piątek, 16 października 2020

Chaim Widawski i Mojżesz Altszuler - wieści i nadzieja dla łódzkiego getta.

Mojżesz Bencjon Altszuler był elektrotechnikiem. Urodził się w Łodzi, w 1896 roku. Był synem Chila Icka i Rywki Klajnberg. W małżeństwie z Maszą z Englów, córką Arona Jakuba i Ity Rak, miał syna Arona Jakuba.

Mieszkał przy ulicy Kilińskiego 17.

Księga adresowa m. Łodzi i województwa łódzkiego 1937-1939.

W czasie niemieckiej okupacji w Łodzi został osadzony w łódzkim getcie, mieszkał przy ulicy Jerozolimskiej 2. Działał w ruchu oporu. Przyczynił się do skonstruowania radia w gettcie. 

Odbiornik radiowy z łódzkiego getta.

Przekazanie mieszkańcom getta wiadomości o inwazji aliantów w Normandii spowodowało widoczne oznaki radości, w wyniku czego 7 czerwca 1944 roku niemiecka policja kryminalna na polecenie gestapo aresztowała Altszulera wraz z synem Aronem. Poddany torturom, Aron wskazał, gdzie ojciec przechowywał radioodbiornik i wydał kolportera biuletynów radiowych Chaima Natana Widawskiego. Policyjne śledztwo doprowadziło do dalszych aresztowań i śmierci więźniów. Mojżesz Altszuler zginął 6 lipca 1944 roku. Miejsca jego pochówku nie udało się ustalić.

Chaim Natan Widawski (1904-1944)

Chaim Widawski był kupcem i działaczem społecznym. Urodził się w 1904 roku w Zduńskiej Woli jako jeden z dziesięciorga dzieci Dawida Henocha i Bili Hendli z domu Abubicz. Wcześnie osierocony przerwał naukę w szkole i przyjechał do Łodzi w poszukiwaniu pracy. Tu pracował, dalej się uczył i aktywnie działał w ruchu Ogólnych Syjonistów "Hatechija", zgrupowanych wokół posła na Sejm - Izaaka (Icchaka) Grynbauma. 

Izaak Grünbaum (Yitzak/Icchak Grynbaum) (1879-1970) - żydowski działacz syjonistyczny w II Rzeczypospolitej, poseł na Sejm Ustawodawczy i Sejm I, II i II RP, jeden z sygnatariuszy deklaracji niepodległości Izraela.

Ulica Młynarska 38.

W latach okupacji hitlerowskiej Natan Widawski mieszkał wraz z Rywką Nachą, Frajdą Leą i Brajną Hendlą w łódzkim getcie przy ulicy Młynarskiej 38 (budynek nie zachował się, dzisiaj na terenie dawnej posesji znajduje się przedszkole). Wybrany z ramienia swojej partii do utworzonej w getcie tzw. Egzekutywy Syjonistycznej, działał czynnie w jej ramach przy organizowaniu samopomocy społecznej.
Specyficzne warunki całkowitej izolacji panującej w hermetycznym i pilnie strzeżonym getcie łódzkim odcięły zamkniętą w nim ludność nie tylko od źródeł dodatkowego zaopatrzenia i od wszelkiego kontaktu ze zorganizowanym na okupowanych terenach podziemiem żydowskim i polskim, lecz także od wszelkich źródeł wiadomości ze świata zewnętrznego, co wzmagało powszechne poczucie beznadziejności i krańcowej depresji.

Za drutami łódzkiego getta, rok 1941.
(Bundearchiv Bild, fot. Zermin)

Wobec powstałej sytuacji zorganizowała się grupa słuchaczy wiadomości dostarczanych przez zmontowany w getcie prymitywny aparat radiowy. Jednym z organizatorów tej grupy był Widawski, który wziął na siebie dodatkowe zadanie - kolportowania wysłuchanych wiadomości rozgłośni londyńskiej wśród zdesperowanej ludności getta. Redagowane i kolportowane przez niego biuletyny utrzymane były zawsze w duchu optymistycznym, budziły nadzieję na szybki koniec wojny i cierpień. Pojawienie się Widawskiego w miejscach pracy witane było zwykle z radosnym zaciekawieniem, a on sam uważany był za zwiastuna jasnej przyszłości.
6 czerwca 1944 roku, po rozpoczęciu inwazji w Normandii, Niemcy - zaniepokojeni objawami radości wyczuwalnymi na ulicach getta - zlikwidowali jedyne źródło wiadomości, aresztując zadenuncjowaną grupę słuchaczy radia. Widawskiemu udało się uniknąć aresztowania. Poszukiwany przez gestapo i niemiecką policję kryminalną, ukrywał się wspomagany przez bliską mu członkinię partii, jednak wobec ogłoszonej przez Niemców groźby wzięcia zakładników, 9 czerwca 1944 roku popełnił samobójstwo, zażywając cyjanek potasu.

Ulica Podrzeczna 9. Tablica upamiętniająca Chaima Natana Widawskiego.
9 CZERWCA W PODWÓRZU DOMU PRZY PODRZECZNEJ 9
ODEBRAŁ SOBIE ŻYCIE CHAIM NATAN WIDAWSKI, POSZUKIWANY PRZEZ GESTAPO
SŁUCHACZ UKRYTEGO RADIA
I KOLPORTER NADAWANYCH W JĘZYKU POLSKIM
WIADOMOŚCI RADIA LONDYN

W obawie przed aresztowaniem nikt z działających w konspiracji nie wziął udziału w jego pogrzebie. Dopiero po kilku dniach odwiedzono i uporządkowano jego grób zaznaczając miejsce pochówku kamieniami.

Towarzysze partyjni Chaima Widawskiego nad jego grobem w łódzkim getcie.

Zmarły w pozostawionych listach prosił towarzyszy partyjnych o przewiezienie jego zwłok po zakończeniu wojny do Izraela. Jego życzenie zostało spełnione 17 maja 1972 roku, gdy po ekshumacji z cmentarza na ulicy Brackiej jego zwłoki pochowano w Izraelu na cmentarzu Nachalat Icchak.

Nekrolog Chaima Widawskiego.

Nowy Cmentarz Żydowski przy ulicy Brackiej w Łodzi.

Postać Widawskiego stała się pierwowzorem Jakuba Heyma, bohatera powieści "Jakub Kłamca", napisanego przez urodzonego w Łodzi niemieckiego pisarza Jurka Beckera. Na podstawie tej powieści studio DEFA zrealizowało film, który zdobył nagrodę na festiwalu filmowym w Berlinie w 1975 roku, a amerykański reżyser Peter Kassovitz nakręcił film "Jakob the Liar" w 1999 roku. 

W postać Chaima Widawskiego wcielił się Robin Williams (foto: Telemagazyn.pl)

"Jakub Kłamca" (1999), reż. Peter Krassovitz.
źródło: YouTube.pl

"Jakub Kłamca"
(źródło: https://bibliotekaobcojezyczna.wordpress.com/)

Źródła:
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
I. Rubin. Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939-1945.
Jakub Poznański. Dziennik z łódzkiego getta.
Sara Zyskid. Światło w dolinie łez.
https://peoplepill.com/people/chaim-widawski/

Fot. pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz stron:
Wikipedia.pl
Telemagazyn.pl
wordpress.com.
Bundesarchiv Bild
Film ze strony YouTube.pl

Fot. współczesne Monika Czechowicz