo ostrzelania go przez szofera.
Wieczorem policja zatrzymywała i przeszukiwała pociągi, a organizacje paramilitarne wyruszyły w miasto, wyciągały podejrzanych z domów, po czym prowadziły na szkolne boisko, gdzie kazali im stać z podniesionymi rękami aż do świtu.
Władze okupacyjne postanowiły wykorzystać sytuację do złamania ducha polskiej ludności, która w dalszej perspektywie na terenach wcielonych do Rzeszy miała posiadać co najwyżej śladową reprezentację w postaci nisko wykwalifikowanych robotników.
Po konsultacji z Berlinem zapadła decyzja, by w odwecie za śmierć funkcjonariuszy tajnej policji rozstrzelać 100 osób. Ich wybór nie był przypadkowy. Wśród nich większość stanowili aresztowani wiele miesięcy wcześniej członkowie organizacji wojskowych i cywilnych – zarówno lewicowych, jak i prawicowych, m.in. Związku Walki Zbrojnej, Robotniczej Partii Polskich Socjalistów czy Stronnictwa Narodowego. W tej grupie byli m.in. mec. Kazimierz Kowalski, który kilka lat wcześniej bronił prawicowych terrorystów, którzy w Łodzi wrzucali ładunki wybuchowe do żydowskich sklepów, prof. Władysław Dzierżyński, łódzki lekarz, a prywatnie brat Feliksa – twórcy radzieckiego aparatu terroru, czy ks. Stanisław Zaborowicz z Kalisza, który nie chciał ujawnić, gdzie ukrył wartościowe dzieła sztuki. Z osób związanych z zabiciem zgierskich gestapowców znaleźli się Joanna Mierzyńska, żona sierżanta Mierzyńskiego, i żona Ignacego Piechoty, u którego przez kilka ukrywał się sprawca.

Władysław Dzierżyński
(źródło: https://plus.dzienniklodzki.pl/)

Ofiary przewieziono przede wszystkim z więzienia policyjnego – ale nieoficjalnie było to również więzienie do dyspozycji pobliskiego Gestapo (przy al. Karola Anstadta) – przy ul. Sterlinga 16 w Łodzi oraz z więzienia na Radogoszczu w Łodzi. Kobiety przywieziono z więzienia kobiecego przy ulicy Gdańskiej 13 w Łodzi, w tym – jak już wspomniano- żonę Józefa Mierzyńskiego – Joannę. Przesłuchania były brutalne. Uwięzieni nierzadko mieli połamane żebra, ręce, wybite oczy i zęby.

Dawna siedziba gestapo w Łodzi, al. Karola Anstadta, dzisiaj XII Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego.
Czytaj w baedekerze: 

Dawny budynek więzienia policyjnego przy ul. Sterlinga 16
Czytaj w baedekerze:

Dawne więzienie przy ul. Gdańskiej 13, dzisiaj siedziba Muzeum Tradycji Niepodległościowych
Czytaj w baedekerze:

Jeszcze 19 marca wieczorem niektórym udało się uniknąć zgładzenia. Wieczorem przed egzekucją gestapowcy przesłuchiwali zatrzymanych, pytając, czy któryś nie ma w rodzinie Niemców. Ci, którzy to ujawnili, zostali zesłani do obozów koncentracyjnych. Los pozostałych był już przesądzony.


Ranek 20 marca był słoneczny i mroźny. Z łódzkich więzień wyjechały samochody transportujące 96 mężczyzn i cztery kobiety. Skierowały się na zgierski plac przy zbiegu ulic Sienkiewicza i Piątkowskiej. Miejsce było popularnie nazywane placem stodół i spełniało rolę wysypiska śmieci. Niemiecka policja brutalnie spędziła tu mieszkańców Zgierza i okolicznych wsi. Z tłumu wyciągnięto 100 mężczyzn, którzy mieli służyć za zakładników, gdyby zgromadzeni Polacy próbowali przeszkodzić w egzekucji. Porządku strzegło ok. 200 policjantów i żandarmów uzbrojonych w broń maszynową oraz setki członków niemieckich organizacji paramilitarnych.


Ok. godziny 10 na plac wjechały ciężarówki z więźniami. Inne samochody przywiozły przedstawicieli władz okupacyjnych, m.in. Herberta Messa, starostę łódzkiego, Kurta Eifriga, burmistrza miasta Zgierza, Herberta Weyganda, szefa łódzkiego gestapo, i Friedricha Übelhöra, prezesa rejencji łódzkiej. Ten ostatni zabrał głos: „Polacy! Jesteście pod ochroną niemiecką. Pan prezydent rejencji mówił na początku, że za naszego jednego człowieka padnie 25, a jeżeli się to powtórzy, padnie stu. Polacy myśleli, że to frazes. Ponieważ jeden z waszych ośmielił się zabić naszych dwóch, pan prezydent słowa nie cofnie, w tej chwili padnie stu”.

Friedrich Übelhör (1893-1945)
(źródło: https://en.wikipedia.org/)

Na plac weszło 30 SS-manów stanowiących wraz z dowódcą pluton egzekucyjny. Przed nimi pod specjalnie usypanym wałem stawało 15 Polaków powiązanych liną. Jeden egzekutor strzelał w głowę, drugi w serce.
Krystyna Rydel, mieszkanka Zgierza, wspominała:
Przez łzy widziałam ich chwiejny krok w ostatniej drodze. Przy wale SS-mani pociągnęli za linę. Więźniowie padli na kolana. (...) Salwa wypadła jak jeden strzał. Pierwszy szereg strzelał z pozycji klęczącej, drugi – stojąc. Starannie dobrano ten pluton. Drgnęły tłumy. Szloch zerwał się z placu. Niemiecki lekarz w żółtym mundurze SA szedł wzdłuż rozrzuconych na śmietnisku ciał. Postępujący za nim gruby podoficer SS, na gest lekarskiej dłoni, dobijał rannych. Trupy zarzucano słomą i podprowadzano następne piętnastki. Przerażająco głośno szczękały zamki karabinów. Nawet Niemcy przycichli – rozmiar zbrodni i ich przeraził. W ostatniej siódmej grupie było tylko dziewięć osób, w tym kobiety. Jeden ze skazańców zmarł w czasie transportu. Ułożono go obok, uzupełniając stan do dziesięciu osób. Po oddanej salwie przez gipsowy bandaż jednej z ofiar wydobywał się przyduszony pisk – protest zabijanej kobiety. Zerwał się jęk w sześciotysięcznym tłumie. SS-man uciszył mordowaną dopiero trzecim strzałem przyłożonego do głowy pistoletu”.

Akwarela Józefa Ludwikiewicza (1911-1988) pt." Egzekucja Stu Straconych w Zgierzu", 1942.
(zbiory Muzeum Miasta Zgierza)

Po siedmiu podobnie wyglądających morderczych turach (w ostatniej było 10 osób) na placu leżało 100 ciał. Załadowaniem ich na ciężarówki zajęli zakładnicy. Do ich obowiązku należało także uprzątnięcie placu z odłamków kości i kałuż krwi. O godz. 11 przymusowi świadkowie mogli rozejść się do domów…


Henryk Grabarczyk, który pracował w jednym z łódzkich hoteli, wspominał, że tego dnia ok. godz. 13 konwojent w mundurze NSDAP przywiózł piwo i wręczając mu kwit dostawy, powiedział: „No, już jest was o stu mniej”.


Ciężarówki skierowały się do lasu między Zgierzem, Emilią, Grotnikami i Lućmierzem – do miejsca, w którym od jesieni 1939 roku w masowych grobach chowano ofiary hitlerowskiego terroru.
Ciała ofiar zostały zakopane na terenie lasu lućmierskiego w masowej mogile, którą dzień wcześniej wykopali więźniowie Radogoszcza w Łodzi. Oni też zostali użyci do zakopania zwłok.

Prawdopodobne jedyne zdjęcie dokumentujące zbrodnię niemiecką w Zgierzu. Pochodzi z ulotki zrzucanej przez lotnictwo RAF na terytorium Niemiec w latach 1942-1943 "O czym żaden Niemiec wiedzieć nie powinien". Ulotka zawierała informację na temat przeprowadzonej przez Niemców 20 marca 1942 roku egzekucji stu Polaków w Zgierzu.

Niedługo po wojnie została przeprowadzona ekshumacja ciał ofiar, o której zachowały się szczątkowe informacje, w wyniku której okazało się, że w nieustalonym czasie zostały one spalone. Odkryte szczątki pochowano w miejscu, gdzie obecnie znajduje się krzyż i pomnik. W czerwcu 2012 roku archeologowie z Instytutu Archeologicznego Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadzili wstępne poszukiwania pierwotnej mogiły.
Pierwsze zbrodnie w lasach lućmierskich dokonano w ramach akcji mordowania polskiej inteligencji – Intelligenzaktion Litzmannstadt. W dniach 9 i 10 listopada 1939 roku rozstrzelano około 500 osób, a do grudnia w sumie rozstrzelano następnych 1500 Polaków. W sumie podczas okupacji w lesie koło Lućmierza Niemcy zamordowali około 30 tysięcy osób (głównie więźniów z Radogoszcza i getta łódzkiego).
Czytaj w baedekerze:


Na terenie lasu lućmierskiego zostały zakopane ciała ofiar zgierskiej egzekucji – upamiętnionych niewielkim obeliskiem stojącym przy drodze ze Zgierza do Ozorkowa (fragment drogi krajowej nr 91). W lesie kończy swój przebieg Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa.

"Ilustrowany Kurier Kujawski", rok 1946 (niestety baedekerowi nie udało się odnaleść całego artykułu)

Okoliczności zbrodni zgierskiej były przedmiotem zainteresowań historyków oraz postępowania prokuratorskiego. Ustalony został zbrodniczy mechanizm działania władz hitlerowskich, w tym nazwiska funkcjonariuszy gestapo oraz innych, ponoszących odpowiedzialność za rozstrzelanie Polaków w Zgierzu. Podjęte też zostały wysiłki, aby ustalić pełną listę zamordowanych. Na podstawie zeznań składanych przez świadków sporządzono w 1982 roku wykaz 92 osób. W tej liczbie 11 osób było znanych tylko z nazwiska. W przypadku dalszych 29 osób brakowało imion rodziców lub daty i miejsca urodzenia. O pozostałych 52 osobach zgromadzono pełne dane. W późniejszym czasie ustalenia te nie zostały zmienione, poza jednym wyjątkiem. Do listy rozstrzelanych – dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Zgierza – został dopisany jeszcze w 2000 roku Stefan Siwek.
Nowych informacji o liście rozstrzelanych w Zgierzu dostarczają akta gestapo, znajdujące się w zespole Tajnej Policji Państwowej – Oddział w Łodzi, przechowywanym obecnie w archiwum łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Trzeba zaznaczyć, że akta te, w okresie kiedy tworzono listę 92 zamordowanych, nie były dostępne. Znajdowały się one w gestii Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dokumentacja gestapo pozwala zweryfikować część nazwisk, dopisać dodatkowe, uzupełnić brakujące imiona czy daty urodzenia.

"Dziennik Łódzki", rok 1985.

Rozstrzelani w Zgierzu 20 marca 1942 roku.
A. Wykaz 92 osób ustalonych w toku śledztwa zawieszonego w 1982 r.
B. Wykaz 99 osób ustalonych na podstawie akt gestapo w Łodzi.

A

B

Nazwisko i imię

Data i miejsce urodzenia

Nazwisko i imię

Data  i miejsce urodzenia

Adamiak Antoni

24 I 1921 Kalisz

Adamiak Antoni

24 I 1921 Kalisz

Antosiewicz vel Antonowicz

 

 

 

Ast Jerzy

2 I 1923 Kalisz

Ast Georg

2 I 1923 Kalisz

Balcerzak Feliks

18 II 1915 Dobrzec

Balcerczak Felix

18 II 1915

Balicki

 

 

 

Barczyński Kazimierz Jan

7 VI 1917 Kalisz

Barczyński Johann

7 VI 1917

Bednarowicz Bolesław

31 VIII 1889 Oświęciny

Bednarowicz Bolesław

31 VIII 1889

Bujnowska Krystyna

13 IV 1916 Łask

Bujnowska Christina

10 II 1916 Łask

Bujnowski Stanisław

7 I 1910 Łask

Bujnowski Stanisław

7 I 1910  Łask

Bukato

 

 

 

Chamczyk

 

Chamczyk Stefan

1 I 1901 Łódź

Chodera Józef

26 VIII 1912 Bronisławów

Chodera Josef

26 VIII 1912

 

 

Chudzik Andrzej

21 XI 1903

Cyran Henryk

 

Cyran Henryk

30 VII 1918

 

 

Czechowski Edmund

19 X 1896 Poznań

Dębiński Jerzy

 

 

 

Dratkiewicz Henryk

 

Dratkiewicz Henryk

21 VI 1908

Dzierżyński Władysław

4 III 1881 Dzierżynów

Dzierzynski Władysław

11 III 1881

Feja Hieronim

 

Feja Heronim

14 I 1903

Fercz Andrzej

5 IX 1892 Lubań k. Poznania

Fercz Andrzej

5 VIII 1892 

Górecki Wacław

 

Gorecki Wacław

28 XI 1906

 

 

Goszkiewicz Josef

12 III 1920 Łódź

Górny Józef

Ok. 25 lat

 

 

Góźdź Edward

23 VIII 1918 Kalisz

Gozdz Eduard

23 VIII 1918 Kalisz

Gruszczyński Napoleon Ludwik

5 II 1914 Łódź

Gruszczynski Napoleon

5 II 1914

 

 

Gruszki Josef

8 XII 1911

Hajkowski Antoni

20 I 1901 Łódź

 

 

Jacolik Feliks

31 VIII 1911 Rumin k. Konina

Jaczolik Felix

31 VIII 1911

Jakubowski Władysław

 

 

 

Janiak

 

 

 

Jankowski Zygmunt Kacper

6 I 1881 Mińsk Maz.

Jankowski Zygmund

6 I 1881

Jarzębowski Zygmunt

 

Jarzembowski Zygmund

13 IV 1899

Jaszczak

 

 

 

Jasiński Kazimierz Zygmunt

4 VII 1879 Nowa Sól

Jasinski Kazimierz

3 VII 1979

Kalinowski Antoni

 

Kalinowski Antoni

5 XII 1894 Łódź

 

 

Kaluczniak Waclaw

12 XII 1914

Karczmarczyk

 

 

 

 

 

Kaczmarek Karol

20 XI 1902

 

 

Kaczmarek Franz

25 III 1913

Karowski Stefan

Ok. 40 lat

Karowski Stefan

18 IV 1906

Kit Zygmunt

1910 Stawiszyn

Kitt Zygmund

21 IV 1910
24 IV 1910 Kalisz

 

 

Kowalczyk Wladyslaw

3 II 1901

Kowalik Bolesław

 

 

 

Kowalski Kazimierz Józef

 

Kowalski Kazimierz

2 III 1902

Kowalski Bolesław

6 IV 1894 Balin

Kowalski Bolesław

25 IV 1894

Adam

 

 

 

Kruczkowski Henryk

13 III 1913 Tykadłów

Kruczkowski Henryk

28 III 1913

Kubiak Bolesław

1 XII 1896 Łódź

Kubiak Bolesław

1 XII 1896 Łódź

 

 

Kubiak Stefan

10 VII 1911 Łódź

Kuligowski Wiktor

18 X 1910 Kalisz

Kuligowski Viktor

18 X 1910

Kupczak Stanisław

1920 Częstochowa

Kubczak Stanisław

5 XI 1920

Kurasiński Zenon

 

1 II 1918 Kościółki k. Kalisza

Kurasinski Zenon

26 II 1918

Laskowski Edward

 

Laskowski Eduard

14 IV 1920

Machalski Kazimierz

13 X 1908 Łódź

Machalski Kazimierz

13 X 1908 Łódź

Maciejewska

 

 

 

Maciejewski

 

 

 

 

 

Mackiewicz Tadeusz

16 X 1911

Mak Ignacy

23 I 1910 Dymek

Mak Ignacy

23 I 1910 Dymek

Marczewski Feliks

23 V 1913 Wieluń

Marczewski Felix

24 V 1913 Wieluń

Matusiak Michał

17 IX 1919 Kalisz

Matusiak Michal

17 VIII 1919

Mierzyńska Joanna

 

Mierzynska Johanna

27 V 1915

Mila Stanisław

6 I 1897 Aleksandrów

Mila Stanislaus

6 I 1897

 

 

Misiewicz Alexander

6 V 1894

Molenda Czesław

 

Molenda Czeslaw

25 I 1912

Mroczek Stanisław

8 V 1905 Łódź

Mroczek Stanislaus

6 V 1905

 

 

Napierala Josef

3 XII 1907

 

 

Nissner Marian

25 III 1895

Nowicki Jan  Kacper

27 XII 1901 Pabianice

Nowicki Johann

27 XII 1901 Pabianice

Ofis Franciszek

28 VIII 1894 Aleksandrów

Ofic Franciszek

28 VIII 1894 Aleksandrów

Ostojski Klemens

16 IX 1903 Łódź

Ostojski Klemenz

22 I 1907
11 X 1902 Łódź

Owczarek

 

 

 

Pakuła Tadeusz

9 XII 1911 Łódź

Pakuła Tadeusz

9 XII 1911 Łódź

Paluszkiewicz Michał

18 IX 1887 Kłodawa

Paluszkewicz Michal

18 IX 1887

Pasikowski Roman

 

 

 

 

 

Patinowski Roman

31 III 1906

Pawłowski Stefan

16 III 1889 Łomża

Pawlowski Stefan

16 III 1889
3 III1889 Łomża

Piechota Ignacy

10 I 1901 Krzywiec

Piechota Ignacy

7 I 1901 Krzywiec

 

 

Pieczkowska Janina

27 XII 1894

Pieczkowski Marian

 

Pieczkowski Marian

15 VIII 1920

Pietrzak Adam

 

Pietrzak Adam

24 XII 1907

Piotrowski

 

Piotrowski Vitold

29 X 1915

Pol Władysław

17 I 1903 Łódź

Pol Wladyslaw

17 XI 1903
17 I 1903 Łódź

Przelaskowski Stanisław

7 IV 1907 Alabany USA

Przeslakowski Stanislaw

7 IV 1907

 

 

Przeslawski Antoni

7 IX 1920

Romanowski Stanisław

Ok. 45 lat Sembór

Romanowski Stanisl.

 8 V 1893

 

 

Rychlowski Zenon

26 XI 1914

Sekura Kazimierz

 

Sekura Kazimierz

4 I 1907

Sieradzki

 

Sieradzki Waclaw

16 II 1915

Sikorski Dionizy

8 IV 1893 Biała Rawska

Sikorski Dyonisius

8 IV 1893

 

 

Siewek Stefan

21 III 1901

Siwiński Kazimierz

1 III 1910 Mniszki

Siwinski Kazimierz

1 III 1910 Mniszków

Skóra

 

 

 

Skrzekotowski Leonard

11 IV 1896 Łódź

Skrzekotowski Leonh.

11 IV 1896 Łódź

 

 

Sobanski Tadeusz

4 II 1907

Sobieraj Czesław

 

Sobieraj Czesław

12 XI 1912 Łódź

Sroka Eugeniusz

9 VII 1923 Wieluń

Sroka Eugeniusz

8 VII 1923

 

 

Stachurski Alexander

30 I 1893

Sygulski Kazimierz

 

Sygulski Kazimierz

14 I 1923

Szubert Władysław

1908 Łódź

Szubert Wladyslaw

1 I 1910

Szurczak Konstanty

23 IX 1904 Kalisz

Szurczak Konstanty

23 IX 1904

Szurek Franciszek

1 XII 1916 Kalisz

Szurek Franciszek

1 XII 1916

Szwajdler

 

 

 

Świątczak Józef

8 III 1919 Uniejów

Swiontczak Josef

8 III 1919

Tosik Bolesław

Ok. 25 lat

 

 

Trela Leon

 

Trella Leon

3 IV 1909

 

 

Tucholski Waclaw

8 X 1894

 

 

Wieslawski Jerzy

14 VI 1906

 

 

Wiśniewski Bolesl.

14 IV 1917

 

 

Wlodarz Josef

6 VIII 1910

Wnukowski Jerzy

28 IV 1918 Łódź

Wnukowski Jerzy

28 IV 1918

Wojciechowski Józef

Hanower

 

 

Wrocławski Jerzy

 

 

 

Zaborowski Stanisław

 

Zaborowicz Stanislaw

23 X 1884

 

 

Zagurowski Romuald

11 IV 1920

 

 

Zajewska Emilia

8 II 1905

 

 

Zelechowski Jan

9 VIII 1902

Zieliński Ryszard

12 X 1922 Kalisz

Zielinski Richard

12 X 1922

Zimny Józef

22 XII 1911 Dobrzec k. Kalisza

Zimny Josef

6 XII 1911

 

 

Zimny Waclaw

11 II 1905

Ziółkowski Bolesław

12 III 1901 Nowe Chojny

Ziolkowski Boleslaw

11 III 1901
5 IV 1896 Łask

Ziółkowski Wawrzyniec

4 VIII 1903 Osiny

 




Dla uczczenia ofiar zbrodni nazistowskich społeczeństwo Zgierza w miejscu egzekucji przy zbiegu ulic Piątkowskiej i Józefa Piłsudskiego wzniosło pomnik. Plac, na którym stoi nosi dziś nazwę Placu Stu Straconych.

"Głos Kutnowski", rok 1950.

Pierwszy – drewniany – pomnik na miejscu egzekucji powstał w 1945 roku. W latach 50. zastąpił go betonowy w kształcie iglicy autorstwa rzeźbiarki Hanny Nałkowskiej-Bickowej.

"Dziennik Popularny", rok 1948.

"Dziennik Popularny", rok 1977.


 Monument dłuta łódzkiego rzeźbiarza – Antoniego Biłasa został odsłonięty 28 września 1969 roku.

"Dziennik Łódzki", rok 1969.

"Dziennik Łódzki", rok 1985.


Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Zgierza 8 stycznia 1999 roku powołany został Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych, którego zadaniem było odnowienie zniszczonego przez czynniki atmosferyczne monumentu. Prace, które rozpoczęto w 1999 roku (roboty remontowe pomnika), zakończono w 2002 roku (zagospodarowanie Placu Stu Straconych). 22 października 2008 roku Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych zakończył działalność. Baedeker zrobił kilka zdjęć w 2020 roku. 

Rok 2020

Rok 2022

Przed rocznicowym marcem 2022 roku pomnik został ponownie odrestaurowany.


Napis na pomniku brzmi:
"Stu Polakom bestialsko zamordowanym przez hitlerowskiego okupanta 20.III.1942 r. Społeczeństwo miasta Zgierza"


W lipcu 1946 roku doszło m.in. do procesu jednego z nadzorców więzienia przy obecnej ul. S. Sterlinga 16 w Łodzi, volksdeutscha – Reinholda Fraszke, oskarżonego według publikacji prasowej m.in. o to, że „eskortował grupę 100 osób przewożonych w marcu 1942 roku z więzienia przy ul. Sterlinga do Zgierza, gdzie zostali przez Niemców rozstrzelani”. Został skazany na karę śmierci.

"Plac Stu Straconych", 2016.
(źródło: YouTube.pl)


W ramach obchodów 80 rocznicy tragicznych wydarzeń zgierskich na Placu Stu Straconych można obejrzeć wystawę planerową "Nasza pamięć Was ocali. W 80 rocznicę zbrodni zgierskiej" zorganizowaną przez Muzeum Miasta Zgierza przy patronacie Prezydenta Miasta Zgierza.


Tekst i wybór zdjęć - Aleksandra Staniszewska i Maciej Rubacha


Projekt graficzny - Justyna Chmielecka


Zdjęcia archiwalne pochodzą ze zbiorów Muzeum Miasta Zgierza.
Na planszach wykorzystano wizerunek akwareli autorstwa Józefa Ludwikiewicza (1911-1988) pt." Egzekucja Stu Straconych w Zgierzu", 1942.


Muzeum Miasta Zgierza
ul. Generała J. H. Dąbrowskiego 21
95-100 Zgierz
www.muzeum.zgierz.pl


Na bocznej ścianie Szkoły Podstawowej nr 1, sąsiadującej z Placem Stu Straconych powstał pamiątkowy mural.


źródła: 
Marian Pieruń. ZGIERZ CMENTARZE, POMNIKI, TABLICE.
wikipedia.pl
Zbigniew Piechota. Egzekucja 100 Polaków w Zgierzu 20 marca 1942 r,. w świetle materiałów Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi.
Anna Gronczewska. Za dwóch zabitych gestapowców zamordowali w Zgierzu stu Polaków; [w:] „Co tydzień historia” (dod. do „Polska. Dziennik Łódzki”).
Igor Rakowski -Kłos (Wyborcza.pl)
Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Pod red. Olgierda Ławrynowicza i Joanny Żelazko. 
Pomnik Stu Straconych. Miasto Zgierz. 
INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ https://ipn.gov.pl
Zgierz moim miastem https://www.miasto.zgierz.pl


("Gazeta Wyborcza - Łódź" z dn. 14.07.2012 r.)
i w baedekerze:

Archiwalne wycinki prasowe pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz