Drużynowe bokserskie mistrzostwa Łodzi, rok 1936.
Drużyna bokserska Żydowskiego Klubu Sportowego "Hakoah", Łódź.
(źródło fotografii: Narodowe Archiwum Cyfrowe/ NAC)
Dynamiczny rozwój kultury fizycznej oraz sportu nastąpił w Łodzi dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Wówczas zaczęły powstawać liczne stowarzyszenia i organizacje sportowe, a w ich kreowanie włączała się rodzima burżuazja.
Przez niemal cały XIX wiek i dalej, do 1939 roku, istniały w Łodzi częściowo odrębne formy kultury fizycznej trzech zasadniczych nacji, tworzących społeczność miejską.
W okresie zaborów, w latach 1824-1914, pewnej ocenie mogą zostać poddane śladowe formy stosunków i współpracy tylko stowarzyszeń sportowych środowiska polskiego i niemieckiego. Żydowskie stowarzyszenia sportowe w tym okresie w zasadzie jeszcze nie istniały, oprócz Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej, tworzonego od 1897 roku, hermetycznie niemal zamkniętego dla członków wywodzących się wyłącznie z mniejszości żydowskiej.
"Rozwój", niedzielny dodatek ilustrowany, rok 1931.
Akiba Rubinstein
Przeczytaj w baedekerze:
oraz
Szczególną cezurę w dziejach łódzkiego sportu stanowi rok 1914. Data ta uważana jest za rzeczywisty koniec XIX wieku. Wybuch wojny wszechświatowej oraz jej konsekwencje były odczuwalne w młodym, naradzającym się środowisku sportowym Łodzi. Dla wielu oznaczało to koniec ich świata. Wojna i rewolucje spowodowały istotne roszady wśród uczestników ruchu sportowego miasta oraz doszczętne unicestwienie dopiero co wybudowanych obiektów sportowych.
Okres I wojny światowej w życiu sportowym Łodzi charakteryzował się wzmożoną działalnością, wręcz ekspansją, żydowskiego środowiska sportowego. Niemieckie stowarzyszenia sportowe zostały zawieszone bądź w ogóle zlikwidowane przez władze carskie w pierwszej połowie 1914 roku. Część członków niemieckich stowarzyszeń była wyzwieziona w głąb Rosji po wybuchu wojny, pozostali w mieście zostali wcieleni do wojska niemieckiego po zajęciu Łodzi przez armie niemieckie. Również członkowie polskich stowarzyszeń sportowych byli włączani do tworzących się Legionów. Natomiast młody, dopiero rodzący się żydowski ruch sportowy, będący jednym z głównych nurtów rozwijającego się u progu nowego stylecia ruchu syjonistycznego - uzyskał pełną akceptację łódzkiej Gminy Wyznaniowej oraz wsparcie drobnej burżuazji i inteligencji żydowskiej Łodzi. Dążąc jednak do zachowania swoistej hermetyczności i samoizolowania społeczności żydowskiej, Gmina Wyznaniowa podjęła próbę ujęcia całego żydowskiego ruchu sportowego w jednym strukturalnie związku, łatwym do kierowania.
W tym celu, w grudniu 1916 roku, w sali "Hazomir" w Łodzi został zwołany I Zjazd Żydowskich Towarzystw Gimnastycznych z terenów Polski okupowanej przez wojska niemieckie.
"Gazeta Łódzka", rok 1916.
Zjazd ten powołał Centralny Związek Żydowskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych z siedzibą w Łodzi. Głównymi zadaniami centralnego związku były między innymi: propagowanie kultury fizycznej i sportu wśród społeczeństwa żydowskiego, zakładanie żydowskich stowarzyszeń sportowych itd.
Dążąc do zachowania pełnej hermetyczności żydowskiej kultury fizycznej II zjazd, obradujący w Łodzi w sierpniu 1918 roku, podjął następujące decyzje: o wyeliminowaniu języka polskiego z terminologii gimnastycznej oraz sportowej i zastąpieniu go językiem hebrajskim, o organizacji kursów instruktorskich żydowskich aktywistów sportowych, o powołaniu przy komitecie centralnym związku komisji filologicznej, literacko-agitacyjnej i innych.
"Godzina Polski", rok 1918.
W okresie trwania I wojny światowej nieliczne imprezy sportowe w Łodzi organizowały niemal wyłącznie żydowskie stowarzyszenia sportowe.
Z okazji zjazdów odbywały się żydowskie święta gimnastyczne, zawierające w programie między innymi zawody lekkoatletyczne, mecze piłkarskie oraz obowiązkowe pokazy gimnastyki zespołowej i indywidualnej.
"Głos Polski", rok 1919.
Zespół piłkarski Żydowskiego Towarzystwa Sportowo-Gimnastycznego "Bar-Kochba" brał udział w kadłubowych "Mistrzostwach Łodzi i Okolic" w latach 1916-1918.
"Głos Polski", rok 1919.
Okres dwudziestolecia międzywojennego w łódzkiej kulturze fizycznej charakteryzował się usilnym dążeniem do zawiązywania się licznych nowych stowarzyszeń sportowych w różnych środowiskach społecznych, zwłaszcza w środowiskach młodzieży robotniczej i szkolnej pochodzenia polskiego i żydowskiego. W latach 1919-1939 na terenie Łodzi działało, przez cały okres międzywojenny lub w krotkich wymiarach czasowych: 81 polskich stowarzyszeń i organizacji sportowych, 27 żydowskich stowarzyszeń sportowych oraz 18 niemieckich stowarzyszeń sportowych. Uprawianych było 25 dyscyplin sportowych.
Informator m. Łodzi, rok 1920.
Ta mnogość stowarzyszeń, największa ze wszystkich miast kraju, wymagała stworzenia właściwych struktur, koordynujących całokształt życia sportowego w mieście.
Funkcję koordynatora rozgrywek sportowych poprzez opracowywanie i realizację corocznych kalendarzy imprez sprawowały okręgowe związki sportowe poszczególnych dyscyplin sportowyh uprawianych w mieście. W ten sposób wyłaniani byli mistrzowie Łodzi, którzy reprezentowali następnie nasze miasto w mistrzostwach Polski.
Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939.
Ogromne zasługi w kształtowaniu się struktur organizacyjnych łódzkiej kultury fizycznej okresu międzywojennego mieli, obok Polaków, działacze społeczni wywodzący się z niemieckich i żydowskich stowarzyszeń sportowych. W każdym z 16 okręgowych związków sportowych, istniejących w Łodzi w latach 1920-1939, zasiadali w składach zarządów delegaci reprezentujący kluby polskie, niemieckie i żydowskie. Niektóre związki były wręcz zdominowane, w poszczególnych kadencjach, przez nacje niepolskie, na przykład Łódzki Okręgowy Związek Atletyczny tworzyli (w 1924 roku) i kierowali nim do końca lat dwudziestych przedstawiciele niemieckiego Towarzystwa Gimastycznego "Siła", podobnie Oddział Łódzki Automobilklubu Polskiego tworzyli (w 1927 roku) i kierowali nim do 1939 roku niemal wyłącznie działacze wywodzący się z grona przemysłowców łódzkich pochodzenia niemieckiego (Juliusz Schreer, Cezary Ramisch, Karol Scheibler, Albert Berthold i inni).
Przeczytaj w baedekerze:
Działacze żydowskich stowarzyszeń sportowych pełnili odpowiedzialne funkcje społeczne we władzach Okręgowego Związku Gier Sportowych, Związku Szachowego i Tenisa Stołowego.
Pinpongiści Żydowskiego Stowarzyszenia Gimnastyczno-Sportowego "Hakoah", rok 1929.
Żydowskie Stowarzyszenie Gimnastyczno-Sportowe "Hakoah" zostało zawiązane w czerwcu 1920 roku. Początkowo działalność stowarzyszenia koncentrowała się na najpopularniejszej dyscyplinie sportowej tego okresu - piłce nożnej. Po powołaniu do życia Łódzkiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej (ŁZOPN), piłkarze "Hakoah" zostali zaliczeni do klasy C. Treningi i mecze rozgrywali na boisku piłkarskim w parku Helenów i przy Wodnym Rynku (dziś plac Zwycięstwa).
"Rozwój", rok 1922.
"Republika", rok 1923.
Siedziba klubu mieściła się w prywatnym mieszkaniu jednego z założycieli - Leona Kleparczyka przy ul. Narutowicza 16.
Kamienica przy ul. Narutowicza 16.
Przeczytaj w baedekerze:
Decyzją Urzędu Wojewódzkiego Łódzkiego z 5 maja 1922 roku działalność stowarzyszenia została zalegalizowana poprzez wpisanie go do rejestru stowarzyszeń i związków.
Według statutu działalność stowarzyszenia koncentrowała się na podnoszeniu rozwoju fizycznego członków uprawiających sport w sekcjach gimnastyki przyrządowej, atletyki, fechtunku, piłkarskiej i gier sportowych.
Fundusze na działalność zarząd stowarzyszenia czerpał ze składek członkowskich, darowizn, dochodów z imprez sportowych, organizowanych zabaw i odczytów o tematyce sportowej.
"Republika", rok 1923.
Założyciele Żydowskiego Stowarzyszenia Gimnastyczno-Sportowego "Hakoah" rekrutowali się spośród bogatej sfery inteligencji żydowskiej, zwłaszcza ze środowiska lekarskiego i prawniczego. Działalnością zarządu stowarzyszenia sterował w latach dwudziestych dr Michał Kantor, sprawując funkcję prezesa. Pozostali członkowie zarządu to: Henryk Lewinson - I wiceprezes, Aleksander Rozenholc - II wiceprezes, Anatol Sztern - III wiceprezes, Chil Rappaport - skarbnik, Roman Segał - gospodarz oraz Juliusz Goldberg, Michał Cygler i Jakub Kaliński - członkowie.
"Republika", rok 1924.
Odznaka pamiątkowa za przejście do klasy B ligi piłkarskiej Klubu Sportowego "Hakoah" z Łodzi.
(źródło fotografii: Warszawskie Centrum Numizmatyczne (wcn.pl)
Drużyna piłkarska ŻSGS "Kahoah", "Tygodnik Sportowy", rok 1924.
"Republika", rok 1924.
Piłkarze ŻSGS "Kahoah" awansowali w 1924 roku do klasy B, a dwa lata później do klasy A rozgrywek ŁZOPN.
"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1925.
Tradycyjnie rozgrywali w maju każdego roku, w kolejną rocznicę założenia stowarzyszenia, mecz piłkarski z reprezentacją pozostałych łódzkich klubów żydowskich: "Bar-Kochby", "Kadimacha", "Hasmonei", "Sparty" i "Samsona".
Drużyna piłkarska ŻSGS "Kahoah", rok 1925.
3 października 1925 roku piłkarze "Hakoaha" rozegrali mecz z reprezentacją Palestyny.
"Ilustrowana Republika", rok 1925.
"Gazeta Pabianicka", rok 1926.
"Głos Polski", rok 1928.
Pod koniec 1928 roku przy stowarzyszeniu zawiązały się dodatkowo sekcje: ciężkoatletyczna, pingpongowa, łyżwiarska i lekkoatletyczna.
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1930.
Działacze ŻSGS "Hakoah" byli rzecznikami powołania łódzkiej organizacji klubów żydowskich, która podjęłaby się starań o uzyskanie subwencji państwowej na działalność sportową, pozyskiwania miejskich terenów pod budowę boisk sportowych oraz koordynowałaby poczynania poszczególnych klubów. Efektem tych zabiegów było powstanie na początku 1929 roku okręgu łódzkiego Związku Żydowskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych "Makabi" w Polsce.
"Hasło Łódzkie", rok 1930.
Lata trzydzieste charakteryzowały się wzmożoną aktywnością pracy nowego zarządu stowarzyszenia oraz znaczącymi sukcesami sportowymi, zwłaszcza w konfrontacji z klubami żydowskimi.
"Głos Poranny", dodatek ilustrowany, rok 1930.
"Głos Poranny", dodatek ilustrowany, rok 1930.
Nowy zarząd działał w składzie: Juliusz Krausz - prezes, Henryk Szwajcer - I wiceprezes, Anatol Sztern - II wiceprezes, Leon Kleparczyk - sekretarz, Salo Borensztajn - skarbnik, Rafał Rogoziński - referent sportowy, Henryk Służewski - gospodarz, Borys Sztulbaum - kronikarz oraz Jakub Syrkis - członek zarządu. Powołali oni w kwietniu 1930 roku Patronat Klubu, do którego weszli bogaci kupcy i przemysłowcy z grona zydowskiej burżuazji łódzkiej: Naum Eitingon, Borys Eitingon, Grzegorz Najde, Jakub Spektor i inni.
Naum Eitingon Borys (Berek) Naitingon
Przeczytaj w baedekerze:
Działania organizacyjne zarządu ŻSGS "Hakoah" sprawiły, że stowarzyszenie stało się liczącą się organizacją sportową w Łodzi. Uzyskano własny lokal klubowy, początkowo przy ul. Zachodniej 66, a następnie przy ul. Piotrkowskiej 83.
Piotrkowska 83.
Czytaj w baedekerze:
"Głos Poranny", rok 1930.
Zarząd podejmował się organizacji imprez okręgowych oraz centralnych dla klubów żydowskich zrzeszonych w "Makkabi Welt-Verband".
W ramach obchodów jubileuszowych 10-lecia istnienia "Hakoah", 31 maja i 13 czerwca 1930 roku odbyły się ogólnopolskie igrzyska sportowe klubów żydowskich.
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1930.
W turniejach piłki nożnej, koszykówki męskiej, siatkówki żeńskiej i męskiej, pong-ponga oraz w zawodach lekkoatletycznych brały udział: "Makabi" Kraków, "Makabi" Częstochowa, "Makabi" Pabianice, "Hasmonea" Lwów oraz łódzkie: "Kadimah", "Hasmonea", "Makabi", "Bar-Kochba" i "Hakoah".
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1930.
W latach trzydziestych drużyny gier sportowych ŻSGS "Hakoah" brały udział w rozgrywkach klasy B ŁOZGS w poszczególnych dyscyplinach. Nie awansowały do klasy wyższej. Wybijający się zawodnicy przechodzili do innych klubów, zwłaszcza fabrycznych.
"Głos Poranny", dodatek ilustrowany, rok 1932.
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1932.
"Łodzianin", rok 1937.
Stosunkowo silna była, zawiązana w 1931 roku sekcja bokserska.
"Łodzianin", rok 1937.
"Ilustrowana Republika", rok 1937.
Sekcja bokserska największy sukces odniosła podczas Krajowych Mistrzostw Związku "Makabi", które odbyły się w Łodzi 16-17 maja 1937 roku. W mistrzostwach tych brało udział 31 bokserów klubów żydowskich z całej Polski.
"Ilustrowana Republika", rok 1937.
Zespołowo zwyciężył ŻSGS "Hakoah" Łódź, indywidualnie tytuły wywalczyli łodzianie: Tauber (waga kogucia), Fafot (piórkowa), Zylberberg (lekka), Wdowiński (półśrenia) oraz Waldman (średnia).
"Ilustrowana Republika", rok 1937.
Działacze ŻSGS "Hakoah" sprawowali funkcje w Egzekutywie Żydowskiej Rady Wychowania Fizycznego w Polsce, w Egzekutywie i Wydziale Sportowym Okręgu Łódzkiego Związku Żydowskich Towarzystw Gimnastycznych i Sportowych "Makabi: w Polsce, wchodzili do zarządów okręgowych związków sportowych w Łodzi.
"Głos Poranny", rok 1931.
Ostatni przed wybuchem II wojny światowej zarząd ŻSGS "Hakoah", wybrany podczas dorocznego walnego zgromadzenia członków klubu 1 kwietnia 1939 roku ukonstytuował się w składzie: Juliusz Krausz - prezes honorowy, Anatol Sztern - prezes, Juliusz Goldberg - wiceprezes ds. administracyjnych, Abram Wałłach - wiceprezes ds. sportowych, Chil Rappaport - wiceprezes ds. organizacyjnych, Mieczysław Szternberg, Salomon Klein - sekretarze zarządu, Rachmil Segał - skarbnik, Jida Zysman - zastępca skarbnika, Henryk Służewski i Herman Dawidowicz - członkowie zarządu, Szlama Cygler - referat prasowy, Eliasz Putermilch, Mojżesz Lipszyc i Wolf Cygler - zastępcy członków zarządu.
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1933.
"Express Niedzielny Ilustrowany", rok 1934.
Wszystkie istniejące i prężnie działające przed II wojną światową w Łodzi kluby i organizacje sportowe żydowskiej mniejszości narodowej (było ich 27) uległy likwidacji mocą decyzji przewodniczącego Starszeństwa Żydów Mordechaja Chaima Rumkowskiego z 10 listopada 1939 roku. Realizował on rygorystyczne zarządzenie władz niemieckich, mówiące o obowiązku przekazania całego majątku ruchomego (sprzęt sportowy), jak i nieruchomości (lokale klubowe i obiekty sportowe) żydowskich stowarzyszeń sportowych w terminie 2 dni.
W ogromnej, niemal 200 tysięcznej rzeszy mieszkańców Łodzi pochodzenia żydowskiego wcielonych do getta z chwilą jego utworzenia, było rownież liczne grono aktywnych uczestników żydowskiego ruchu sportowego miasta. Wszyscy oni poddani zostali zbrodniczemu systemowi eksterminacji oraz zagłady.
Źródło:
Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.
"Rozwój", rok 1923.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz stron:http://historiawisly.pl/
https://polona.pl/
Fot. współczesne Monika Czechowicz
"Łódzkie Echo Wieczorne", rok 1927.
BAEDEKER POLECA:
Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.
Sport jest z pewnością ważnym zjawiskiem, zdolnym przekazywać bardzo głębokie wartości językiem powszechnie zrozumiałym. Sport ujawnia nie tylko bogate możliwości fizyczne człowieka, ale także jego predyspozycje intelektualne i duchowe.
Potencjał ukryty w sporcie sprawia, że jest on szczególnie ważnym narzędziem rozwoju człowieka oraz czynnikiem niezwykle przydatnym w procesie budowania społeczeństwa, gdzie miejsce antagonizmów zajmuje sportowa rywalizacja, gdzie więcej ceni się spotkanie niż konflikt, uczciwe współzawodnictwo niż zawziętą konfrontację. Sport pozwala na kontakt z przyrodą, uczy ofiarności, szacunku i odpowiedzialności; pozwalając należycie docenić wartość każdego człowieka, przełamuje uprzedzenia i różnice językowe, rasowe i kulturowe (...). Zdobywanie wiedzy z dziejów sportu, olimpizmu jako znaczącego składnika zdrowej rywalizacji sportowej, poszanowania innego człowieka, jest istotnym czynnikiem poziomu kulturalnego społeczeństwa i jego jednostek.
Tym szlachetnym ideałom, materializującym się w sporcie, służy piękna książka napisana przez doktora Andrzeja Bogusza Dawna Łódź sportowa 1824- 1945. Jest to pozycja pionierska i ze wszech miar godna zainteresowania. Czytelnicy otrzymują pracę bogatą w interesującą faktografię, szeroko udokumentowaną, przypominającą plejadę łódzkich znakomitości sportu. Historia tu zaprezentowana to także znaczący rozdział historii polskiego Manchesteru i jego mieszkańców, pokazana w przekroju społecznym i narodowościowym. Książka ta jest wyrazem szacunku i uznania dla tych, którzy poprzez swoje osiągnięcia i sukcesy rozsławili Łódź w Europie i na świecie. Autor nie zapomina także o tych, którzy nie są sportowcami, ale tworzą jego zaplecze i podstawy organizacyjne oraz sponsorują rozgrywki i zawody sportowe. Wiele można dowiedzieć się o stowarzyszeniach i organizacjach sportowych, ich animatorach i działaczach, o wielości uprawianych dyscyplin, wreszcie o obiektach i urządzeniach służących do uprawiania sportu i kultury fizycznej. Szeroka i wielowątkowa tematyka uwzględnia uwarunkowania społeczno-polityczne, wyznaniowe i narodowościowe, nie pomija losów łódzkiego sportu i sportowców w okresie okupacji.
Książka ta jest znaczącym wkładem do dorobku polskiej historii sportu. Treść, sposób ujęcia i prezentacji poruszanych tu zagadnień dowodnie ukazują, iż autor opracowania to nie tylko wybitny znawca sportu i historii Łodzi, ale to także pasjonat (...)
Stanisław Witaszczyk
marszałek województwa łódzkiego
(2006)
Dr Andrzej Bogusz, wybitny znawca dziejów sportu w Łodzi, autor licznych opracowań na ten temat, przygotował kolejną pracę, poświęconą kulturze fizycznej w naszym mieście. Jest to udana próba syntezy historii sportu w Łodzi od jego zarania w latach 20. XIX wieku aż do 1945 roku. O wartości tego szeroko zakrojonego przedsięwzięcia badawczego w znacznym stopniu zadecydowała nie tylko wykorzystana obszerna literatura przedmiotu, ale także różnorodna baza źródłowa, jak: archiwalia, prasa, unikalne dokumenty oraz kilkadziesiąt ankiet i zdjęcia.
Autor ukazuje dzieje ruchu sportowego w wielonarodowym mieście w poszczególnych epokach na tle historii kultury fizycznej w kraju i na świecie. W swojej ciekawej pracy przedstawia narodziny sportu w Łodzi, rozwój organizacji i stowarzyszeń sportowych, powstawanie związków, klubów i obiektów, lecznictwo sportowe, prasę i wydawnictwa. Pokazuje działaczy i wybitnych sportowców oraz ich osiągnięcia. Podkreśla, jak ważną rolę sport odgrywał w życiu mieszkańców wielkiego miasta przemysłowego - nawet w tak trudnym okresie jak I wojna światowa oraz w ekstremalnych warunkach podczas okupacji niemieckiej w latach 1939 - 1945.
Praca doktora Andrzeja Bogusza wypełnia lukę w historiografii kultury fizycznej w Łodzi i szerzej w skali kraju.
Ta wartościowa monografia, starannie opracowana edytorsko i zawierająca ciekawą ikonografię, zainteresuje czytelników.
prof. zw. dr hab. Paweł Samuś
kierownik katedry historii Polski najnowszej
Uniwersytetu Łódzkiego
Opisywane kluby: 141 klubów i związków sportowych.
Opisywane sekcje: atletyka, automobilizm, awiacja, boks, gimnastyka, gry sportowe, hokej na lodzie, jeździectwo, kajakarstwo, kolarstwo, kręgle, lekka atletyka, łucznictwo, łyżwiarstwo, motocyklizm, narciarstwo, piłka nożna, pływanie, rugby, strzelectwo, szachy, szermierka, tenis stołowy, tenis ziemny
Opisywane sekcje: atletyka, automobilizm, awiacja, boks, gimnastyka, gry sportowe, hokej na lodzie, jeździectwo, kajakarstwo, kolarstwo, kręgle, lekka atletyka, łucznictwo, łyżwiarstwo, motocyklizm, narciarstwo, piłka nożna, pływanie, rugby, strzelectwo, szachy, szermierka, tenis stołowy, tenis ziemny
Wydawca: Muzeum Historii Miasta Łodzi.
