baedeker łódzki: września 2023

niedziela, 24 września 2023

Monumentalna podziemna katedra. Stoki.

Zbiorniki wody na Stokach – podziemne zbiorniki wody pitnej, mieszczące się na terenie osiedla Stoki w Łodzi.

Ze względu na konstrukcję i urodę, zbiorniki nazywane są „podziemną katedrą".

Zbiorniki zostały zaprojektowane w latach 1901–1909 przez angielskiego inżyniera, Williama Heerleina Lindleya, który wcześniej opracował plan kanalizacji m.in. Warszawy, Pragi i Baku.

Lindley zaproponował zbudowanie w jednym z wyższych punktów miasta (260 m n.p.m.) zespołu zbiorników, które w sposób naturalny pełnić miały funkcję wieży ciśnień i rozprowadzać wodę po mieście metodą grawitacyjną.

Wysokie koszty inwestycji spowodowały, że pierwsze dwa zbiorniki, o pojemności 15 000 m³ każdy, zbudowano dopiero w latach 1935–1937.

"Echo", rok 1937.

Dwa kolejne powstały po wojnie, w latach 1949–1953.

Bardzo dziękuję nieocenionemu Michałowi Boguszowi za umożliwienie zrobienia fotek w tym niesamowitym miejscu.

Łódzka woda najlepsza! 💦

Fot. Monika Czechowicz

Przeczytaj w baedekerze:

KANALIZACJA ŁÓDZKA (baedekerlodz.blogspot.com)

"Uśmiechnij się" , czyli historia... łódzkich wodociągów (baedekerlodz.blogspot.com)

Miasto bez kanalizacji, czyli dawne łódzkie studnie i… rynsztoki. (baedekerlodz.blogspot.com)

Mural "90 lat ZWiK", ulica Wierzbowa 52. (baedekerlodz.blogspot.com)

PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA- stan sanitarny Łodzi …i mydło z kasztanów. (baedekerlodz.blogspot.com)

... łódzka woda najlepsza! ☀💦💦 (baedekerlodz.blogspot.com)

MAPA GOOGLE

czwartek, 21 września 2023

PIOTRKOWSKA 91 – teatr letni Fryderyka Sellina, drukarnia Kotkowskiego i ...pierwsze muzeum.

To jedyny zachowany w tej części Piotrkowskiej parterowy domek. Takimi właśnie domami w początkowym okresie zabudowana była cała ulica. W 1833 roku, na mocy Protokołu Deklaracyjnego, plac przy dzisiejszej Piotrkowskiej 91 objął tkacz przybyły z Saksonii, Jan Gottlob Säuberlich. Od 1842 roku do Säuberlicha należała również sąsiednia nieruchomość, przy Piotrkowskiej 89.

Piotrkowska 89.

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 89 – KAMIENICA FRYDERYKA KLOSSE (baedekerlodz.blogspot.com)

W pierwszej połowie lat 50. XIX stulecia Säuberlich sprzedał nieruchomość przy Piotrkowskiej 91 Ignacemu Effenbergerowi. Na Piotrkowskiej stał w tym czasie drewniany dom mieszkalny. W 1855 roku stał już tutaj parterowy dom murowany, w którym Effenberger otworzył cukiernię. Można przypuszczać, że cukiernia posłużyła wkrótce także Fryderykowi Sellinowi, który w podwórzu posesji prowadził teatr letni.

Fryderyk Sellin (1831-1914)

- łódzki cukiernik, kupiec, przedsiębiorca teatralny.

Przeczytaj w baedekerze:

WIELKA INAUGURACJA TEATRU WIELKIEGO, czyli inwestycja Fryderyka Sellina. (baedekerlodz.blogspot.com)

Kilka słów o teatrach polskich w Łodzi - u progu XX wieku. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Lodzer Zeitung", 1868.

"Dziennik Łódzki", rok 1885.

Właściciel posesji przy Piotrkowskiej 91, Ignacy Effenberger, majster tkacki, urodził się w 1810 roku w Cesarstwie Austrii. W 1840 roku, już w Łodzi, ożenił się z Henriettą Mantey. Zmarł w 1871 roku. W 1856 roku Effenberger sprzedał nieruchomość kupcowi, Karolowi Wilhelmowi Bauchowi. Przynajmniej od końca lat 80. XIX wieku posesja należała do Ludwika Ranke, który wystawił w podwórzu oficyny fabryczne.

"Łodzianin", rok 1893.

Wcześniejsza produkcja Ranke (chustki i korty wełniane) była prowadzona w dzierżawionych obiektach przy Piotrkowskiej 78.

Piotrkowska 78

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 78 – dom lat dziecięcych Artura Rubinsteina. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Führer durch Łodz", 1893.

Na przełomie XIX i XX wieku tkalnia Ludwika Rankego działała w podwórzu przy Piotrkowskiej 91.

"Führer durch Łodz", 1893. Dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej: 764, to dzisiaj numer 91.

Przeczytaj w baedekerze:

NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

Dalszy rozwój przedsiębiorstwa Ludwika Rankego nie był możliwy na małej działce w centrum miasta. Nowe obiekty fabryczne, początkowo farbiarnia i apretura, powstały poza ówczesnym obszarem Łodzi, przy ulicy Dąbrówki 19, później Dąbrowskiej 19 (dzisiaj ulica Dąbrowskiego, pomiędzy Podmiejską i Kilińskiego). W miejscu dawnej fabryki Ludwika Ranke powstały sklepy Lidla i Biedronki.

"Rozwój", rok 1902.

W okresie międzywojennym przy Dąbrowskiej 19 funkcjonowało zarówno przedsiębiorstwo synów założyciela (Ludwika Feliksa, Hugona Teodora i Zygmunta), pod szyldem "Bracia Ranke", jak i inne podmioty dzierżawiące powierzchnie przemysłowe.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

Pod koniec pierwszej dekady XX wieku nieruchomość przy Piotrkowskiej 91 należała do wymienionych powyżej synów Ludwika.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Taryfy domów z lat 1912-1920 wymieniają jako właściciela nieruchomości Stanisława Samuela Krel i jego sukcesorów.

Tkalnia na Piotrkowskiej 91 została zamknięta w 1915 roku. Poprzeczna oficyna fabryczna przeszła w ręce drukarza, Zygmunta Terakowskiego.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

"Straż Polska", rok 1919.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Od 1919 roku właścicielami drukarni zostali Bolesław Kotkowski i Frönlich (Froenlich).

Bolesław Kotkowski (1866-1944)

- drukarz i wydawca, Radny Miasta Łodzi (1919-1922) i wiceprzewodniczący Komitetu Obywatelskiego miasta Łodzi.

(źródło fotografii: Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi).

Kotkowski urodził się zamożnej w rodzinie robotniczej. Ukończył kursy buchalteryjne J. Mantibanda oraz szkołę średnią w Łodzi. Początkowo pracował w bankowości, a także jako przedstawiciel firm handlowych oraz administrator nieruchomości, a od 1912 roku pracował w zakładzie drukarsko-litograficznym Zygmunta Terakowskiego. W 1918 roku z Bolesławem Froelichem wykupił 75% udziałów firmy, w 1920 roku wykupując pozostałe. W 1921 roku Kotkowski utworzył własny zakład "Bolesław Kotkowski i S-ka, Zakłady Graficzne" oraz wykupił nieruchomość przy ulicy Piotrkowskiej 91, gdzie mieściła się drukarnia. W 1922 roku zarządzał również spółką Towarzystwa Drukarski-Wydawniczego, wydającą "Kurier Łódzki"

"Kurier (Kurjer) Łódzki", rok 1923.

Przy Piotrkowskiej 91 znajdowała się duża drukarnia Bolesława Kotkowskiego. Drukarnia należała do utworzonej w 1922 roku Spółki Akcyjnej. Jej kapitał wartości 0,5 mln złotych był podzielony na 5 tysięcy akcji.

Tygodnik "Prawda", rok 1927.

W początkach 1929 roku drukarnia została uruchomiona przy ulicy Dowborczyków 18.

Budynki przy ulicy Drewnowskiej 18.

Wcześniej posesja przy ówczesnej ulicy Juliusza 21 (dzisiaj Dowborczyków 18) należała od 1880 roku do Teodora Meyerhoffa, który wybudował okazałą przędzalnię wełny, budynki towarzyszące i willę.

Dawna willa Teodora Meyerhoffa w Łodzi, ulica Dowborczyków 18 - dzisiaj czeka na remont.

W styczniu 1901 roku wszystkie budynki nabył przedsiębiorca Juliusz Triebe (współwłaściciel fabryki kapeluszy przy ulicy Targowej 2). Po ośmiu latach przędzalnia, tkalnia i farbiarnia przeszły w ręce braci Zapp – Ottona, Emila i Alfonsa. Jednak zniszczenia wyniesione z I wojny światowej oraz pożar głównego budynku w 1915 roku sprawiły, że zakład został wystawiony na sprzedaż. Nabywcą był Bolesław Kotkowski.

Budynki przy ulicy Drewnowskiej 18 - druga siedziba drukarni Bolesława Kotkowskiego.

(źródło fotografii: Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi).

Firma Bolesława Kotkowskiego zatrudniała ok. 200 osób i była wyposażona w bardzo nowoczesne maszyny. Jej działalność została wysoko oceniona na Targach Poznańskich. Drukarnia Kotkowskiego, wykorzystująca sprowadzone z Anglii nowoczesne maszyny "offsetowe", należała w okresie międzywojennym do największych przedsiębiorstw tej branży. W drugiej połowie lat 30. XX wieku firma zatrudniała 180 robotników, pracujących na 6.500 m² powierzchni fabrycznych. W latach II wojny światowej Niemcy przejęli zakład przy ulicy Dowborczyków, a w ostatnich tygodniach wojny wywieźli jego wyposażenie. Po 1945 roku drukarnię upaństwowiono jako Łódzkie Zakłady Graficzne.

Dziennik Wojewódzki m. Łodzi, rok 1949.

Portret Bolesława Kotkowskiego autorstwa Kazimierza Pochwalskiego, 1927.

(źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia)

Bolesław Kotkowski sympatyzował ze Stronnictewm Narodowym, silnie podkreślał swój patriotyzm, działał w wielu organizacjach zawodowych, ufundował samolot dla Polskiego Wojska w 1939 roku, działał po wybuchu wojny w Komitecie Obywatelskim. W jego drukarni opracowano projekty i wydrukowano bony zastępujące pieniądze w pierwszych tygodniach okupacji. Poszukiwany, zagrożony aresztowaniem, ukrył się w Warszawie pod przybranym nazwiskiem. Zginął w powstaniu warszawskim.

Ale wróćmy jeszcze na ulicę Piotrkowską 91 - to jedyny zachowany w tej części Piotrkowskiej parterowy domek. Takimi właśnie domami w początkowym okresie zabudowana była cała ulica. W XIX wieku w oficynie znajdowały się: wspomniany już teatr letni Fryderyka Sellina, od 1900 roku Towarzystwo śpiewacze „Lira”.

Łódzki Chór Rzemieślniczy "Lira", rok 1906.

"Rozwój", rok 1903.

Przeczytaj w baedekerze:
Łódzkie Rzemieślnicze Towarzystwo Śpiewu Chóralnego "Lira". (baedekerlodz.blogspot.com)

...a w 1913 roku Towarzystwo Kultury Polskiej z czytelnią i biblioteką publiczną, działało tu także Towarzystwo Krajoznawcze.

"Rozwój", rok 1913.

Od 1912 roku swoją siedzibę miało tu Muzeum Nauki i Sztuki.

"Rozwój", rok 1913.

Znany społecznik ksiądz Rudolf Gundlach, proboszcz parafii ewangelickiej św. Trójcy pisał w 1910 roku do gubernatora piotrkowskiego:

W Łodzi szybko rośnie przemysł i handel (...). Lecz miasto przedstawia smutny obraz zastoju kulturalnego (...). Nieliczne urządzenia naukowe i kulturalne istnieją w Łodzi tylko dzięki poparciu i energii nieznacznego kręgu osób".

Była to trafna uwaga. Inicjatywy kulturalne nie wychodziły od góry lecz zawsze wypływały od społeczeństwa. W tym czasie grono osób prywatnych założyło przy ulicy Zielonej 8 pierwsze w Łodzi muzeum. Znalazły się w nim gipsowe odlewy, obrazy, modele etnograficzne, przyrządy fizyczne, okazy z dziedziny zoologii i botaniki.

"Rozwój", rok 1914.

Zbiory muzeum powstały i pomnożyły się drogą darowizn prywatnych, część zaś za zakupy ze składek członkowskich Towarzystwa Muzeum Nauki i Sztuki, opiekującego się wspomnianą instytucją. Od 1912 roku swoją siedzibę Muzeum umieściło w oficynie domu przy Piotrkowskiej 91.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

W czterech dużych salach rozmieszczono tysiąc eksponatów, jedną z sal przeznaczono na wystawę obrazów, sztychów, plakatów i fotografii.

"Rozwój", rok 1921.

W 1923 roku placówka przekształcona została w Muzeum Miejskie.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

W początkowym okresie zbiory muzealne obejmowały obiekty z najrozmaitszych dziedzin, w muzeum znalazły się odlewy gipsowe, dokumenty historyczne, obrazy, ubiory ludowe, modele chat, przyrządy fizyczne, okazy z zakresu zoologii, geologii, botaniki i innych.

Muzeum Miejskie. Księga Pamiątkowa Dziesięcioletnia Samorządu m. Łodzi 1919-1929.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1931.

Od 1911 roku przez cały okres międzywojenny prowadził tu magazyn wyrobów gumowych Ignacy Baumgarten.

"Rozwój", rok 1911.

"Rozwój", rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1914.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

W drugiej połowie lat 20. XX wieku Ignacy Braumgarten posiadał w magazynie również środki opatrunkowe i narzędzia chirurgiczne.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

W okresie międzywojennym prowadził przy Piotrkowskiej 91 kursy dla kierowców samochodowych W. Woyna. Swoją ofertę koncesjonowanych kursów kierował zarówno dla pań i panów, była to prawdopodonmie pierwsza szkoła jazdy w Łodzi.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

Od momentu odzyskania niepodległości aż do września 1939 roku przepisy dotyczące ruchu drogowego w II RP były kilkukrotnie nowelizowane.

"Głos Polski", rok 1928.

Na przestrzeni lat jedno nie uległo zmianie - aby móc prowadzić pojazd mechaniczny obowiązkowe było posiadanie uprawnień. Ustawodawca wprowadził podział na prawo jazdy zawodowe oraz niezawodowe. W obu tych przypadkach należało udać się na kurs i pozytywnie zdać egzamin teoretyczny ze znajomości konstrukcji pojazdu i działania jego organów, oraz praktyczny, odbywający się na ulicach miasta w obecności komisji.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

Umiejętności szlifowano na kursach kierowców. Jedną z takich szkół jazdy prowadził W. Woyna.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

Przeczytaj w baedekerze:

Historia wielkiej miłości z motoryzacją w tle - Jadwiga Wajsówna i Franciszek Grętkiewicz. (baedekerlodz.blogspot.com)

Od grudnia 1926 roku, w prawej części domu frontowego przy Piotrkowskiej 91, funkcjonował sklep żelazny Bolesława Jankowskiego. Rozwój przedsiębiorstwa handlowego w następnych latach pozwolił na otworzenie, w 1937 roku, składu hurtowego przy ulicy Pierackiego 9 (dzisiaj ulica Roosevelta).

"Głos Poranny", rok 1932.

W 1935 roku otwarto tu sklep firmy „Pluton” z kawą, kakao, herbatą, a w 1951 roku bar mleczny.
Od 1970 roku był to pierwszy w Łodzi bar mleczny typu szwedzkiego, tzw. bar „Wzorowy”.