czwartek, 28 czerwca 2018

"Taxisy", czyli pierwsze taksówki w Łodzi.

"Rozwój", rok 1911.


"Republika" z dnia 28 czerwca 1925 roku.
Zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi. 🙂🚕


"Republika", rok 1930.

Łódzka taksówka, rok 1933.

Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

środa, 27 czerwca 2018

Wiesław Lisowski – od stylu dworkowego do modernizmu.

Wiesław Lisowski  zaprojektował i nadzorował budowami wielu łódzkich szkół i innych budynków użyteczności publicznej w Łodzi.


Urodził się w 1884 roku w Ząbkach koło Warszawy. Był synem nadleśniczego. Ukończył Szkołę Realną w Odessie, mieszkając tam u swojego wuja. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Instytutu Inżynierów Cywilnych w Sankt Petersburgu.
W 1907 roku podjął studia architektoniczne w tamtejszej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych. W czasie studiów cierpiał na „chroniczny katar”, lecząc się między innymi w 1908 roku w sanatorium w Rewalu w Estonii, wyjeżdżał kilkukrotnie dla poratowania zdrowia za granicę, co przedłużyło okres nauki, ale ułatwiło mu uwolnienie się od służby wojskowej. Był wówczas stypendystą władz Królestwa Polskiego. W 1915 roku praktykował u wybitnego twórcy petersburskiego Leontija Benua (Benois). W 1916 roku otrzymał prawo prowadzenia prac budowlanych, pracując przy kilku obiektach w Sankt Petersburgu. Studia ukończył ostatecznie już po rewolucji bolszewickiej, w marcu 1918 roku, otrzymując tytuł „artysty architekta”.
W sierpniu 1918 roku wziął ślub z petersburżanką, Zuzanną Faszczewską, wywodzącą się z rodziny francuskich hugenotów i w grudniu tegoż roku powrócił do kraju. Pracował krótko w Ministerstwie Robót Publicznych w Warszawie przy planach kolonii mieszkaniowej na Żoliborzu.
W 1919 roku objął stanowisko architekta miejskiego w Zarządzie m. Łodzi. Posadę tę – wskutek ciągłych reorganizacji administracji miejskiej różnie określaną – pełnił do kwietnia 1929 roku.

"Hasło Łódzkie", rok 1927.

Wiesław Lisowski odegrał znaczącą rolę w realizacji polityki władz miejskich zmierzającej do nadrobienia olbrzymich zaległości w infrastrukturze miasta. W pierwszych latach zajmował się głównie projektowaniem szkół oraz nadzorem nad ich realizacją, także tych projektowanych przez innych twórców. 
"Rozwój", rok 1923.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

Architekt podejmował się projektowania i prowadzenia budowy innych ważnych dla miasta gmachów, między innymi siedziby Magistratu, łaźni miejskiej, szpitala Kasy Chorych, stacji oczyszczania ścieków na Lublinku, budynku mieszkalnego dla wyeksmitowanych, rozbudowy budynków szkolnych i szpitali, a także prywatnych domów mieszkalnych.

 "Ilustrowana Republika", rok 1925.

Lisowski brał udział w ważnych konkursach architektonicznych na budowę: pomnika „Straconych 1905-1907 za Wolność i Lud” na Polesiu Konstantynowskim (rok 1920, II nagroda – projekt przeznaczony do realizacji), Gmachu Reprezentacyjnego Rady Miejskiej (rok 1927, II nagroda) – budynek, który miał być rozbudową siedziby władz miasta, przerzucony ponad ulicą Pomorską, o surowym klasycznym wyrazie;
Domu Ludowego (obszerny gmach z dwoma salami widowiskowymi, jaki miał stanąć na pl. Dąbrowskiego, rok 1926, I nagroda, projekt niezrealizowany);
Osiedla mieszkaniowego na Polesiu Konstantynowskim przy współpracy z T. Reiterem (1930).
W tym okresie Lisowski stosuje początkowo motywy „stylu dworkowego”, ale w połowie dekady zwyciężył w jego twórczości wyraźna predylekcja do form klasycznych.
Po rezygnacji z posady architekta miejskiego prowadził praktykę prywatną w zbudowanym przez siebie domu przy ulicy Wierzbowej, nadal realizując projekty szeregu ważnych gmachów użyteczności publicznej jak i zamówień prywatnych. W tym czasie w jego twórczości wyraźny był zwrot w stronę form modernistycznych.
W okresie okupacji niemieckiej pracował w biurze architekta Roberta von Rimszy przy ulicy Piotrkowskiej 196.
Swoją działalność twórczą Lisowski kontynuował po II wojnie światowej, pracując w Łódzkim Oddziale Wojskowego Przedsiębiorstwa Budowlanego, w latach 1947-1950 – w Centrali Tekstylno-Bawełnianej, a następnie, do śmierci, w Biurze Projektów Handlu Wewnętrznego.

Ważniejsze prace w Łodzi:

- gmachy szkolne

Szkoła Powszechna im. Adama Mickiewicza, dzisiaj Gimnazjum Publiczne nr 1. Ulica Nowo-Targowa 24/26 (obecnie ulica Sterlinga, róg z ulicą Rewolucji 1905 roku, dawnej Południowej). Budynek powstał w latach 1923-1926 (więcej przeczytasz TUTAJ).

Szkoła Powszechna im. Tadeusza Kościuszki, dzisiaj XXXV Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stefana Batorego. Róg ulic Nowo-Marysińskiej (obecnie ulica Staszica 1/3) i Sikawskiej (obecnie ulica Sucharskiego). Gmach powstał w latach 1923-1924. Budynek o formach historycznych związanych ze „stylem dworkowym”, zakomponowany z dwóch skrzydeł połączonych częścią z salą gimnastyczną (więcej przeczytasz TUTAJ).

Szkoła Powszechna im. Stanisława Konarskiego, obecnie Schronisko Młodzieżowe PTTK. Ulica 11 listopada 27 (dzisiejsza ulica Legionów). Budynek zbudowany w latach 1922-1923. 

Ulica Cegielniana 58 (dzisiaj ulica Jaracza 26). Budynek szkolny powstały w latach 1923-1924, dawna Szkoła Powszechna im. Królowej Jadwigi, obecnie Gimnazjum Publiczne nr 2 – budynki w zwartej zabudowie śródmiejskiej o uproszczonych formach klasycznych (więcej przeczytasz TUTAJ).

Szkoła Powszechna im. Boleslawa Chrobrego, obecnie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 im. Bolesława Chrobrego oraz XL Liceum Ogólnokształcące. Ulica Drewnowska 88 (1923-1925). Osiowe założenie dużej sali o formach klasycznych, uzupełnione w latach 1925-1928 domem mieszkalnym dla nauczycieli o formach modernistycznych z elementami polskiej sztuki dekoracyjnej (więcej przeczytasz TUTAJ).

Szkoła Powszechna przy dawnej ulicy Kielma, dzisiaj Gimnazjum Publiczne nr 4 i Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych nr 2, ulica 1 Dywizji 16/18 (więcej przeczytasz TUTAJ).

Szkoła Rękodzielniczo-Przemysłowa, dawna ulica Pańska, od 1926 roku ulica Żeromskiego 115. Na terenie szkoły, wzniesionej według projektu Piotra Brukalskiego w okresie 1901-1903, w latach 1921-1924 wybudowano według projektu Wiesława Lisowskiego i Kazimierza Stebelskiego nowe warsztaty i pracownie niezbędne do planowanego programu nauczania. W 1929 roku Zdzisław Mączeński zaprojektował jeszcze bursę dla uczniów (więcej przeczytasz TUTAJ).


Szkoła Powszechna im. Stanisława Kostki, obecnie Szkoła Podstawowa nr 101 im. Jana Kochanowskiego. Ulica Wspólna 5/7. Budynek szkolny wybudowany w latach 1925-1926 (więcej przeczytasz TUTAJ).

Dawna Szkoła Powszechna przy dawnej ulicy Aleksandrowskiej 124, dzisiaj ulica Limanowskiego 124, Publiczne Gimnazjum nr 6. Budynek powstał w latach 1927-1929 (więcej przeczytasz TUTAJ).

Miejski Dom Wychowawczy przy ulicy Przędzalnianej 66. Obiekt początkowo był przeznaczony na Miejski Dom Noclegowy, wybudowany w latach 1924-1929. Dzisiaj siedziba Centrum Medycznego "Księży Młyn" (więcej przeczytasz TUTAJ).

Gimnazjum Męskie przy klasztorze o.o. bernardynów, dzisiaj Katolickie Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. bł. Anastazego Pankiewicza. Wybudowane w latach 1932-1937, ulica Pankiewicza (więcej przeczytasz TUTAJ).

Salezjańska Szkoła Rzemiosł, ulica Wodna 34. Istniejący obiekt Szkoły Rzemiosł rozbudowano w latach 30. XX wieku prawdopodobnie według projektu autorstwa Wiesława Lisowskiego. Obok internatu planowano wzniesienie sali mieszczącej 7 tysięcy osób oraz kina dla 1600 widzów (więcej przeczytasz TUTAJ).

- inne gmachy użyteczności publicznej

Dawna Łaźnia Miejska, później Zakład Kąpielowy na rogu ulicy Wodnej 25 i Nawrot (1922-1924) – układ złożony z dwóch prostopadłych skrzydeł połączonych częścią środkową na planie koła, całość o formach klasycznych. Dzisiaj apartamentowiec "Rotondo" (więcej przeczytasz TUTAJ).

Zespół Klinik Okręgowego Związku Kas Chorych im. Prezydenta Ignacego Mościckiego, dawna ulica Zagajnikowa - dzisiaj Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. Norberta Barlickiego, ulica Kopcińskiego 22 (więcej przeczytasz TUTAJ).

Pawilon dla dzieci chorych na gruźlicę przy dawnym Szpitalu Dziecięcym im. Anny Marii. Ufundowane przez grupę fabrykantów łódzkich z Matyldą i Edwardem Herbstami na czele w 1905 roku założenie szpitalne, w okresie międzywojennym zostało rozbudowane o pawilon im. Juliusza Kunitzera dla dzieci chorych na gruźlicę, według projektu Wiesława Lisowskiego z 1928 roku. Dzisiaj Ośrodek Pediatryczny im. Janusza Korczaka. Dawna ulica Rokicińska 11, obecnie al. Piłsudskiego 71.

Stacja oczyszczania ścieków na Lublinku, z elementami „polskiej sztuki dekoracyjnej”. Obiekt powstał w latach 1927-1928, został rozebrany w latach 90. XX wieku. 
Na zdjęciu: lata 1939-1944 - budynek nieistniejącej, oczyszczalni ścieków na Lublinku, widziany od strony południowo-wschodniej.
(źródło fotografii: Foto Polska http://lodz.fotopolska.eu)

Przebudowa dawnego gmachu szkolnego na siedzibę Magistratu (lata 1924-1925), obecnie Muzeum Etnograficzne i Archeologiczne, pl. Wolności 16.

Miejska Galeria Sztuki w parku im. Henryka Sienkiewicza (1924). Obecnie Ośrodek Propagandy Sztuki Miejskiej Galerii Sztuki przebudowany w latach 2000-2006 (więcej przeczytasz TUTAJ).

Siedziba Wydziału Kanalizacji  i Wodociągów Urzędu Miasta przy ulicy Narutowicza 65, róg Lindleya (lata 1928-1930), obecnie Rektorat Uniwersytetu Łódzkiego. Budynek o modernistycznej formie z narożną wieżą zegarową (więcej przeczytasz TUTAJ).


Dawny Dom Księży Emerytów, dzisiaj siedziba Centrum Pomocy Rodzinie, wybudowany w 1930 roku. Ulica Broniewskiego 1a (dawna Kapliczna).

Dawny Dom Akcji Katolickiej, dzisiaj obiekt biurowy. Zbudowany w latach 30. XX wieku, znajduje się przy ulicy Wólczańskiej 225.

Budynek Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA przy ulicy Moniuszki 4a (lata 1932-1939), przebudowa 1947-1949. Jedno z najciekawszych dzieł funkcjonalistycznych w polskiej architekturze lat 30. XX wieku (więcej przeczytasz TUTAJ).

Dom-Pomnik im. Marszałka Józefa Piłsudskiego przy ulicy Traugutta 18 (lata 1933-1939). Nieukończony obiekt z elewacjami z surowej cegły, kończony w latach 1984-1986 według projektu Jerzego Kurmanowicza, jako Łódzki Dom Kultury, oblicowany został zgodnie z pierwotnymi planami piaskowcem – o czterech skrzydłach otaczających wewnętrznych dziedziniec, utrzymany w formach tak zwanego półmodernizmu (więcej przeczytasz TUTAJ).

Dom Ludowy Związku "Praca", dzisiaj siedziba Komitetu Wojewódzkiego Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych. Dawny Wodny Rynek, dzisiaj Plac Zwycięstwa 13. Powstał w 1929 roku.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1935.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1936.

- budownictwo mieszkalne

I Kolonia mieszkalna FKW na Radiostacji, tzw. Osiedle oficerskie przy ulicy Stefana Kopcińskiego, Aleksandra Zelwerowicza i Tkackiej. Zespół siedmiu domów ośmiorodzinnych o formach „stylu dworkowego”, otoczonych ogrodem (więcej przeczytasz TUTAJ).

Kolonia mieszkalna Spółdzielni Drużyn Konduktorskich, rejon ulicy Wygodnej i Dembińskiego. Zespól miał składać się z 15 wolno stojących trzypiętrowych budynków wielorodzinnych typu klatkowego. W latach 1928-1929 zrealizowano część założenia.

Dom Wandy Potzowej i Mariana Potza przy ulicy Radwańskiej 38 (dawniej Radwańska 26). Wybudowany w latach 1926-1929. 


Willa Heleny Brodzkiej przy ulicy Gdańskiej 79 z roku 1928. Reprezentuje uproszczoną formę modernistyczną (więcej przeczytasz TUTAJ).

Ulica Wierzbowa 28. Dom własny architekta Wiesława Lisowskiego, wzniesiony w latach 1929-1933. Obok niewielkiego, piętrowego domu mieszkalnego, w ramach posesji usytuowanej w głębi kwartału, znajduje się parterowy, wolno stojący budynek przeznaczony na pracownię architektoniczną oraz garaż. Obiekt ukryty wśród bloków mieszkalnych z lat 70.

Wiesław Lisowski był pierwotnym właścicielem tego domu, wybudowanego w latach 1934-1936. Ulica Sasanek 47/51.

Ulica Żeromskiego 117a - w parku im. ks. Józefa Poniatowskiego. Willa przeznaczona dla Prezydenta Miasta Łodzi Bronisława Ziemięckiego, wzniesiona w 1922 roku (więcej przeczytasz TUTAJ).

- kościoły

Kościół rzymsko-katolicki Opatrzności Bożej przy ulicy Kolińskiego 26 (dawna Jagielońska), róg Inflanckiej. Powstał w 1932 roku w prostej, kubicznej formie. W 1947 roku został rozbudowany o frontową wieżę projektu Zygmunta Fedorskiego (więcej przeczytasz TUTAJ).

Kaplica pw. św. Elżbiety Węgierskiej przy ulicy Spornej 71/73 wraz z budynkami klasztornymi o.o bernardynów – planowany jako kaplica towarzysząca kościołowi i obszernemu zespołowi klasztornemu, które nie zostały zrealizowane. Zbudowany w 1932 roku (więcej przeczytasz TUTAJ).

Kościół rzymsko-katolicki pw. bł. Urszuli Ledóchowskiej przy ulicy Obywatelskiej 60. Powstał w latach 1932-1933 (więcej przeczytasz TUTAJ).


Rozbudowa kościoła Przemienienia Pańskiego przy ulicy Rzgowskiej, od 1935 – 1940 przeprowadzono gruntowną przebudowę kościoła według projektu Wiesława Lisowskiego, polegającą na przedłużeniu korpusu i wzniesieniu fasady utrzymanej w stylizacji tzw. skandynawskiego gotyku (z niską wieżą). W latach 1955-1958 przekształcono część frontową, podwyższając wieżę według projektu R. Fettera i Witolda Millo (więcej przeczytasz TUTAJ).

Wiesław Lisowski był z pewnością, obok Józefa Kabana, najwybitniejszym architektem Łodzi okresu międzywojennego. W jego twórczości odnaleźć można wszystkie charakterystyczne konwencje stylowe epoki, choć jako absolwent petersburskiej akademii z pewnością preferował motywy klasycyzujące. Liczne wzniesione przez niego gmachy użyteczności publicznej nadal dobrze służą mieszkańcom miasta i stanowią ważne akcenty architektury Łodzi.

Źródła:
Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.
Justyna Brodzka. Architekci miasta Łodzi. Wiesław Lisowski.
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1: Obiekty użyteczności publicznej.
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 2: Osiedla i obiekty mieszkalne.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz ze stron: 
Fabrykancka.pl http://www.fabrykancka.pl
Foto Polska http://lodz.fotopolska.eu

Fot. współczesne Monika Czechowicz

niedziela, 24 czerwca 2018

sobota, 23 czerwca 2018

Kościół Przemienienia Pańskiego, ulica Rzgowska 88.

Kościół Przemienia Pańskiego, potocznie nazywany przez łodzian Białym Kościołem.


Położony jest w dzielnicy Górna przy ulicy Rzgowskiej 88 – u zbiegu z ulicą Broniewskiego. Jest miejscem spotkań i modlitw rzymskokatolickiej parafii pw. Przemienienia Pańskiego.
Strona parafii: http://przemienieniepanskie.pl/


W 1905 roku, na południowych rubieżach miasta przy ulicy Rzgowskiej, wzniesiono niewielką kaplicę jako filię parafii św. Wojciecha na Chojnach. Kiedy w 1915 roku bp Stanisław Zdzitowiecki, ordynariusz włocławski, erygował parafię, zaproponowano rozbudowę świątyni. 
4 stycznia 1925 roku kościół poświęcił bp Wincenty Tymieniecki.


W latach 1923-1925 do kaplicy dobudowano trzynawowy korpus. W 1935 roku przebudowano cały korpus nawowy i wieżę nad wejściem. 

"Echo", rok 1935.

W latach 1935-1940 przeprowadzono gruntowną przebudowę kościoła według projektu Wiesława Lisowskiego, polegającą na przedłużeniu korpusu i wzniesieniu fasady utrzymanej w stylizacji tzw. skandynawskiego gotyku (z niską wieżą).
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1935.

Lisowski zaproponował ujęcie całego korpusu świątyni w długi ciąg wąskich lizeno-skarp, zaś smukła fasada miała być ujęta podobnymi skarpami, dominującymi nad całością. Niestety nie zrealizowano w całości tego zamierzenia architektonicznego, a wieża pozbawiona została swojej strzelistości.

Kościół Przemienienia Pańskiego w okresie II wojny światowej 
(źródło: FotoPolska)


W latach niemieckiej okupacji świątynia była czynna jako jedna z nielicznych w Łodzi.
Po wojnie, w latach 1955-1958 przeprowadzono trzecią przebudowę kościoła, która objęła likwidację wąskich lizen poprzez połączenie ich w grubsze pilastry, budowę wysokiej wieży (według projektu R. Fettera i Witolda Millo)…


...powiększenie okien, montaż rozety nad głównym wejściem oraz wykonanie nad bocznymi portalami płaskorzeźb przedstawiających chrzest Polski w 966 roku i śluby lwowskie króla Jana Kazimierza w 1656 roku. 


Ponadto w 1953 roku namalowano wewnątrz na sklepieniu wzdłuż nawy głównej polichromie przedstawiające procesję polskich świętych i błogosławionych (m.in. św. Benedykta, św. Jana, św. Mateusza, św. Stanisława, Adama Chmielowskiego, Maksymiliana Marii Kolbego i Marii Teresy Ledóchowskiej). Autorem projektu polichromii był Chwalisław Zieliński
W wyposażeniu kościoła znajdują się między innymi ołtarz mszalny i Najświętszy Sakrament ze szlachetnego kamienia, drewniany ołtarz boczny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, ołtarz boczny ze szlachetnego kamienia z obrazem Matki Boskiej Berdyczowskiej wykonany w technice mozaiki z muszelek, wykonany w latach 30. XX wieku.
W latach 1981–1984 wyremontowano wnętrze kościoła, przebudowano chór, dodano elementy stiukowe wokół okien, łuków a także w prezbiterium. 


W 1991 roku wzniesiona została nowa dzwonnica, na której zawieszono trzy dzwony. 


Znajduje się ona w północno-wschodnim narożniku, zbudowana została w formie trzech arkad.

Teren kościoła od strony północnej i częściowo wschodniej ogrodzony jest murkiem, a od południa zadrzewiony.


Kościół posiada korpus trzynawowy, 7-przęsłowy, zamknięty półokrągłym prezbiterium, oflankowanym dwoma kwadratowymi aneksami mieszczącymi kaplicę i zakrystię.


Między zakrystią na nawą boczną znajduje się wnęka ze schodami na strych.
 
W kalenicy biegnącej na wysokości 16 metrów widoczna jest 8-boczna sygnaturka z hełmem iglicowym.


Fasada jest ekspresyjnie, rytmicznie rozrzeźbiona, z lizeno-skarpami przecinającymi biegnący górą pas ciemnego tynku o groszkowanej fakturze.


W przyziemiu wieży znajdują się drzwi ujęte kamiennym portalem z nadprożem na wolutowych konsolach.


Nad nim okulus i wydłużone trójdzielne okno.

W zwieńczeniu wieży zastosowany został trzykrotnie powtórzony gzyms kordonowy i gzyms wieńczący.


W bocznych elewacjach partii frontowej znajdują się drzwi do krucht ujęte portalami, jak w fasadzie. Nad nimi znajdują się, wspomniane już kamienne płaskorzeźby przedstawiające Chrzest Polski i Śluby Jana Kazimierza (od północy).


Dom katechetyczny został wybudowany w 1960 roku, rozbudowany w 1979 oraz w 1993.


Przed gmachem świątyni, na lewo od głównego wejścia, znajduje się posąg Matki Boskiej, kilkukrotnie dewastowany na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku.


Na początku 2017 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków.

Przeczytaj jeszcze:


źródła:
Marek Budziarek. Świątynie Łodzi.
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1. Obiekty użyteczności publicznej.
Wikipedia https://pl.wikipedia.org

Fot. archiwalna pochodzi ze strony FotoPolska (lodz.fotopolska.eu)

Fot. współczesne Monika Czechowicz