Nieruchomość
przy obecnej Piotrkowskiej 84 od lat 50. XIX stulecia należała do
Ignacego Balle (ojca Józefa i Wilhelma Balle).
Bracia Balle od
początku lat 90. XIX wieku (do 1907 roku) posiadali nieruchomość
przy Piotrkowskiej 189, gdzie w oficynie uruchomili mechaniczną
fabrykę taśmy gumowej.
Józef Balle rozpoczął karierę przemysłową w 1869 roku od ręcznej produkcji tkanin bawełnianych.
"Führer durch Lodz", 1893.
(Piotrkowska 518, dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej,
przeczytaj w baedekerze:
W
1863 roku nieruchomość przy Piotrkowskiej 84 bracia Balle sprzedali Janowi
Jarzębskiemu. Na froncie Piotrkowskiej stał wówczas parterowy
drewniany dom. W połowie lat 70. XIX stulecia Jarzębowski wykupił
na własność grunt działki.
Jan
Jarzębowski, w latach 1862-1869 starszy Zgromadzenia Majstrów
Tkackich, był jednym ze współtwórców Łódzkiej Straży
Ochotniczej Ogniowej (ŁSOO).
Jan Jarzębowski.
Jednodniówka wydana z okazji 50-lecia istnienia Łódzkiej Straży Ochotniczej Ogniowej
1876-1926.
We
wrześniu 1875 roku został wybrany na członka pierwszego zarządu
ŁSOO, obok Ludwika Grohmana, Leopolda Zonera, Roberta Moenke,
Teodora Rudzińskiego, Edwarda Berndta, Emila Seeligera i Gustawa
Petera.
Łódzka Straż Ogniowa Ochotnicza, rok 1877. (fot: Archiwum Państwowe w Łodzi).
Przeczytaj
w baedekerze:
Leciała mucha z Łodzi do Zgierza... (baedekerlodz.blogspot.com)
ALFRED GROHMAN - STRAŻAK (baedekerlodz.blogspot.com)
.jpg)
"Lodzer Zeintung". Wydanie jubileuszowe.
Tradycja
pożarnicza była kontynuowana w następnym pokoleniu – w latach
20. XX wieku syn Jana, Juliusz Jarzębowski, pełnił funkcje Prezesa
Łódzkiej Straży Ochotniczej Ogniowej.
Dr. Alfred Grohman, Komendant Łódzkiej Straży pożarnej.
Jednodniówka wydana z okazji 50-lecia istnienia Łódzkiej Straży Ochotniczej Ogniowej
1876-1926.
Murowana
kamienica frontowa przy Piotrkowskiej 84 została wybudowana w 1892
roku. Od ok. 1902 roku właścicielem nieruchomości był Oswald
Jakub Jarzębowski, a później jego sukcesorzy.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.
Przy Piotrkowskiej 84 mieściła się filia jednej z najbardziej znanych i uczęszczanych mleczarni łódzkich - Mleczarnia Ziemiańska (później Parowa Mleczarnia Ziemiańska).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
"Goniec Łódzki", rok 1903.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1910.
Mleczarnia Ziemiańska należała do spółki ośmiu podłódzkich ziemian, którzy w maju 1898 roku otworzyli zakład przetworów mleczarskich z kapitałem 20 tysięcy rubli.
"Tydzień", rok 1898.
"Rozwój", rok 1900.
Już w 1901 roku spółka dysponowała trzema lokalami – przy ulicach: Dzielnej 30 (siedziba główna, dziś ulica Narutowicza) oraz Piotrkowskiej 84 i 225 (filie).
Latem przy siedzibie głównej uruchamiano dodatkowo kawiarnię (od 2 czerwca do 30 września). Filię przy Piotrkowskiej 225 po kilku latach zlikwidowano, a nową otworzono przy głównej arterii miasta pod numerem 32.
Piotrkowska 30/32. To tutaj, w miejscu gdzie dzisiaj stoi Dom Handlowy "Magda" miała jedną z filii Mleczarnia Ziemiańska.
"Rozwój", rok 1905.
"Rozwój", rok 1905.
W 1905 roku obok tej filii, na placu pod numerem 30, w specjalnie wzniesionym budynku Parowa Mleczarnia Ziemiańska uruchomiła parowe „higieniczne urządzone” aparaty do oczyszczania, pasteryzacji i oziębiania mleka według wzoru i wskazówek wspomnianego wcześniej miejscowego bakteriologa doktora Serkowskiego. W każdą niedzielę od 14.00 do 17.00 łodzianie mogli zwiedzać pomieszczenia mleczarni z tymi urządzeniami, a pracownicy objaśniali im działanie nowej aparatury.
Administracja organizowała te pokazy w celach poznawczych i reklamowych.
"Rozwój", rok 1905.
W marcu 1913 roku otworzono jeszcze jedną filię tej mleczarni – przy ulicy Piotrkowskiej 131. Zarządzający nią wprowadzili od 1898 roku obwoźną sprzedaż mleka (w cenie 6 kopiejek za kwartę).
Po ulicy Piotrkowskiej kursował wózek przystający w dziewięciu ściśle określonych punktach – przy fabryce Geyera o 6.00, kolejno pod numerami: 270 o 6.15, 181 o 7.15, 147 o 8.00, 124 o 8.30, 101 o 9.00, 88 o 9.30, 69 o 10.00, 53 o 10.30.
"Rozwój", rok 1905.
W 1906 roku Parowa Mleczarnia Ziemiańska postanowiła, że lokal centralny „w celu powiększenia wypoczynku pracującym” będzie otwarty od godziny 16.00, natomiast filia od 11.00 do 16.00 i od 19.00 wieczorem.
W lipcu 1911 roku, po gruntownym odnowieniu lokalu mleczarni Ziemiańskiej prowadzonej przez Franciszka Wężyka przy Dzielnej 30 (Narutowicza), otwarto nową salę ze stolikami, gdzie podawano konsumentom kawę, herbatę i produkty mleczne.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.
"Rozwój", rok 1909.
Nowy nabywca zakładu F. Zarębski we wrześniu 1911 roku zmienił nazwę lokalu na mleczarnię Express. Mleczarnia ta jako pierwsza w Łodzi wprowadziła sprzedaż mleka w specjalnie zamawianych w hucie szkła pod Radomskiem butelkach o pojemności 830-900 gram (w zależności od grubości szkła) i hermetycznym zamknięciem gumowym, a gdy te nie spełniły wymogów higieny (były nieszczelne, a w rowkach gumy gromadził się osad), zmieniono je na nowe, lepsze zamknięcia. Na butelkach była wytłoczona nazwa firmy mleczarskiej. W latach pierwszej wojny światowej firma otworzyła swoją filię przy ulicy Piotrkowskiej 27 (w odnowionym przez firmę malarską Braci Tarkowskich lokalu po dawnej cukierni S. Białkina), zarządzał nią Antoni Wentkowski.
Piotrkowska 27, dawna siedziba kolejnej filii Mleczarni Ziemiańskiej.
Na początku XX stulecia przy Piotrkowskiej 84 prowadził sklep z artykułam piśmiennymi S. Altman.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
W pierwszej dekadzie XX wieku przy Piotrkowskiej 84 prowadził Kursy Politechniczne M. J. Rogalski. Kursy prowadzone były z wiedzy elektrotechnicznej i budowlanej.
"Rozwój", rok 1911.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.
Przeczytaj w baedekerze:
Politechnika Łódzka i profesor Bohdan Stefanowski – jej pierwszy rektor. (baedekerlodz.blogspot.com)
oraz:
Mieściła się tu Szkoła Muzyczna Antoniego Grudzińskiego, którą już wcześniej prowadził przy Piotrkowskiej 39.
"Rozwój", rok 1914.
"Rozwój", rok 1914.
Od 1902 roku kursy muzyczne prof. Antoni Wawrzyniec Grudziński, absolwent Warszawskiego Instytutu Muzycznego, prowadził przy Piotrkowskiej 39.
"Rozwój", rok 1905.
Do chwili powstania w Łodzi pierwszej szkoły muzycznej w 1893 roku łodzianie uczyli się muzyki głównie u miejscowych prywatnych nauczycieli. Oczywiście tylko ci lepiej sytuowani materialnie oraz korzystający z pomocy łódzkich protektorów muzyki i ze stypendium m. Łodzi. (…) Prywatnych lekcji muzyki udzielali na początku XX wieku również niektórzy dyrektorzy łódzkich szkól muzycznych. Antoni Grudziński uczył prywatnie gry na fortepianie.
Antoni Grudziński uzyskał w 1901 roku pozwolenie na założenie w Łodzi „Kursów Muzycznych” z programem nauczania Warszawskiego Instytutu Muzycznego.
"Rozwój", rok 1902.
Oficjalne otwarcie tej szkoły odbyło się 1 stycznia 1902 roku. Okres nauki trwał 6 lat, a absolwenci otrzymywali dyplomy nauczyciela muzyki i świadectwa kapelmistrzowskie.
"Rozwój", rok 1908.
Szkoła Grudzińskiego wyróżniała się pod względem doboru odpowiedniego personelu pedagogicznego. Starano się nie tylko o dobrych nauczycieli klas instrumentalnych i wokalnych, lecz także teorii muzycznej.
"Rozwój", rok 1900.
"Rozwój", rok 1903.
W ówczesnej Łodzi każdy dyrektor musiał sam organizować swoją szkołę. Po zwerbowaniu odpowiedniego personelu pedagogicznego, uzgodnieniu z lokalnymi władzami i zdobyciu na szkołę budynku lub większego mieszkania, należało się ubiegać w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych o pozwolenie na otwarcie danej uczelni.
Prawie w każdej szkole muzycznej uczono dwóch przedmiotów specjalnych – fortepianu i śpiewu solowego. W szkole Grudzińskiego główny nacisk kładziono na fortepian, skrzypce, wiolonczelę i naukę gry na organach.
Od listopada 1908 roku Antoni Grudziński prowadził także chór „Lira”, który zaprezentował się w konkursie chórów polskich w grudniu 1908 roku. Od czasu objęcia stanowiska dyrektora „Liry” zaznaczył się w działalności chóru znaczny postęp, liczba członków wzrosła do 60 osób.
Szkoła Muzyczna Antoniego Grudzińskiego zakończyła swoją działalność w 1914 roku. Chociaż okupant w czasie I wojny światowej nie zabraniał nauczania muzyki, to jednak łódzkie szkolnictwo muzyczne przez tę wojnę poważnie ucierpiało. Ubyło też wielu nauczycieli muzyki.
"Rozwój", rok 1914.
Przeczytaj w baedekerze:
W tym samym lokalu, w którym prowadził kursy Antoni Grudziński prowadzone były poźniej zajęcia Szkoły Muzycznej zorganizowanej przy Towarzystwie Muzycznym im. Chopina w Łodzi.
"Gazeta Łódzka", rok 1915.
.png)
"Gazeta Łódzka", rok 1916.
Przez
pewien czas wynajmował mieszkanie przy Piotrkowskiej 84 wybitny łódzki lekarz i
społecznik, dr. Karol Jonscher.
.jpg)
Karol Jonscher (1850-1907)
- lekarz, społecznik.
Po studiach i praktyce w Wiedniu w 1873 roku przybył do Łodzi. Od początku swojej pracy zawodowej włączył się w działania spoleczne prowadzące do poprawy warunków sanitarnych i zdrowotnych w dynamicznie rozwijającej się dziewiętnastowiecznej Łodzi. Był współorganizatorem Obywatelskiego Komitetu Pomocy Biednym przekształconego póżniej w Łódzkie Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności, którego prezesem został w 1905 roku.
Jednodniówka "Dzień ubogich w Łodzi", 17 września 1911 roku.
Przeczytaj w baedekerze:Przytułek dla Starców i Kalek Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności (baedekerlodz.blogspot.com)
Przeczytaj w baedekerze:
Jonscher był również współorganizatorem utworzonego w 1886 roku Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego, którego prezesem został w 1897 i funkcję tę pełnił do końca życia. Współtworzył także Towarzystwo Pogotowia Ratunkowego założone w 1899 roku, jak również był współtwórcą Oddziału Łódzkiego Towarzystwa Higienicznego "Kropla Mleka", w którym zajmował się krzewieniem higieny wieku niemowlęcego i dziecięcego.
Przeczytaj w baedekerze:
oraz:
Doktor Jonscher otaczył opieką lekarską najbardziej potrzebujących robotników łódzkich. Był pomysłodawcą powstania pierwszego szpitala dla robotników. To on, jako domowy lekarz Karola Scheiblera, dał pomysł budowy przyfabrycznego szpitala służącego robotnikom. Wybudowano go w latach 1882-1884, według projektu przypisywanego Hilaremu Majewskiemu. Gotowy obiekt został poświęcony i oddany do użytku 1 września 1884 roku (obecnie szpital im. dr. K. Jonschera).
Jonscher był współorganizatorem szpitala dla nerwowo i psychicznie chorych "Kochanówka" (1902; obecnie szpital im. J. Babińskiego) w Kochanówce.
... oraz szpitala dla dzieci
Jednodniówka "Dzień ubogich w Łodzi", 17 września 1911 roku.
Szpital Anny Marii, obecnie szpital im. dr. J. Korczaka przy al. Piłsudskiego 71.
"Rozwój", rok 1907.
Doktor Karol Jonscher zmarł w 1907 roku i został pochowany na Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej w Łodzi. Pomnik nagrobny wykonał Antoni Urbanowski.
Przeczytaj w baedekerze:
Doktor Karol Jonscher - łódzki Judym? (baedekerlodz.blogspot.com)
"Rozwój", rok 1914.
Jeszcze w okresie przed I wojną światową przy Piotrkowskiej 84 umieściła swój prywatny"zakład freblowski i szkołę przygotowawczą", Maria Wesołkówna.
"Rozwój", rok 1919.
"Głos Polski", rok 1919.
"Republika", rok 1924.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
W okresie międzywojennym poza prywatnymi placówkami przedszkolnymi i szkolnymi typu podstawowego, organizowane były również szkoły i przedszkola społeczne i miejskie.
Przeczytaj w baedekerze:
"Gazeta Łódzka", rok 1917.
Przy
Piotrkowskiej 84 prowadził znany w Łodzi skład obić i obrazów
Adolf Butschkat (Bukczat). Adolf
Butschkat urodził się w Bernstadt (dzisiaj Bierutów k. Oleśnicy).
W Warszawie zdobył praktykę malarza pokojowego i pod koniec lat 60.
XIX wieku osiedlił się w Łodzi. W 1879 roku założył łódzki
cech malarzy pokojowych, któremu przewodniczył, jako starszy cechu,
przez wiele następnych lat. Skład towarów Butschkata mieścił się
przy Piotrkowskiej 84 i Piotrkowskiej 3, a od 1892 roku w domu
własnym, na narożnej posesji u zbiegu ulic Długiej i Andrzeja
(dzisiaj ulica Gdańska 95). Po sprzedaży nieruchomości w 1912 roku
firma kierowana przez synów Adolfa, Gustawa Adolfa i Fryderyka
Brunona, prowadziła sprzedaż przy Piotrkowskiej 113, później
Piotrkowskiej 118.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.
.png)
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny...., rok 1933.
W latach 20. XX stulecia przy Piotrkowskiej 84 umieścił swoje atelier fotograf J. Szenfeld.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
"Republika", rok 1924.
"Ilustrowana Republika", rok 1925.
"Ilustrowana Republika", rok 1925.
"Głos Poranny", rok 1930.
Przeczytaj w baedekerze:
W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 84 miał siedzibę Związek Wykończalni i Farbiarni Okręgu Łódzkiego.
Kalendarz-Informator, rok 1924.
"Głos Poranny", rok 1938.
W latach 30. ubiegłego stulecia przy Piotrkowskiej 84 mieścił się sklep Polskich Zakładów "Marconi" oferujący odbiorniki radiowe, głośniki i gramofony.
"Echo", rok 1929.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
Firma "Marconi" publikowała w łódzkiej prasie wyjątkowo atrakcyjne reklamy. Zaprezentuję jeszcze kilka:
.png)
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
.png)
"Głos Poranny", rok 1932.
Od 1936 roku, w otwieranej letnią porą "kawiarni-ogrodzie" przy Piotrkowskiej 84 łódzianie bawili się przy tanecznej muzyce, serwowanych napojach wyskokowych i przekąskach.
"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1938.
"Kurier Łódzki", rok 1938.
"Kurier Łódzki", rok 1938.
Na krótko przed wybuchem II wojny światowej przy Piotrkowskiej 84 miała siedzibę Prywatna Poradnia Psychologiczno-Wychowawcza dla dzieci i młodzieży.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Ilustrowana Republika", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1938.
Przy
ulicy Piotrkowksiej 84 mieszkał Józef Lewi (pseudonim Josef Iwri,
I. Lew, Ego), dziennikarz, publicysta, działacz partii Hitachdut.
Urodził
się w 1897 roku w Łodzi. Ukończył miejskie gimnazjum rosyjskie i
wydział prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Przez pewien czas
praktykował w Łodzi jako adwokat, później został dziennikarzem.
Przewodniczył syjonistycznej partii Hitachdut w Polsce. Był jednym
z założycieli hebrajskiego gimnazjum Towarzystwa Szkół Średnich
w Łodzi.
Budynek dawnego I Gimnazjum Męskiego Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich przy ulicy Kamińskiego 21.
Budynek dawnego II Gimnazjum Męskiego Towarzystwa Szkół Średnich przy ulicy Kamińskiego 22.
Przeczytaj w baedekerze:
Żydowskie szkolnictwo w Łodzi do wybuchu I wojny światowej. (baedekerlodz.blogspot.com)
W
1916 roku debiutował w hebrajskim tygodniku „Hacefira”
redagowanym przez Chaima Zeliga Słonimskiego. Publikował w języku
polskim i jidysz w czasopismach łódzkich. W latach 1923-1924
pracował jako korespondent sejmowy i współredaktor dziennika
„Lodzer Tageblat”.
W
latach 1921-1934 Józef Lewi publikował w warszawskich dziennikach
„Hajnt” i „Nasz Przegląd”.
„Hajnt” (הײַנט, pol. „Dzisiaj”) – dziennik społeczno-polityczny w języku jidysz ukazujący się od roku 1908 do 1939, wydawany w Warszawie.
Lewi był
współredaktorem łódzkiego tygodnika „Fołk un Land”,
centralnego organu syjonistycznej partii pracy Hitachdut w Polsce, a
także korespondentem czasopism „Befajung” (Warszawa), „Dos
Fraje Wort” (Lwów), „Unzer Ruf” (Wiedeń), „Baderech”
(Warszawa), „Hapoel Hacair” (Tel-Awiw).
Był
członkiem redakcji „Unzer Tribune” (Łódź) oraz, wraz z Arie
Tartakowerem, „Jidiszer Szul Biuletyn”. Z ramienia syjonistów
wchodził w skład zarządu łódzkiej gminy żydowskiej. Józef Lewi został aresztowany przez Niemców 9
listopada 1939 roku „za
przynależność do polskiej inteligencji”. Skazany przez sąd
doraźny 12 listopada 1939 roku i następnie zwolniony, przebywał w
łódzkim getcie. Podczas ostatecznej likwidacji getta w sierpniu
1944 roku został wywieziony do Oświęcimia-Brzezinki
(Auschwitz-Birkenau), gdzie zginął.
Rok 1939. Ulica Piotrkowska, po prawej stronie widoczna kamienica pod nr.84.
(źródło fotografii: Fotopolska.eu)
(źródło fotografii: Fotopolska.eu)
Lata 1940-1944. Po prawej stronie, na skraju zdjęcia, kamienica przy Piotrkowskiej 84. Nieco dalej widać Grand Hotel i dawny dom bankowy Geyera. Widok w kierunku północnym.
(źródło fotografii: Fotopolska.eu)
W pierwszych latach powojennych przy Piotrkowskiej 84 miał siedzibę "Dom Sztuki".
"Dziennik Łódzki", rok 1945.
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
W
sierpniu 1961 roku przy ul. Piotrkowskiej 84 otwarto sklep „Chinka”
Przedsiębiorstwa „Jubiler” (sklep otworzono z inicjatywy
Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Chińskiej, oferował szeroki asortyment
artykułów sprowadzanych z Dalekiego Wschodu).
"Dziennik Łódzki", rok 1961.
Inne firmy, sklepy, magazyny mieszczące się niegdyś przy ulicy Piotrkowskiej 84, od fontu i w oficynach:
"Rozwój", rok 1903.
"Rozwój", rok 1903.
"Rozwój", rok 1908.
"Lodzer Informations und Hause Kalender", 1910.
.png)
"Nowy Kurier Łódzki", rok 1911.
"Rozwój", rok 1913.
.png)
Jednodniówka "Ratujcie Dzieci", rok 1916.
"Gazeta Łódzka", rok 1917.
"Kalendarz Kościuszkowski", 1918.
"Rozwój", rok 1919.
"Rozwój", rok 1919.
"Rozwój", rok 1919.
"Rozwój", rok 1920.
"Republika", rok 1924.
"Rozwój", rok 1924.
"Republika", rok 1924.
"Republika", rok 1924.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1933.
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1924.
"Republika", rok 1925.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1932.
.png)
"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1936.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1933.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1937.
"Łódzki Głos Obywatelski", rok 1935.
Głos Poranny", rok 1938.
"Głos Poranny", rok 1938.
"Głos Poranny", lipiec 1939 roku.
Po II wojnie światowej:
"Dziennik Łódzki", rok 1946.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
.png)
... i na zakończenie sensacyjnie:
"Głos Poranny", rok 1937.
Źródła:
Andrzej
Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Jacek
Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Ulica Piotrkowska w Łodzi. Historia Łodzi przemysłowej lat 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)
Grażyna Kobojek. Kalendarium XX wieku.
"Rozwój", rok 1912.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz stron:
https://polona.pl/
Fotopolska.eu
https://polona.pl/
Fotopolska.eu
Fot. współczesne Monika Czechowicz
