piątek, 12 września 2025

PIOTRKOWSKA 111. Misja doktora Sterlinga, redakcja dziennika "Rozwój" i... kursy nauki jazdy Franciszka Grętkiewicza.


Kamienica została wzniesiona około roku 1890, według projektu Ignacego Markiewicza. Eklektyczna elewacja jednopiętrowego budynku jest ozdobiona elementami klasycystycznymi i renesansowymi. 


Na występie zwanym ryzalitem znajduje się balkon i gzymsy oraz ozdobna sztukateria. Nad oknami także ozdobne gzymsy. Na dole są pomieszczenia dla dwóch lokali. W podwórku jest pasaż handlowo-usługowo-biurowy.


Stosownie do deklaracji zatwierdzonej w grudniu 1833 roku, plac nr 148 przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 111) objął Antoni Fuscher. W 1842 roku Fuscher sprzedał nieruchomość stolarzowi, Janowi Kaszyńskiemu. Jan Kaszyński zmarł w roku 1847. Na froncie Piotrkowskiej stał w tym czasie drewniany dom mieszkalny.
Do pierwszej połowy lat 60. XIX wieku nieruchomość zmieniała kilkakrotnie właścicieli:
Jan Kaszyński sprzedał parcelę z drewnianą zabudową Janowi Fryderykowi Jakobowi, ten Ignacemu Effenbergerowi, następnie nieruchomość była własnością Augusta Bittnera, który z kolei sprzedał ją Augustowi Schultzowi.
Schultz sprzedał nieruchomość przy Piotrkowskiej Szymonowi Kucińskiemu, który pozostawał jej  właścicielem przynajmniej do końca lat 60. XIX stulecia.
Szymon Kuciński (1804-1872), syn Mateusza i Agaty Pełzowskiej, był rodowitym łodzianinem. Pod koniec lat 60. do Kucińskich należały również nieruchomości przy ówczesnej Zachodniej 66 (dzisiaj okolice przystanku tramwajowego przy Manufakturze), oraz Drewnowskiej 101 i 102 (dzisiaj Drewnowska 27 i 25).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Przynajmniej od drugiej połowy lat 80. XIX wieku nieruchomość należała do Lejzera Dawida Rosenthala, który prowadził tutaj fabrykę wyrobów wełnianych.

"Łodzianin", rok 1893.
Dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej - Piotrkowska 754, to dzisiaj nr 111.
Przeczytaj w baedekerze:
NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ


W tym czasie została wystawiona dwupiętrowa kamienica frontowa według projektu Ignacego Markiewicza  (1889).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Na początku drugiej dekady XX wieku nieruchomość przeszła w ręce małżeństwa Marjem i Abrama Dawida Eisnerów.
Taryfa domów z 1920 roku wymienia nadal małżeństwo Eisnerów jako właścicieli.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Obecnie kamienica również jest prywatna.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

W latach 1899-1904 mieściła się tutaj redakcja, administracja i drukarnia czasopisma "Rozwój" (wcześniej przy Piotrkowskiej 73 i 81).

"Rozwój", rok 1900.

„Rozwój” był dziennikiem informacyjno-politycznym, ściśle związanym z ruchem Narodowej Demokracji, ukazywał się w Łodzi w latach 1897-1931, a następnie pod zmienionym tytułem „Prąd” od roku 1933. Do 1922 roku redaktorem naczelnym był Wiktor Czajewski, wraz z Tadeuszem Czajewskim.

Wiktor Czajewski (1857-1922)
(źródło fotografii: Wiktor Czajewski – Wikipedia, wolna encyklopedia)
- literat, dziennikarz, historyk, wydawca gazet i właściciel drukarni prasowej.

"Rozwój", rok 1900.
Przeczytaj w baedekerze:
oraz

 Dom dla Wiktora Czajewskiego zaprojektował August Furuhjelm. Ulica Spacerowa 41 (dzisiaj al. 
Kościuszki), Projekt z 1914 roku.
Przeczytaj w baedekerze:


Przy Piotrkowskiej 111 mieściła się także redakcja "Tygodnika Łódzkiego Ilustrowanego".

"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.

"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.

Od 1900 roku przy Piotrkowskiej 111 działały zakłady graficzne Jana Kazimierza Baranowskiego.
 
Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939.

Drukowały tygodnik "Uśmiech" (w 1931 roku powstały tu kolejne zakłady drukarsko-litograficzne "Litodruk").

"Uśmiech", rok 1929.

Po II wojnie światowej, w 1949 roku doszło do przejęcia zakładu przez państwo. W rejestrze figurowało jako "Zakłady Graficzne J.K. Baranowski - Łódź, ul. Piotrkowska 111". Zakład Jana Kazimierza Baranowskiego został prawdopodobnie włączony w strukturę Państwowych Zakładów Graficznych, które formalnie powstały 1 stycznia 1952 roku.


Na początku XX wieku adres Piotrkowskiej 111 był związany z przedsiębiorstwem wełnianym Bronisława (Arona) Bredschneidera. Skład wyrobów kamgarnowych Bredschneidera funkcjonował wcześniej przy Piotrkowskiej 76.
W latach 1899-1909 Bredschneider był właścicielem willi przy ulicy Zielonej (dzisiaj Zielona 21).

Zielona 21 

Willa istnieje do dzisiaj. Obiekt został zbudowany w latach 1889-1890 dla Henryka Vive (Wive), który w spółce z Henrykiem Federem prowadził nieopodal, przy ulicy Benedykta 17 (dzisiaj 6 Sierpnia 17), przędzalnię bawełny.


Przy Piotrkowskiej 111 mieścił się zakład litograficzny należący do Kałmy Reichera. Kałma Mordka Reicher urodził się w 1859 roku w Przyrowie koło Częstochowy w rodzinie Joska i Blimy z Grentów. Do Łodzi przybył prawdopodobnie z Piotrkowa i w 1882 roku otrzymał koncesję na uruchomienie litografii przy Piotrkowskiej 111. Firma nastawiona była niemal wyłącznie na produkcję akcydensów.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

Około 1903 roku Reicher przeniósł zakład na ulicę Piotrkowską 114, a w 1916 sprzedał go Wolfowi Szweitzerowi.

"Rozwój", rok 1905.

Kałma Reicher zmarł w łódzkim getcie 18 kwietnia 1940 roku i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej, pochowany jest tam także jego syn, Leon Reicher.

"Rozwój", rok 1907.

W kamienicy przy Piotrkowskiej 111 mieszkał Seweryn Sterling (1864-1932) z żoną Heleną i czworgiem dzieci. Był wybitnym lekarzem, popularyzatorem oświaty sanitarnej i działaczem społecznym. Doktor Sterling był twórcą łódzkiej szkoły ftyzjatrycznej i pulmonologicznej (ftyzjatria to nauka o rozpoznawaniu i leczeniu gruźlicy; pulmonologia – o chorobach układu oddechowego). Z jego inicjatywy otwarto w Łodzi w roku 1910 pierwszą poradnię przeciwgruźliczą. Aktywny był w wielu towarzystwach naukowych. W Wolnej Wszechnicy Polskiej w roku 1928 nadano mu tytuł profesora. 

"Panorama", ilustrowany dodatek "Republiki", rok 1924.

Dr Seweryn Sterling zmarł w wieku 68 lat w roku 1932 w Rabce, pochowany został na cmentarzu żydowskim w Łodzi przy ulicy Brackiej.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.

Grób dr Seweryna Sterlinga na cmentarzu żydowskim przy ulicy Brackiej
Przeczytaj w baedekerze:

Przy Piotrkowskiej 111 prowadzili biuro techniczne wspólnicy Maurycy Drutowski i Józef Imass.
W 1908 roku przy Piotrkowskiej 225 został otwarty mechaniczny warsztat naprawczy „Drutowski i Imass”. Założył go Maurycy Drutowski razem ze swoim szwagrem Józefem Imassem.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Maurycy Drutowski

Maurycy (Moszek) Drutowski był inżynierem mechanikiem. Urodził się w Częstochowie, był synem Samuela. Po ukończeniu miejscowej szkoły realnej studiował w Zurychu na tamtejszej politechnice, gdzie uzyskał tytuł inżyniera mechanika. Ożenił się z Aniutą Imass, pochodzącą z Kiszyniowa. Miał z nią dwoje dzieci: córkę Czesławę oraz syna Leona. Po przyjeździe do Łodzi podjął pracę w fabryce wyrobów bawełnianych Szai Rosenblatta przy ulicy Karola 36 (dzisiaj Żwirki) jako kierownik działu mechanicznego.

Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939.

Budynki dawnej fabryki wyrobów bawełnianych Szai Rosenblatta przy ulicy Żwirki 36.
Przeczytaj w baedekerze:

W 1908 roku założył wspomniany warsztat naprawczy Drutowski i Imass. W 1924 roku firma przyjęła nazwę „Fabryka Aparatów Elektrycznych Inż. Drutowski i Imass”. Fabryka produkowała aparaty elektryczne, przełączniki i artykuły elektrotechniczne. Produkowane przez fabrykę liczniki energii elektrycznej były powszechnie stosowane na terenie Łodzi.
W 1929 roku na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu fabryka otrzymała dwa srebrne medale. Równocześnie wspólnicy prowadzili biuro techniczne przy ulicy Piotrkowskiej 111.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

W marcu 1931 roku Drutowski wycofał się z firmy wskutek nieporozumień ze szwagrem. Był biegłym sadowym z zakresu mechaniki i urządzeń technicznych oraz członkiem rzeczywistym Stowarzyszenia Techników w Łodzi.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Zmarł w getcie 1 kwietnia 1942 roku i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej. Jego żona Aniuta zmarła 7 listopada 1940 roku i została pochowana na tym samym cmentarzu.

 Piotrkowska 111.

W okresie międzywojennym, do wybuchu II wojny światowej, mieściła się tutaj hebrajska koedukacyjna szkoła syjonistyczna „Jabne”.

"Głos Poranny", rok 1936.

Szkoła była wspierana przez środowiska syjonistyczne – między innymi Mizrachi oraz syjonistycznych działaczy związanych z synagogą Ohel Jakov – traktowana jako instytucja kształcąca kolejne pokolenia z żydowską i syjonistyczną tożsamością.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1939.

.... oraz 8-klasowe gimnazjum męskie "Bet-Ulfana".

"Głos Poranny", rok 1932.

Przy Piotrkowskiej 111 prowadził kursy jazdy samochodowej Franciszek Grętkiewicz.
Na przestrzeni lat funkcjonowało kilka adresów jego działalności. Jak wynika z zachowanej korespondencji, najwcześniej, bo od 1928 roku był to adres przy ulicy 6-go Sierpnia 18. Od 1929 roku szkoła mieściła się przy al. Kościuszki 21.

"Panorama", dodatek ilustrowany "Republiki", rok 1930.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Hasło Łódzkie", rok 1930.

"Panorama", dodatek ilustrowany "Republiki", rok 1930.

"Hasło Łódzkie", rok 1931.

Jak dowiadujemy się z reklam prasowych od 1931 roku, na kursy Grętkiewicza trzeba było udać się na ulicę Piotrkowską 111.
Finalnie w 1938 roku powstała największa placówka dydaktyczna z własnymi warsztatami przy al. Kościuszki 68.

"Ilustrowana Republika", rok 1935.

Szkoła Grętkiewicza uchodziła za największą w regionie i jedną z najnowocześniejszych w całym kraju. Przez dziesięć lat wyszkoliła aż 5400 kierowców!

"Ilustrowana Republika", rok 1939.

Warto jednak podkreślić, że szkoła Grętkiewicza nie była najstarszą i jedyną w naszym mieście. Pierwsza prawdopodobnie była szkoła jazdy W. Woyna i S-ka mieszcząca się przy ulicy Piotrkowskiej 91, od 1929 roku po sąsiedzku ze szkołą Gretkiewicza przy Piotrkowskiej 111. W Łodzi funkcjonowały również kursy dla Żydów.

Uczestnicy XII Międzynarodowego Rajdu Automobilklubu Polski, rok 1939.
Widoczni od lewej: Jerzy Strenger, Franciszek Grętkiewicz, Wojciech Kołaczkowski i Jan Ripper.
(źródło fotografii: Narodowe Archiwum Cyfrowe/ NAC)
Przeczytaj w baedekerze:
oraz:

Pod tym samym adresem prowadzili również kursy dla kierowców W. Woyna i S. Sierpawski.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Rozwój", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Express Ilustrowany", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Echo", rok 1929.

"Echo", rok 1929.


W latach 20. XX wieku przy Piotrkowskiej 111 prowadził swoją pracownię krawiecką i futrzarską A. Baker, u którego ubierały się eleganckie (i zamożne) łodzianki. Firma szeroko reklamowała się w łódzkiej prasie:

"Głos Polski", rok 1919.

"Lodzer Informations und Hause Kalendar", 1920.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1920.

Kalendarz Informator, rok 1922.

Kalendarz Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Tygodnik Łódzki", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.


W latach 20. i 30. XX wieku przy ulicy Piotrkowskiej 111 prowadził swoją firmę Henryk Pfeffer. Można było zakupić tu bieliznę, odzież, obuwie, kapelusze oraz galanterię skórzaną.
Ta firma również często reklamowała się w łódzkiej prasie:

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Głos Polski", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Nowiny", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Hasło Łódzkie", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Lodzer Volkszeitung", 1929.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Ilustrowana Republika", rok 1930.


W latach 30. XX wieku, na drugim piętrze w budynku frontowym od Piotrkowskiej miały swoje łódzkie oddziały i biura Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń i Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń "Patrja".

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.


Inne firmy, składy i sklepy mieszczące się niegdyś przy Piotrkowskiej 111, od frontu i w oficynach:

"Rozwój", rok 1900.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1911.

"Rozwój", rok 1909.

"Rozwój", rok 1909.

"Rozwój", rok 1911.

Lodzer Informations und Hause Kalendar, 1910.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1910.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.

"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.

"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.

Kalendarz Informacyjno-Handlowy, rok 1919.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1920.

"Rozwój", rok 1920.

"Rozwój", rok 1920.

Kalendarz-Informator, rok 1923.


W oficynie przy Piotrkowskiej 111 działała hurtownia włókiennicza i sklep - prowadzone przez firmę F. Lisiecki i Ska.

"Nowiny", rok 1924.

"Nowiny", rok 1924.

"Nowiny", rok 1924.

"Nowiny", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Przegląd Włókienniczy", rok 1925.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Echo", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Kurier Łódzki", rok 1938.

"Kurier Łódzki", rok 1939.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1939.

"Ilustrowana Republika", rok 1939.

Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.


Obecnie kamienica pełni funkcję budynku mieszkalnego wielorodzinnego. 


Dzisiejsi użytkownicy od frontu:
* Honorowy Konsulat Republiki Federalnej Niemiec,
* Ministerstwo Śledzia i Wódki,
* Piekarnia MONTAG


Źródła:
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Ulica Piotrkowska 111 w Łodzi. Historia posesji w latach 1824-1939.
https://www.krajoznawcy.info.pl/
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.

Przeczytaj w baedekerze:
August Furuhjelm, czyli Fin w Łodzi.

"Głos Piotrkowski", rok 1948.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz strony polona.pl

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Posted by Brak komentarzy:
Labels: ,
Subskrybuj: Posty (Atom)