czwartek, 28 sierpnia 2014

Pomnik Aleksandra Kamińskiego w Łodzi.


Pomnik Aleksandra Kamińskiego - rzeźba plenerowa w Parku Staromiejskim w Łodzi. Pomnik przedstawia Kamińskiego, ubranego w harcerską pelerynę i czapkę rogatywkę, siedzącego przy ognisku.


 Autorem pomnika jest Kazimierz Karpiński. Pomnik został odsłonięty 24 września 2005 roku w ramach obchodów 50 rocznicy Hufca Łódź-Polesie.

Aleksander Kamiński, przybrane nazwisko: Aleksander Kędzierski, ps. Dąbrowski, J. Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Juliusz Górecki,Hubert, Kamyk, Kaźmierczak, Bambaju -  urodził się 28 stycznia 1903 w Warszawie.  Pedagog, wychowawca, twórca metodyki zuchowej, instruktor harcerski, harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej oraz jeden z ideowych przywódców Szarych Szeregów. Mąż Janiny Kamińskiej, polskiej archeolog, pedagog i instruktorki Związku Harcerstwa Polskiego, ojciec Ewy Rzetelskiej-Feleszko (profesor językoznawstwa).
Syn Jana Kamińskiego (farmaceuty) i Petroneli Kaźmierczak. W 1905 wyjechał wraz z rodzicami do Kijowa, gdzie ukończył rosyjską 4-klasową szkołę powszechną, potem w 1914 przeniósł się do Rostowa, a w 1916 roku  do Humania.
Trudne warunki materialne (jego ojciec zmarł w 1911 roku) sprawiły, że już od 1916 pracował jako goniec w banku. Od stycznia 1918 roku członek 1. Męskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Humaniu. Był tam potem kolejno zastępowym, przybocznym, od lata 1919 drużynowym i przybocznym hufca, a od maja 1920 jednocześnie kierował całym Gniazdem Humańskim (obejmującym drużyny harcerek i harcerzy). Od 1918 roku uczeń polskiej szkoły średniej w Humaniu.


Po powrocie do kraju (w marcu 1921 roku) kontynuował naukę w Gimnazjum Kazimierza Kulwiecia w Warszawie, otrzymując tu w czerwcu 1922 świadectwo dojrzałości. Następnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego i w styczniu 1928 uzyskał dyplom magistra.
W czasie studiów nadal pracował zarobkowo: od 1922 roku  był pomocnikiem wychowawcy, wychowawcą, potem kierownikiem bursy RGO im. 3 Maja w Pruszkowie, od 1929 nauczycielem historii w Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie, a od 1930 do 1931 kierownikiem bursy Związku Osadników Wojskowych dla młodzieży szkół zawodowych przy ul. Młocińskiej. Współzałożyciel i następnie członek władz Związku Zawodowego Wychowawców.


Aleksander Kamiński kontynuował także działalność w ZHP. Rozkazem Naczelnictwa z 3 października 1922 mianowany przodownikiem z zaliczeniem służby od sierpnia 1921, rozkazem z 30 czerwca 1924 roku został mianowany podharcmistrzem. Po zmianie nazw stopni harcerskich (w grudniu 1927 roku) – harcmistrz. Od 1923 był drużynowym I Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Stefana Czarnieckiego (przez siebie założonej) i III Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Tomasza Zana. Pełnił również obowiązki zastępcy komendanta hufca. Prowadził stałą rubrykę pt. „Życie harcerskie” w piśmie „Echo Pruszkowskie”.
W latach 1925–1927 komendant Hufca Pruszkowskiego, a od jesieni 1928 roku do grudnia 1929 komendant Chorągwi Mazowieckiej ZHP. Jednocześnie od września 1928 do czerwca 1929 drużynowy VI Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Od 1931 kierownik referatu drużyn mniejszościowych w Głównej Kwaterze Harcerzy, był także przewodniczącym KC Związku Żydowskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych.
Twórca metodyki zuchowej (przy współpracy z Jadwigą Zwolakowską). Autor powieści, stanowiących równocześnie podręczniki metodyczne dla instruktorów zuchowych w Organizacji Harcerzy ZHP: „Antek Cwaniak” (1932), „Książka wodza zuchów” (1933) i „Krąg rady” (1935).
Kierownik Wydziału Zuchów w Głównej Kwaterze Harcerzy pozostawał do września 1937 roku (z przerwą od kwietnia do września 1933). Od września 1933 jednocześnie komendant Szkoły Instruktorów Zuchowych w Nierodzimiu na Śląsku Cieszyńskim, a od maja 1937 aż do wybuchu wojny kierownik Ośrodka Harcerskiego w pobliskich Górkach Wielkich koło Skoczowa (do tego ośrodka włączono Szkołę Instruktorów Zuchowych) i kierownik Wydziału Kształcenia Starszyzny Harcerskiej w Głównej Kwaterze ZHP.
W lipcu 1934 roku prowadził międzynarodowy kurs zuchowy w Brennej (Beskid Śląski), a w lipcu 1938 stanął na czele polskiej delegacji na międzynarodową konferencję instruktorów zuchowych w Gilwell Wielka Brytania. Uczestnik Jamboree w Wielkiej Brytanii 1929 roku, na Węgrzech 1933 i w Holandii 1937 oraz Międzynarodowej Konferencji Zuchowej w lipcu 1939 w Edynburgu (następna taka konferencja miała odbyć się w Polsce).
Po wybuchu wojny ewakuowany we wrześniu 1939 ze Śląska, około 12 września przybył do Warszawy i wszedł w skład Komendy Pogotowia Harcerzy, a po kapitulacji stolicy kierował prowizorycznym domem dziecka dla dzieci osieroconych podczas oblężenia Warszawy.
W konspiracji od października 1939 roku, członek ścisłej Głównej Kwatery („Pasieka”) Szarych Szeregów. Od tegoż miesiąca czynny także w SZP. Inicjator, organizator i następnie redaktor naczelny „BiuletynuInformacyjnego” (wydawanego od 5 listopada 1939 tygodniowego organu Okręgu Warszawa-Miasto SZP-ZWZ-AK, a od wiosny 1941 centralnego organu prasowego Komendy Głównej AK, najważniejszego pisma konspiracyjnego w okupowanej Polsce – nakład do 47 tysięcy egzemplarzy). Używał tu pseudonimu „Kaźmierczak”, a od listopada 1942 roku  „Hubert”, a także „Fabrykant”, „Kamyk”. Był także autorem większości artykułów wstępnych w „Biuletynie Informacyjnym”.
Na łamach „Przeglądu Propagandowego” (1943 nr 2) pod pseudonimem „Hubert” zamieścił artykuł „Podstawy ideowe propagandy wojskowej”.
Jednocześnie od kwietnia 1941 po kpt. Zygmuncie Hemplu szef BiP Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ – Okręg Warszawa AK pod pseudonimem „Faktor”, a od listopada 1942 – „Fabrykant”. Utworzył tu m.in. komórkę „Sztuka”, zajmującą się w środowisku artystycznym inicjowaniem dzieł, rozprowadzanych lub wystawianych już w czasie okupacji (teatr kukiełkowy, karykatury, piosenki). 


Zorganizował i następnie nadzorował prace Komisji Propagandy (KOPR), firmującej od wiosny 1942 roku całość produkcji wydawniczej BiP Komendy Okręgu Warszawa AK. Szefem BiP Komendy Okręgu Warszawa AK pozostawał do czerwca 1944.
Równocześnie od 1941 do wybuchu powstania warszawskiego pod pseudonimem „Hubert” był referentem kontrwywiadu Oddziału II Komendy Głównej ZWZ-AK.
Twórca koncepcji, założyciel i od grudnia 1940 pod pseudonimem „Dąbrowski” komendant główny Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W tym czasie napisał artykuł „Mały sabotaż” („Biuletyn Informacyjny”, 1 września 1940). Najbardziej znane i widoczne efekty działalności „Wawra” to m.in. rysunki „kotwicy” Polski Walczącej i znaki „V”, antyniemieckie napisy w miejscach publicznych, kolportaż ulotek, gazowanie kin, akcje megafonowe. Osobiście uczestniczył w pierwszej serii takich akcji – w wybijaniu witryn wystawowych fotografów, eksponujących zdjęcia umundurowanych Niemców (5 grudnia 1940 roku).
Autor jednej z najbardziej znanych książki okupowanej Warszawy – „Kamieni na szaniec” – która ukazała się po raz pierwszy w lipcu 1943 pod tytułem „Kamienie na szaniec. Opowiadanie o Wojtku i Czarnym” i pseudonimem „Juliusz Górecki”.  Kamiński wykorzystał w niej wspomnienia Tadeusza „Zośki” Zawadzkiego o Janie „Rudym” Bytnarze i Aleksym „Alku” Dawidowskim. Był on również autorem „Wielkiej Gry” (wydanie I w 1942 na rozkaz Komendy Głównej AK zostało zniszczone jako dekonspirujące metody walki konspiracyjnej, wydania II nie zdążono rozkolportować z powodu wybuchu powstania warszawskiego, wydanie III – Warszawa 1981) i „Przodownika. Podręcznika dla kierowników oddziałów Zawiszy” (cz. 1-2, grudzień 1942, wyd. II 1943, wyd. III 1944).
Podczas powstania warszawskiego nadal był redaktorem naczelnym „Biuletynu Informacyjnego” (wówczas już wydawanego jawnie jako dziennik) aż do ostatniego powstańczego numeru z 4 października 1944 roku.
30 września 1944 szef BiP KG AK płk Jan Rzepecki pseudonim Prezes, wystąpił z wnioskiem o awansowanie go do stopnia podporucznika rezerwy WP. Po kapitulacji powstania warszawskiego nie uczestniczył już w działalności konspiracyjnej.
Od maja 1945 do 1950 roku  asystent przy katedrach pedagogiki społecznej i pedagogiki ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego. W 1947 roku uzyskał stopień doktora filozofii po obronie rozprawy „Metoda harcerska w wychowaniu i nauczaniu szkolnym”.
Nadal czynny w ZHP: od stycznia 1946 roku był członkiem Komisji Ideologicznej i Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Zarządzeniem z 12 stycznia 1946 został powołany w skład Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej, a od marca 1946 roku  był II Wiceprzewodniczącym ZHP. W 1947 pozbawiono go tego stanowiska, a w styczniu 1949 usunięto z przyczyn ideologicznych z ZHP. Z początkiem 1950 usunięty został także z Uniwersytetu Łódzkiego. Do 1956 roku był pod obserwacją Urzędu Bezpieczeństwa.
Do pracy harcerskiej powrócił w roku 1956. Wydarzenia październikowe 1956 przyniosły odnowę i nadzieję na demokratyczne przemiany w kraju. Kamiński uczestniczył w rozmowach na temat sytuacji w harcerstwie i możliwości reaktywowania ZHP. M.in. 26 listopada 1956 roku spotkał się z grupą instruktorów reprezentujących środowisko krakowskie, finalizujące reaktywowanie ZHP. Ci odmówili mu wsparcia w realizacji jego ówczesnej koncepcji reaktywowania działalności harcerskiej w ramach OHPL, przedstawiając swoje stanowisko (i dowody), że jedynym prawidłowym rozwiązaniem jest reaktywowanie ZHP (co zresztą uczynili 4 grudnia 1956 roku). Wówczas, na początku grudnia, odbył spotkania z 25 instruktorami przedwojennego ZHP. Udał się z nimi na naradę działaczy OHPL w Łodzi, która przekształcała się w „Ogólnopolską Naradę Działaczy Harcerskich” (Krajowy Zjazd Działaczy Harcerskich). Wszedł w skład Naczelnej Rady Harcerskiej, został wybrany Przewodniczącym NRH.

Na stanowisku przewodniczącego RN Kamiński funkcjonował jednak niespełna półtora roku. Ustąpił pod naciskiem sił, które zmierzały do podporządkowania ideologicznego ZHP Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
W 1958 roku powrócił do pracy na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie od kwietnia 1962 kierował Katedrą Pedagogiki Społecznej. W 1959 habilitował się na podstawie pracy „Prehistoria polskich związków młodzieży”, a w marcu 1969 roku nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego.


Czynny w Związku Nauczycielstwa Polskiego i w Polskim Związku Higieny Psychicznej, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych i Psychologicznych PAN.
Po przejściu na emeryturę w roku 1972 powrócił do Warszawy, gdzie zmarł 15 marca 1978. Pochowano go na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach obok Kwatery Szarych Szeregów. Spoczął więc obok Rudego, Alka i Zośki, tak mu bliskich bohaterów „Kamieni na szaniec”.
22 lutego 2008 roku w Dniu Myśli Braterskiej, podczas uroczystości związanych z objęciem Honorowym Protektoratem 5 organizacji harcerskich, Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Aleksandra Kamińskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.


24 września 2005 odsłonięto pierwszy w Polsce pomnik  hm. Aleksandra Kamińskiego w Parku Staromiejskim w Łodzi. 


"Odgłosy", rok 1981.

Także w  Łodzi – na ścianie domu pod nr 30, przy ulicy noszącej imię Aleksandra Kamińskiego - znajduje się pamiątkowa tablica przypominająca jego łódzkie miejsce zamieszkania:


"Dziennik Łódzki", rok 1990.
Napisane przez niego książki:
Antek Cwaniak (1932)
Książka wodza zuchów (1933)
Andrzej Małkowski (1934)
Krąg rady (1935)
Wielka Gra (wydanie I w 1942 na rozkaz KG AK zostało zniszczone jako dekonspirujące metody walki konspiracyjnej, wydania II nie zdążono rozkolportować z powodu wybuchu powstania warszawskiego, wydanie III – Warszawa 1983 [znów konspiracyjne, antydatowane na 1981 – wyd. Niezależne Wydawnictwo Harcerskie], IV w 2000 roku
Przodownik. Podręcznik dla kierowników oddziałów Zawiszy (wyd. I, cz. 1-2, grudzień 1942, wyd. II w 1943, wyd. III w 1944)
Kamienie na szaniec (10 wydań, I w 1944 i II w 1945, pod pseudonimem Juliusz Górecki) 
Narodziny dzielności (1947)
Jaćwież (1953) – ceniona przez naukowców synteza dziejów ludu Jaćwingów,
Józef Grzesiak „Czarny” (1980),
Zuchy – The Polish Wolf Cubs – podręcznik wydany na konferencję Wilczęcą w Gillwel Park.
Zośka i Parasol. Opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich, (wydanie I w 1957) 2011.
Ponadto w swym dorobku pozostawił 239 prac, ponad 300 artykułów i recenzji.

źródła:
Andrzej Jankowski. Być dzielnym i umieć się różnić – Szkice o Aleksandrze Kamińskim.
Krystyna Heska-Kwaśniewicz. Braterstwo i służba. Rzecz o pisarstwie Aleksandra Kamińskiego.
Anna Zawdzka. O Aleksandrze Kamińskim „Kamyku”.
Barbara Wachowicz. Kamyk na szańcu – opowieść o druhu Aleksandrze Kamińskim.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. Monika Czechowicz