baedeker łódzki: 09/06/23

środa, 6 września 2023

PIOTRKOWSKA 90 – kamienica „pod Harpiami”, łódzki adres Karola Borowieckiego, Maksa Bauma i Moryca Welta.

Kamienica Teodora Steigerta, wzniesiona w latach 1895-1896. Posiada rokokowy charakter i jest jest silnym akcentem w pierzejowej zabudowie głównej ulicy naszego miasta. O wielkomiejskości kamienicy zaświadczają nie tylko trzy wysokie kondygnacje mieszkalne, ale także wysoki parter użytkowy z mezaninem. Dekoracje rozłożone są regularnie na całej fasadzie, jednak to część centralna przyciąga wzrok przechodnia.

Pogoda była dzisiaj kapryśna, zdjęcia zrobione w słońcu i w deszczu 🌞☔

Poszerzona oś główna wzbogacona jest dwukondygnacyjnym wykuszem o nieregularnym kształcie. Większość łódzkich wykuszy ma prostokątny, wieloboczny bądź kolisty charakter. Tutaj jego boki ukształtowane są w sposób krzywolinijny. Wykusz podpierany jest przez kolumny w stylu kompozytowym oraz harpie o bardzo ekspresyjnym wyrazie.

Na szczycie wykuszu znajduje się obszerny taras, a ponad nim dekoracyjny szczyt z owalnym otworem.

Ozdobą kamienicy jest bogaty, barokowy kostium.

Przy wejściu do bramy znajdują się dwie duże kolumny oraz - jakby czuwające nad wejściem - dwie harpie. Są to znane z greckiej mitologii szponiaste pół ptaki, pół kobiety.

Wśród innych dekoracji wzrok przyciągają glazurowane cegły, półkoliste okna na drugim piętrze zwieńczone konchami i attyka na dachu w formie balustrady z okienkami.

- ale zanim powstała ta wielkomiejska kamienica -

w listopadzie 1836 roku, na mocy Protokołu Deklaracyjnego, plac przy dzisiejszej Piotrkowskiej 90 objął tkacz przybyły z Czech, Jan Pilke. Nowy właściciel zadeklarował się do "utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki tkanin płucienniczo bawełnianych, składającej się z 5 warsztatów, przy której 4 czeladzi użytych będzie" oraz do wystawienia drewnianego domy frontowego, krytego gontem.

W 1839 roku Pilke sprzedał nieruchomość (dom frontowy nie został wykończony) Ignacemu Luniakowi. Posiłkując się pożyczką rządową Ignacy Luniak dokończył budowę domu. Nie spłacił nigdy zaciągniętej pożyczki, ale na froncie stanął drewniany dom. W 1842 roku nieruchomość nabył od Luniaka Fryderyk Wilhelm Lӓssig (przybył do Łodzi na początku lat 40. XIX stulecia z Hohnstein w Saksonii).

W 1859 roku nieruchomość kupili małżonkowie Karolina i Krystian Fryderyk Hӓnsch. Po śmierci Karoliny (zmarła w tym samym, 1859 roku) i przeprowadzeniu procesu o podział majątku, nieruchomość wystawiono na sprzedaż w drodze publicznej licytacji. Najwyższą ofertę złożył Krystian Fryderyk Hӓnsch i w czerwcu 1865 roku stał się jedynym właścicielem nieruchomości, którą w 1867 roku sprzedał Henrykowi Grau za kwotę 4400 rubli. Ten z kolei, w 1868 roku sprzedał nieruchomość Fryderykowi Kühnelowi za kwotę 4900 rubli, a ten w 1873 roku za kwotę 8000 rubli sprzedał nieruchomość swojemu synowi, Gustawowi Adolfowi Kühnelowi. Wreszcie Gustaw Adolf Kühnel sprzedał ją małżonkom Ernestynie (z domu Kühnel) i Teodorowi Steigertom.

"Führer durch Lodz", 1893.

Piotrkowska 521, to dzisiejszy numer 90.

Przeczytaj w baedekerze:

NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

"Führer durch Lodz", 1898.

Rodzina Steigertów, rolników z Wirtembergii, została wraz z innymi kolonistami sprowadzona na początku XIX wieku do założonej przez władze Pruskie osady Nowosolna. Dopiero urodzony w 1822 roku Jakub Steigert przeniósł się w latach 40. XIX wieku do Łodzi, gdzie przy Piotrkowskiej 233 prowadził niewielką tkalnię ręczną. Swój rozwój firma zawdzięczała przedstawicielowi kolejnego pokolenia, Teodorowi, urodzonemu w 1849 roku w Łodzi.

Teodor Steigert

(urodził się 5 sierpnia 1849 roku w Łodzi, zmarł 2 grudnia 1914 roku w Łodzi)

Urodził się w rodzinie ewangelickiej. Był synem Jakuba Steigerta i Wilhelminy z Wagnerów. Uczył się w łódzkiej Niemiecko-Rosyjskiej Szkole Realnej, ale edukację zakończył po dwóch klasach. Następnie pracował w tkalni ojca, gdzie zdobywał umiejętności praktyczne.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1893-1913.

Za oficjalną datę powstania zakładu założyciel uznał rok 1871. W tym roku założył tkalnię barchanów i kortu, która była obsługiwana przez kilka ręcznych warsztatów tkackich. W 1874 roku przeniósł zakład na ulicę Piotrkowską 90. Początkowo działalność odbywała się w domu tkackim, następnie w głębi działki wybudował oficyny, w których umieścił powiększoną tkalnię i skład tkanin, a produkcję przestawił na wyrób tkanin wełnianych, chustek i obrusów.

Piotrkowska 90, w oficynach mieściła się tkalnia i skład gotowych wyrobów.

W 1893 roku fabryka przy Piotrkowskiej 90 obejmowała 50 ręcznych warsztatów tkackich obsługiwanych przez 70 pracowników (potem liczba krosien wzrosła do 85, a zatrudnionych było 90 osób).

Piotrkowska 90.

W latach 90. XIX wieku wartość produkcji manufaktury Steigerta wynosiła 180 tysięcy rubli. Umożliwiło mu to budowę kamienicy na froncie posesji, według projektu Franciszka Chełmińskiego. Tkalnia zaś z czasem została zlikwidowana.

Okazała kamienica przy Piotrkowskiej 90 została wystawiona w 1894 roku.

W 1874 roku Steigert kupił nieruchomość przy ulicy Piotrkowskiej 90, gdzie zlokalizował ręczną tkalnię, zajmującą poprzeczną oficynę w głębi posesji (na winiecie widoczna w lewym dolnym rogu).

(źródło fotografii: Jacek Kusiński. Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi)

Produkowano tu głównie wyroby wełniane, a przede wszystkim: kort, chustki, obrusy i serwety. W latach 90. XIX wieku zainstalowano w fabryce maszynę parową.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1911.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Frontową część nieruchomości zajmowała okazała kamienica, zamieszkiwana przez przedstawicieli rodziny do końca II wojny światowej.

Księga Adresowa m. Łodzi i Województwa Łódzkiego 1937-1939.

Po uruchomieniu fabryki przy ulicy Milionowej, przy Piotrkowskiej 90 mieściła się siedziba zarządu przedsiębiorstwa i skład wyrobów fabrycznych. Z biegiem lat wszystkie oficyny przeznaczono na cele mieszkalne.

Zakłady Steigerta przy ulicy Milionowej.

Przeczytaj w baedekerze:

Teodor Steigert. Historia firmy i rodziny Steigertów. (baedekerlodz.blogspot.com)

Krótki zarys historii skarbowości z okazji dziesięciolecia Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1929.

Posesja przy Piotrkowskiej była w rękach rodziny Steigertów do zakończenia II wojny światowej.

Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Łodzi, rok 1952.

Po rodzinie Steigertów pozostało w Łodzi jeszcze kilka ciekawych obiektów:

Willa Adolfa Steigerta przy ulicy Milionowej 53/55.

Teodor Steigert (1849-1914) należał do czołowych łódzkich fabrykantów. Przy ulicy Milionowej wybudował swoją przędzalnię bawełny, a także okazałą willę dla swojego syna Adolfa. Rezydencja została wzniesiona w 1911 roku według planów architektonicznych Maurycego Bornstaina. Po II wojnie światowej willę oraz fabrykę przejęło państwo jako mienie poniemieckie (właściciel podpisał volkslistę). Wówczas budynek rezydencji częściowo przebudowano. W murach willi przez wiele lat funkcjonowało przedszkole. Dzisiaj ma tu siedzibę hostel "Sami Swoi".

Fabryka Teodora Steigerta przy ulicy Milionowej 55.

Teodor Steigert w 1898 roku wybudował przy ulicy Milionowej 55 przędzalnię bawełny. Po jego śmierci nastąpiło przekształcenie zakładu w Towarzystwo Akcyjne Manufaktury Wełnianej i Przędzalni Bawełny - Teodor Steigert. W okresie międzywojennym firmę dopadły kłopoty finansowe. Podczas okupacji fabryka działała jako Textilwerke Theodor Steigert A. G. Po nacjonalizacji utworzono tutaj przędzalnie Państwowych Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. PKWN - od połowy lat 60. XX wieku oddział Przędzalni Bawełny im. gen. Waltera.

Fabryka Jakuba Steigerta, przy ulicy Milionowej 21.

U zbiegu ulic Milionowej i Kilińskiego mieściła się fabryka Jakuba Steigerta, młodszego brata Teodora. Nieruchomość ta wraz z zakładem poprzedniego właściciela Rudolfa Zieglera, została nabyta w 1903 roku. Tutaj mieściła się farbiarnia, drapalnia i wykończalnia. Po śmierci Jakuba Steingerta w 1914 roku obowiązki kierowania firmą przejęła najbliższa rodzina. Od roku 1928 firma funkcjonowała jako spółka akcyjna "Przędzalnia i Farbiarnia Jakub Steigert Spadkobiercy".

W wyniku kryzysu na początku lat 30. XX wieku, ogłoszono upadłość firmy. Fabryka została wydzierżawiona Jakubowi Glicensztajnowi. W latach powojennych pod adresem ul. Milionowa 21 mieściły się Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Elasticana".

"Dziennik Łódzki", rok 1971.

Letniskowa willa Teodora Steigerta przy ulicy Popioły.

Przeczytaj w baedekerze:

Ruda Pabianicka. Popioły. (baedekerlodz.blogspot.com)

Wracamy na ulicę Piotrkowską 90.

Od roku 1898 w kamienicy Steigertów otwarta została łódzka filia z wyrobami warszawskiej "Fabryki lamp i wyrobów bronzowych" Jana Serkowskiego. Sklep został przeniesiony z Nowego Rynku (dzisiaj pl. Wolności), firma zapewne dobrze prosperowała, lokalizacja przy ulicy Piotrkowskiej 90, w pięknej wielkomiejskiej kamienicy była niewątpliwie bardzo dobra.

"Goniec Łódzki", rok 1898.

"Rozwój", rok 1900.

Jeszcze przed I wojną światową, w roku 1912, otwarta została przy Piotrkowskiej 90, kawiarnia i restauracja Tivoli (lokal o tej samej nazwie znajdował się również przy ulicy Przejazd, dzisiaj Tuwima).

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1914.

Właściciele zapewniali, że wydawane obiady są "wytworne", i zapewne tak było, bo lokal przy Piotrkowskiej 90 istniał wiele lat, ale ...zdarzyło się i tak:

"Rozwój", rok 1914.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

"Rozwój", rok 1918.

"Rozwój", rok 1920.

Od 1912 roku mieścił się tu również skład instrumentów muzycznych firmy Friedberg i Koc.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1912.

"Głos Polski", rok 1919.

"Głos Polski", rok 1920.

"Rozwój", rok 1920.

Z biegiem lat firma Frydberga i Koca znacznie poszerzyła asortyment, oferując poza instrumentami muzycznymi, gramofonami, nutami także towary widzewskiej manufaktury, galanterię, obuwie, meble...

"Głos Polski", rok 1920.

"Rozwój", rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

Kalendarz Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

Miał tu swoją siedzibę łódzki oddział warszawskiego Banku Dla Handlu i Przemysłu.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

W latach 20. XX stulecia w kamienicy znajdował się salon samochodowy marek Oldsmobil i Pontiac. Prowadzili go inżynierowie M. i J. Poznańscy.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 90, na pierwszym piętrze, w siedmiu pokojach, mieściła się siedziba łódzkiego oddziału loży wolnomularskiej B'nei B'rith (Synowie Przymierza). Należeli do niej przedstawiciele inteligencji i znani fabrykanci, jak Borys Eitingon czy Oszer Kohn.

Borys Eitingon (1877-1932)

"Głos Kupiectwa", rok 1935/ zbiory WBP.

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 20 - start up Eitingonów (baedekerlodz.blogspot.com)

Oszer (Oskar) Kohn (1870-1961)

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 43 – KAMIENICA „POD KASZTANAMI”. (baedekerlodz.blogspot.com)

W 1938 roku, na mocy dekretu Prezydenta Mościckiego, wszystkie loże masońskie w Polsce zostały rozwiązane.

Przy Piotrkowskiej 90 mieszkał i miał swój gabinet Salomon Kantor, lekarz dermatolog. Urodził się w 1871 w Rydze. Był synem Eliasza i Szejny z Konów. Po uzyskaniu dyplomu lekarskiego, w 1899 roku, praktykował w Petersburgu, a potem w Łodzi, początkowo przy ulicy Krótkiej (dzisiejsza ulica Traugutta).

"Kurier Łódzki", rok 1911.

Salomon Kantor był członkiem Izby Lekarskiej i wspomnianego wyżej Stowarzyszenia Humanitarnego „Montefiore –B’nei B’rith” w Łodzi.
Zmarł z głodu i wycieńczenia w warszawskim getcie.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1937.

W latach 30. XX stulecia działał tu gabinet i przychodnia okulistyczna doktora Donchina.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Ilustrowana Republika", rok 1933.

Warto jeszcze wspomnieć firmę "Soieries", prowadzącą tutaj od 1924 roku elegancki sklep z materiałami jedwabnymi i wełnianymi, zwany "Paryżem w Łodzi".

"Republika", rok 1924.

😊Teraz proszę uzbroić się w cierpliwość, bo sklep "Soieries" intensywnie reklamował się w łódzkiej prasie:

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

To właśnie w tej kamienicy mieszkali trzej główni bohaterowie "Ziemi Obiecanej" Władysława Reymonta: Karol Borowiecki, Maks Baum i Moryc Welt. Co ciekawe, przyszły noblista swą słynną książkę napisał tuż po zbudowaniu kamienicy Pod Harpiami.

Przeczytaj w baedekerze:

WIELKI FILM O ŁODZI (baedekerlodz.blogspot.com)

Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski), Maks Baum (Andrzej Seweryn) i Moryc Welt (Wojciech Pszoniak)

(źródło fotografii: https://itpworld.wordpress.com/)

W latach 30. XX stulecia przy Piotrkowskiej 90 znajdował się salon wystawienniczy, w którym swoje prace często prezentowali łódzcy artyści.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Ilustracja Łódzka", dodatek tygodniowy "Republiki", rok 1935.

W drugiej połowie lat 30. XX wieku posiadała tutaj salon wystawowy fabryka mebli Roberta Schultza, dawny właściciel - W. Thiede (firma powstała w 1882 roku).

"Głos Poranny", rok 1935.

"Najer Fołksbłat", 1937.

W kamienicy i jej bocznych oficynach, w podwórku mieściło się wiele firm, biur, składów i sklepów:

"Lodzer Tegeblatt", 1896.

Przeczytaj w baedekerze:

F jak FOTOGRAFIA. PIERWSI FOTOGRAFOWIE W ŁODZI. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1903.

"Rozwój", rok 1905.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Od 1912 roku posiadał tu swój skład papieru drukarz i wydawca pierwszej łódzkiej gazety, Johann (Jan) Petersilge.

"Rozwój", rok 1912.

Johann (Jan) Petersilge (1830-1905)

- drukarz i wydawca prasy. Założyciel pierwszej łódzkiej gazety "Lodzer Zeitung".
Przeczytaj w baedekerze:
PIOTRKOWSKA 86 - kamienica "pod Gutenbergiem", Jan Petersilge i pierwsza łódzka gazeta. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

"Rozwój", rok 1914.

Przeczytaj w baedekerze:
Łodzianka w.... gorsecie. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1919.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Rozwój", rok 1920.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

Kalendarz Przemysłowo-Handlowy, rok 1923.

Kalendarz Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1925.

"Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w życiu powiatu łódzkiego 1918-1928"

"Głos Poranny", rok 1930.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Echo", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Ilustrowana Republika", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Łodzianin", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1939.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Kupiectwa", rok 1939.

"Lodzer Zeitung", 1940.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Popularny", rok 1976.

Źródła:

Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.
Ulica Piotrkowska 90 w Łodzi. Historia posesji w latach 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)

Przeczytaj jeszcze w baedekerze:

Teodor Steigert. Historia firmy i rodziny Steigertów. (baedekerlodz.blogspot.com)

WIELKI FILM O ŁODZI (baedekerlodz.blogspot.com)