piątek, 25 marca 2022

II WOJNA ŚWIATOWA/ marzec 1942 roku

1 marca
Namiestnik, Arthur Greiser, zobowiązał wszystkie urzędy do oszczędzania papieru.
Został też wprowadzony okresowy zakaz kupna przez Polaków sałaty, rzodkwi, marchwi i kalarepy, które miały być dostępne tylko dla ludności niemieckiej.

5 marca
Władze miejskie nakazały oszczędne ogrzewanie budynków publicznych.

6 marca
Gestapo aresztowało sztab Komendy Dzielnicy Łódź Północ ZWZ-AK: komendanta ppor. Wacława Góreckiego, pseudonim Wacek, komendanta Rejonu Żabieniec Antoniego Hajkowskiego, Michała Paluszkiewicza z żoną i czwórką dzieci (wszyscy w konspiracji) oraz łącznika Henryka Cyrana, pseudonim "Heniek". Mężczyźni zostali rozstrzelani w egzekucji w Zgierzu 20 marca 1942 roku.


Czytaj w baedekerze:

Dzień aresztowania tak wspomina Aniela Paluszkiewicz, wówczas 12-letnia dziewczynka:
Około godziny 10 było nas w mieszkaniu sporo osób - cała moja rodzina oprócz brata Leszka, który poszedł do pracy, komendant Górecki i p. Henryk Cyran, który przyszedł do niego. W pewnej chwili za oknem rozległ się stukot butów, przesunęły się sylwetki czterech cywili i natychmiast wywalili oni drzwi i z pistoletami w rękach wpadli do mieszkania. Wszyscy zostali ustawieni pod ścianą; wśród bicia i krzyków rozpoczęto rewizję. Mieszkanie zostało doszczętnie zdemolowane, cięto obrazy, został rozbity nawet kaflowy piec. Zaaresztowano wszystkich znajdujących się w mieszkaniu: komendanta Góreckiego, Henryka Cyrana, mojego ojca Michała, matkę Leokadię, siostry Melanię, Alicję i mnie. Zostaliśmy zakuci w kajdani i przewiezieni do gestapo na ulicy Anstadta. Miałam takie cienkie przeguby rąk, że kajdanki po prostu mi spadły.

Dawna siedziba gestapo w Łodzi, al. Karola Anstadta, dzisiaj XII Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego.
Czytaj w baedekerze: 

6-13 marca
Aresztowany kilka dni wcześniej były sierżant Wojska Polskiego (WP), Józef Mierzyński, oskarżony o działalność w konspiracyjnej organizacji Polska Siła brojna (PSZ), w trakcie ujawniania skrytki na broń w swoim domu, zastrzelił w Zgierzu dwóch eskortujących go funkcjonariuszy gestapo. Po czym zbiegł i ukrył się u znajomych w Łodzi.

Niemcy zabrali Mierzejewskiego na wizję lokalną do jego domu przy ul. Długiej 54 w Zgierzu. 

Tego samego dnia Niemcy rozpoczęli akcję odwetową, dokonując masowych aresztowań w Zgierzu, Łodzi i innych miastach rejencji. Do wieczora 7 marca aresztowano 923 osoby. Aresztowania trwały jeszcze przez kilka dni, w sumie zatrzymano 1700 osób. Spośród nich, po przesłuchaniach, wybrano grupę oficerów i podoficerów WP, których 13 marca wywieziono do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Pozostałych zakładników przewieziono do łódzkich więzień - kobiety (w tym żonę Mierzejewskiego, Joannę) na ulicę Gdańską, a mężczyzn na Radogoszcz.

Dawne więzienie przy ul. Gdańskiej 13, dzisiaj siedziba Muzeum Tradycji Niepodległościowych
Czytaj w baedekerze:

Dawna fabryka Samuela Abbego, w okresie okupacji niemieckiej obóz przesiedleńczy, zamieniony na 
męskie „Rozszerzone Więzienie Policyjne” (niem. Erweitertes Polizeigefangnis, Radegast)
Czytaj w baedekerze:

Plan akcji represyjnej, zaakceptowany przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, zakładał zabicie 50 Polaków za każdego Niemca. W Zgierzu rozstrzelani mieli być żołnierze i oficerowie WP, jak i cywile podejrzani o działalność konspiracyjną. Jednocześnie za Józefem Mierzyńskim rozesłano listy gończe i wyznaczono wysoką nagrodę za pomoc w jego ujęciu.

Sierżant WP Józef Mierzyński z żoną Joanną
(zbiory Muzeum Miasta Zgierza)

11 marca
Namiestnik Kraju Warty wydał dekret, w którym zabronił odprawiania nabożeństw w pomieszczeniach świeckich (głównie w prywatnych mieszkaniach) bez zgody gestapo.

12/13 marca
Aresztowany został w getcie komendant Centralnego Więzienia przy ul. Czarnieckiego, Salomon Hercberg, bardzo wpływowy członek społeczności żydowskiej.

Więzienie przy ulicy Czarnieckiego 14/16.

Hercberg okazał się sprytnym malwersantem, który kosztem mieszkańców getta zgromadził pokaźny majątek. Kilka dni później wysłano go wraz z rodziną do obozu w Chełmnie nad Nerem.

Salomon (Szlomo) Hercberg
- komisarz żydowskiej policji w getcie i komendant Centralnego Więzienia w getcie łódzkim.
(źródło fotografii: https://www.infocenters.co.il/gfh)

16 marca
Rozporządzeniem namiestnika wprowadzono w całym Kraju Warty okresowy zakaz sprzedaży Polakom owoców, kalafiorów, szparagów i cebuli.

Kartka na owoce dla niemieckich dzieci

Sałatka gettowa – wymyślona przez Israela Gurina. Głównym składnikiem były łupiny nadgniłych lub wysuszonych kartofli oraz kartofle nienadające się już do spożycia. Moczy się je w zimnej wodzie aż straci zapach. Do tego dodawano zwiędnięte liście kapusty, buraków i rozmoczone resztki chleba. Wszystkie te produkty należało ze sobą dokładnie wymieszać i już nadawały się do jedzenia...

19 marca
Gestapo wyznaczyło 100 więźniów przeznaczonych do egzekucji represyjnej w odwecie za zabicie przez Józefa Mierzyńskiego dwóch funkcjonariuszy tajnej policji. Z więzienia przy ulicy Sterlinga (Robert-Koch-Strasse) wybrano 76 więźniów, cztery kobiety z więzienia przy ulicy Gdańskiej (Danzinger Strasse), jedną z nich była żona Józefa Mierzyńskiego - Joanna, pozostałych z więzienia na Radogoszczu. Wśród wybranych byli głównie ludzie aresztowani za działalność konspiracyjną już od jesieni 1941 roku i w początkach 1942 roku. Niewielu było zakładników aresztowanych bezpośrednio po akcji Józefa Mierzyńskiego 6 marca. Po egzekucji w Zgierzu pozostałych zakładników zwolniono do domu.

20 marca

Dla uczczenia ofiar zbrodni nazistowskich społeczeństwo Zgierza w miejscu egzekucji przy zbiegu ulic Piątkowskiej i Józefa Piłsudskiego wzniosło pomnik. Plac, na którym stoi nosi dziś nazwę Placu Stu Straconych.

W Zgierzu na placu Stodół (dziś Plac Stu Straconych), który pełnił w tym czasie funkcję wysypiska śmieci odbyła się publiczna egzekucja 100 Polaków. Przyglądało się jej ok. 6 tysięcy ludzi siłą spędzonych ze Zgierza i okolicznych miejscowości. Obecni byli także przedstawiciele hitlerowskich władz na czele z prezesem rejencji, Friedrichem Übelhӧrem.

Friedrich Übelhör (1893-1945)
(źródło: https://en.wikipedia.org/)

Egzekucji przez rozstrzelanie dokonał batalion policji z Łodzi. Jak zeznają świadkowie, zakładnicy zachowywali się godnie i dumnie. Szli na miejsce kaźni w 15-osobowych grupach w milczeniu i wyprostowani, a na ich twarzach malował się dziwny spokój.

Akwarela Józefa Ludwikiewicza (1911-1988) pt." Egzekucja Stu Straconych w Zgierzu", 1942.
(zbiory Muzeum Miasta Zgierza)

Ciała rozstrzelanych przewieziono do lasów lućmierskich i tam zostały pochowane we wspólnej mogile.

Prawdopodobne jedyne zdjęcie dokumentujące zbrodnię niemiecką w Zgierzu. Pochodzi z ulotki zrzucanej przez lotnictwo RAF na terytorium Niemiec w latach 1942-1943 "O czym żaden Niemiec wiedzieć nie powinien". Ulotka zawierała informację na temat przeprowadzonej przez Niemców 20 marca 1942 roku egzekucji stu Polaków w Zgierzu.

Rozstrzelani w Zgierzu 20 marca 1942 roku.
A. Wykaz 92 osób ustalonych w toku śledztwa zawieszonego w 1982 r.
B. Wykaz 99 osób ustalonych na podstawie akt gestapo w Łodzi.

A

B

Nazwisko i imię

Data i miejsce urodzenia

Nazwisko i imię

Data  i miejsce urodzenia

Adamiak Antoni

24 I 1921 Kalisz

Adamiak Antoni

24 I 1921 Kalisz

Antosiewicz vel Antonowicz

 

 

 

Ast Jerzy

2 I 1923 Kalisz

Ast Georg

2 I 1923 Kalisz

Balcerzak Feliks

18 II 1915 Dobrzec

Balcerczak Felix

18 II 1915

Balicki

 

 

 

Barczyński Kazimierz Jan

7 VI 1917 Kalisz

Barczyński Johann

7 VI 1917

Bednarowicz Bolesław

31 VIII 1889 Oświęciny

Bednarowicz Bolesław

31 VIII 1889

Bujnowska Krystyna

13 IV 1916 Łask

Bujnowska Christina

10 II 1916 Łask

Bujnowski Stanisław

7 I 1910 Łask

Bujnowski Stanisław

7 I 1910  Łask

Bukato

 

 

 

Chamczyk

 

Chamczyk Stefan

1 I 1901 Łódź

Chodera Józef

26 VIII 1912 Bronisławów

Chodera Josef

26 VIII 1912

 

 

Chudzik Andrzej

21 XI 1903

Cyran Henryk

 

Cyran Henryk

30 VII 1918

 

 

Czechowski Edmund

19 X 1896 Poznań

Dębiński Jerzy

 

 

 

Dratkiewicz Henryk

 

Dratkiewicz Henryk

21 VI 1908

Dzierżyński Władysław

4 III 1881 Dzierżynów

Dzierzynski Władysław

11 III 1881

Feja Hieronim

 

Feja Heronim

14 I 1903

Fercz Andrzej

5 IX 1892 Lubań k. Poznania

Fercz Andrzej

5 VIII 1892 

Górecki Wacław

 

Gorecki Wacław

28 XI 1906

 

 

Goszkiewicz Josef

12 III 1920 Łódź

Górny Józef

Ok. 25 lat

 

 

Góźdź Edward

23 VIII 1918 Kalisz

Gozdz Eduard

23 VIII 1918 Kalisz

Gruszczyński Napoleon Ludwik

5 II 1914 Łódź

Gruszczynski Napoleon

5 II 1914

 

 

Gruszki Josef

8 XII 1911

Hajkowski Antoni

20 I 1901 Łódź

 

 

Jacolik Feliks

31 VIII 1911 Rumin k. Konina

Jaczolik Felix

31 VIII 1911

Jakubowski Władysław

 

 

 

Janiak

 

 

 

Jankowski Zygmunt Kacper

6 I 1881 Mińsk Maz.

Jankowski Zygmund

6 I 1881

Jarzębowski Zygmunt

 

Jarzembowski Zygmund

13 IV 1899

Jaszczak

 

 

 

Jasiński Kazimierz Zygmunt

4 VII 1879 Nowa Sól

Jasinski Kazimierz

3 VII 1979

Kalinowski Antoni

 

Kalinowski Antoni

5 XII 1894 Łódź

 

 

Kaluczniak Waclaw

12 XII 1914

Karczmarczyk

 

 

 

 

 

Kaczmarek Karol

20 XI 1902

 

 

Kaczmarek Franz

25 III 1913

Karowski Stefan

Ok. 40 lat

Karowski Stefan

18 IV 1906

Kit Zygmunt

1910 Stawiszyn

Kitt Zygmund

21 IV 1910
24 IV 1910 Kalisz

 

 

Kowalczyk Wladyslaw

3 II 1901

Kowalik Bolesław

 

 

 

Kowalski Kazimierz Józef

 

Kowalski Kazimierz

2 III 1902

Kowalski Bolesław

6 IV 1894 Balin

Kowalski Bolesław

25 IV 1894

Adam

 

 

 

Kruczkowski Henryk

13 III 1913 Tykadłów

Kruczkowski Henryk

28 III 1913

Kubiak Bolesław

1 XII 1896 Łódź

Kubiak Bolesław

1 XII 1896 Łódź

 

 

Kubiak Stefan

10 VII 1911 Łódź

Kuligowski Wiktor

18 X 1910 Kalisz

Kuligowski Viktor

18 X 1910

Kupczak Stanisław

1920 Częstochowa

Kubczak Stanisław

5 XI 1920

Kurasiński Zenon

 

1 II 1918 Kościółki k. Kalisza

Kurasinski Zenon

26 II 1918

Laskowski Edward

 

Laskowski Eduard

14 IV 1920

Machalski Kazimierz

13 X 1908 Łódź

Machalski Kazimierz

13 X 1908 Łódź

Maciejewska

 

 

 

Maciejewski

 

 

 

 

 

Mackiewicz Tadeusz

16 X 1911

Mak Ignacy

23 I 1910 Dymek

Mak Ignacy

23 I 1910 Dymek

Marczewski Feliks

23 V 1913 Wieluń

Marczewski Felix

24 V 1913 Wieluń

Matusiak Michał

17 IX 1919 Kalisz

Matusiak Michal

17 VIII 1919

Mierzyńska Joanna

 

Mierzynska Johanna

27 V 1915

Mila Stanisław

6 I 1897 Aleksandrów

Mila Stanislaus

6 I 1897

 

 

Misiewicz Alexander

6 V 1894

Molenda Czesław

 

Molenda Czeslaw

25 I 1912

Mroczek Stanisław

8 V 1905 Łódź

Mroczek Stanislaus

6 V 1905

 

 

Napierala Josef

3 XII 1907

 

 

Nissner Marian

25 III 1895

Nowicki Jan  Kacper

27 XII 1901 Pabianice

Nowicki Johann

27 XII 1901 Pabianice

Ofis Franciszek

28 VIII 1894 Aleksandrów

Ofic Franciszek

28 VIII 1894 Aleksandrów

Ostojski Klemens

16 IX 1903 Łódź

Ostojski Klemenz

22 I 1907
11 X 1902 Łódź

Owczarek

 

 

 

Pakuła Tadeusz

9 XII 1911 Łódź

Pakuła Tadeusz

9 XII 1911 Łódź

Paluszkiewicz Michał

18 IX 1887 Kłodawa

Paluszkewicz Michal

18 IX 1887

Pasikowski Roman

 

 

 

 

 

Patinowski Roman

31 III 1906

Pawłowski Stefan

16 III 1889 Łomża

Pawlowski Stefan

16 III 1889
3 III1889 Łomża

Piechota Ignacy

10 I 1901 Krzywiec

Piechota Ignacy

7 I 1901 Krzywiec

 

 

Pieczkowska Janina

27 XII 1894

Pieczkowski Marian

 

Pieczkowski Marian

15 VIII 1920

Pietrzak Adam

 

Pietrzak Adam

24 XII 1907

Piotrowski

 

Piotrowski Vitold

29 X 1915

Pol Władysław

17 I 1903 Łódź

Pol Wladyslaw

17 XI 1903
17 I 1903 Łódź

Przelaskowski Stanisław

7 IV 1907 Alabany USA

Przeslakowski Stanislaw

7 IV 1907

 

 

Przeslawski Antoni

7 IX 1920

Romanowski Stanisław

Ok. 45 lat Sembór

Romanowski Stanisl.

 8 V 1893

 

 

Rychlowski Zenon

26 XI 1914

Sekura Kazimierz

 

Sekura Kazimierz

4 I 1907

Sieradzki

 

Sieradzki Waclaw

16 II 1915

Sikorski Dionizy

8 IV 1893 Biała Rawska

Sikorski Dyonisius

8 IV 1893

 

 

Siewek Stefan

21 III 1901

Siwiński Kazimierz

1 III 1910 Mniszki

Siwinski Kazimierz

1 III 1910 Mniszków

Skóra

 

 

 

Skrzekotowski Leonard

11 IV 1896 Łódź

Skrzekotowski Leonh.

11 IV 1896 Łódź

 

 

Sobanski Tadeusz

4 II 1907

Sobieraj Czesław

 

Sobieraj Czesław

12 XI 1912 Łódź

Sroka Eugeniusz

9 VII 1923 Wieluń

Sroka Eugeniusz

8 VII 1923

 

 

Stachurski Alexander

30 I 1893

Sygulski Kazimierz

 

Sygulski Kazimierz

14 I 1923

Szubert Władysław

1908 Łódź

Szubert Wladyslaw

1 I 1910

Szurczak Konstanty

23 IX 1904 Kalisz

Szurczak Konstanty

23 IX 1904

Szurek Franciszek

1 XII 1916 Kalisz

Szurek Franciszek

1 XII 1916

Szwajdler

 

 

 

Świątczak Józef

8 III 1919 Uniejów

Swiontczak Josef

8 III 1919

Tosik Bolesław

Ok. 25 lat

 

 

Trela Leon

 

Trella Leon

3 IV 1909

 

 

Tucholski Waclaw

8 X 1894

 

 

Wieslawski Jerzy

14 VI 1906

 

 

Wiśniewski Bolesl.

14 IV 1917

 

 

Wlodarz Josef

6 VIII 1910

Wnukowski Jerzy

28 IV 1918 Łódź

Wnukowski Jerzy

28 IV 1918

Wojciechowski Józef

Hanower

 

 

Wrocławski Jerzy

 

 

 

Zaborowski Stanisław

 

Zaborowicz Stanislaw

23 X 1884

 

 

Zagurowski Romuald

11 IV 1920

 

 

Zajewska Emilia

8 II 1905

 

 

Zelechowski Jan

9 VIII 1902

Zieliński Ryszard

12 X 1922 Kalisz

Zielinski Richard

12 X 1922

Zimny Józef

22 XII 1911 Dobrzec k. Kalisza

Zimny Josef

6 XII 1911

 

 

Zimny Waclaw

11 II 1905

Ziółkowski Bolesław

12 III 1901 Nowe Chojny

Ziolkowski Boleslaw

11 III 1901
5 IV 1896 Łask

Ziółkowski Wawrzyniec

4 VIII 1903 Osiny

 



Przeczytaj w baedekerze:

21 marca
Ukazał się pierwszy numer "Tyrteja" - dodatku literackiego do "Biuletynu Kujawskiego".

"Tyrtej", dodatek do "Biuletynu Kujawskiego", rok 1942.

Redaktorem naczelnym był łódzki poeta Grzegorz Timofiejew. Do czasu jego aresztowania 26 sierpnia 1942 roku, ukazało się pięć numerów pisma. "Tyrtej" zawierał artykuły programowe, satyryczne oraz wiersze Tadeusza sarneckiego i Grzgorza Timofiejewa.

Grzegorz Timofiejew (1908-1962) - polski poeta, pisarz i tłumacz.
Fot. Jerzy Benedykt Dorys, rok 1951.
(zbiory Polona)

Grzegorz Timofiejew, "Człowiek jest nagi":
Nazwa [gazetki "Tyrtej] cyba nie dość dla wszystkich jasna, ale właściwie wyrażała nasze intencje. Przypominając postać żołnierza-poety z czasów starożytnej Grecji, podkreśliliśmy, że i literatura polska dziś walczy. (...) Pismo zawierało wiersze (m.in. Tadeusza Sarneckiego, Cz. Gardy i moje), artykuły programowe i dyskusje.

Grób Grzegorza Timofiejewa na Cmentarzu Komunalnym na Dołach w Łodzi.
"Poeta Łodzi" - napis na nagrobku.
Przeczytaj w baedekerze:


21 marca 1942 roku aresztowano inż. Jerzego Thӧlkę - przywódcę najaktywniejszej grupy sabotażowej łódzkiego Związku Odwetu. Został skazany na karę śmierci i stracony.

28 marca
Komitet Sabotażowy do Walki z Hitleryzmem zaczął wydawać na powielaczu pismo pt. "Front Walki za Naszą i Waszą Wolność". Tytuł ten wkrótce stał się równocześnie nową nazwą organizacji. W skład zespołu redakcyjnego wchodzili: Ignacy Loga-Sowiński, Leon Koczaski i Mieczysław Moczar. Wydano siedem numerów "Frontu".

Pierwsza strona gazetki "Front Walki za Naszą i Waszą Wolność"

marzec 1942
Do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem wywieziono 24 687 mieszkańców getta. W dzielnicy żydowskiej zapanowało powszechne przygnębienie i paniczny nastrój. Kronika getta łódzkiego odnotowała w związku z tym rekordową liczbę - 17 samobójstw wśród ludności żydowskiej w jednym miesiącu.


źródła:
Andrzej Rukowiecki. Łódź 1939-1945. Kronika okupacji.

Przeczytaj w baedekerze:

źródła fotografii:
zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi, archiwum Polona, zbiory Muzeum Miasta Zgierza
oraz stron:
https://pamiec.pl/
https://www.infocenters.co.il/gfh
https://en.wikipedia.org/

Fot. współczesne Monika Czechowicz