niedziela, 4 maja 2025

Zofia Garlicka i park jej imienia.


Decyzją Rady Miejskiej powstał w Łodzi park, który nosi imię Zofii Garlickiej. Park znajduje się w obrębie ulic Przedniej, Emilii Szczanieckiej, Stanisławy Leszczyńskiej oraz al. Matek Polskich, w sąsiedztwie Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki.

Jego patronka Zofia Garlicka była pierwszą w Łodzi lekarką fabryczną. Gdy przybyła do miasta w 1907 roku, miała już za sobą między innymi studia w Szwajcarii, nostryfikację dyplomu w Kazaniu, działalność niepodległościową i bojową w strukturach Polskiej Partii Socjalistycznej.

(źródło fotografii: CGK - Człowiek roku 1905 – Zofia Garlicka)


W latach 1895–1898 Garlicka studiowała medycynę na Uniwersytecie w Genewie, a następnie w Zurychu, gdzie w 1900 roku uzyskała dyplom lekarski. Podczas studiów działała w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. W roku 1901 zdała egzamin państwowy na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Kazaniu. Po odbyciu w klinice prof. Henryka Jordana specjalizacji w zakresie położnictwa i ginekologii, podjęła praktykę zawodową w Ząbkowicach (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej). Od grudnia 1901 roku uczestniczyła gościnnie w posiedzeniach Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego (TLCz), a w 1902 roku została członkinią TLCz (w jego szeregi wprowadził ją Władysław Biegański).


Na przełomie lat 1903 i 1904 lekarka przeniosła się do Częstochowy i podjęła pracę w ambulatorium, a od 1906 roku także w szpitalu Huty „Częstochowa” B. Hantkego w Rakowie (od 1928 roku dzielnica Częstochowy) oraz w Przytułku Położniczym i Szkole Położniczej doktora Gracjana Pisarzewskiego. Prowadziła również prywatną praktykę lekarską. Pomimo intensywnej pracy zawodowej, borykała się z trudnymi warunkami materialnymi, które spowodowane były aresztowaniem męża przez Rosjan wiosną 1905 roku, jego późniejszą ciężką chorobą i wreszcie finansowaniem studiów rozpoczętych przez niego w Paryżu.


Począwszy od 1900 roku, Garlicka działała pod pseudonimem Mata w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); prowadziła m.in. wykłady w kółkach partyjnych. W roku 1904 wstąpiła do Koła Inteligencji PPS w Częstochowie, a od lutego 1905 roku była członkinią techniki Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS. Wraz z Zofią Prauss i innymi kobietami przewoziła do Częstochowy przez granicę w Herbach broń, amunicję i materiały wybuchowe. Jej mieszkanie niejednokrotnie służyło za lokal konspiracyjny i podręczny magazyn broni. Po ogłoszeniu manifestu październikowego, na początku listopada 1905 roku, Garlicka została wybrana w Częstochowie przewodniczącą Związku Kobiet, organizacji o charakterze socjalistycznym. Garlicka była też współzałożycielką, a od września 1906 roku członkinią zarządu Towarzystwa Szerzenia Wiedzy w Częstochowie.

"Rozwój", rok 1909.

Na początku 1907 roku przyjechała do Łodzi, gdzie otrzymała posadę lekarki fabrycznej w zakładach włókienniczych Scheiblera i Grohmana. Wycofała się wtedy z czynnej pracy partyjnej i zaangażowała się silniej w działalność społeczną, przede wszystkim w organizowanie opieki nad matką i dzieckiem. W 1908 roku zrezygnowała z pracy lekarki fabrycznej i objęła kierownictwo zorganizowanego przez siebie Przytułku Położniczego Towarzystwa Dobroczynności, później pracowała także w szpitalu miejskim. Od tegoż roku, w fabrykach włókienniczych Łodzi zbierała materiał statystyczny dotyczący śmiertelności wśród niemowląt, których matki były robotnicami fabrycznymi. 

"Rozwój", rok 1908.

Garlicka była inicjatorką tworzenia żłobków przyfabrycznych w Łodzi; działała również w instytucji „Kropla mleka”, pomagającej dzieciom z najbiedniejszych rodzin. 
Przeczytaj w baedekerze:

Matki z dziećmi przed stacją "Kropli Mleka", ok. 1910.
(źródło fotografii: Muzeum Miasta Łodzi)

"Czasopismo Lekarskie", rok 1908.

"Czasopismo Lekarskie", rok 1908.

Od 1907 roku Garlicka należała do Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego. 

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.


"Rozwój", rok 1910.

W roku 1918 przeniosła się do Warszawy. Początkowo pracowała w Szpitalu św. Ducha oraz w szpitalu ginekologicznym Kasy Chorych, a od 1930 r. w Szpitalu Ujazdowskim, gdzie kierowała oddziałem ginekologiczno-położniczym. W roku 1933 kierowała oddziałem położniczo-ginekologicznym Szpitala Szkolnego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Przez pewien czas pracowała również jako lekarka szkolna w Gimnazjum i Liceum im. N. Żmichowskiej. Garlicka działała w licznych organizacjach społecznych i zawodowych; zasiadała w zarządzie Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej, współtworzyła Zrzeszenie Lekarek Polskich (którego później była przewodniczącą), należała również do innych organizacji lekarskich, krajowych i zagranicznych. 

"Głos Polski", rok 1927.

Garlicka współpracowała z redakcjami czasopism medycznych: „Ginekologia”, „Lekarz Polski”, „Opieka nad Dzieckiem”. W swoich artykułach i odczytach nieustannie propagowała ideę opieki nad matką i dzieckiem.

Zofia i Stanisław Garliccy.

W małżeństwie ze Stanisławem Garlickim (1875–1935), chemikiem i matematykiem, profesorem Politechniki Warszawskiej, miała syna, który zmarł w dzieciństwie (w 1902 roku), oraz trzy córki: Jadwigę, zamężną ze Stefanem Putowskim, Wandę, - i Zofię (1912–1942), zamężną ze Stanisławem Jankowskim „Agatonem”, żołnierzem AK, architektem.

Zofia Garlicka z mężem w ich przydomowym ogrodzie, Warszawa, ul. Topolowa 8 (obecnie al. Niepodległości 216).
(źródło: Maria Ciesielska, Szpital obozowy dla kobiet w KL Auschwitz-Birkenau (1942-1945). 
Biographical notes on some Auschwitz prisoner doctors | Medical Review Auschwitz

Od jesieni 1939 roku Garlicka przechowywała ściganych Żydów, organizowała im pomoc oraz dostarczała papiery „aryjskie”. Jej mieszkanie (przy al. Niepodległości 216 lok. 9) było „skrzynką” poczty konspiracyjnej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, zatrzymywali się w nim kurierzy tras zagranicznych. Z lokalu tego korzystała pisarka Maria Dąbrowska, przygotowująca artykuły do prasy konspiracyjnej, odbywały się tam również spotkania tajnej Szkoły Teatralnej. Wiosną 1941 roku, podczas akcji „Dorsze”, przechowywano w nim trzech oficerów angielskich zbiegłych z oflagu pod Poznaniem.
11 sierpnia 1942 roku Garlicka wraz z młodszą córką Zofią została aresztowana w swoim mieszkaniu przez Niemców. Przesłuchiwana przez gestapo w alei Szucha, niczego nie ujawniła. Podczas przewożenia karetką więzienną na Pawiak zażyła truciznę, lecz odratowały ją lekarki ze szpitala na Pawiaku. 14 października 1942 roku została wywieziona wraz z córką do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie starała się pomagać innym, m.in. opiekując się chorymi więźniarkami. Zmarła 18 listopada 1942 roku, po zarażeniu się tyfusem.

Zdjęcia obozowe Zofii Garlickiej. Auschwitz 1942. 
Zdjęcia wykonał Edward Brasse (1917-2012), więzień obozu. Na polecenie komendantury Auschwitz sfotografował kilkadziesiąt tysięcy współwięźniów.
(Fot. Edward Brasse ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birke)
(źródło: Instytut Pamięci Narodowej)

Na okupacyjnych losach Zofii Garlickiej oparte zostało znane opowiadanie Marii Dąbrowskiej „W piękny letni poranek” (Warszawa, 1948).
Przeczytaj:
Nr_26.pdf/ „W piękny letni poranek”


źródła:
CGK - Człowiek roku 1905 – Zofia Garlicka
Instytut Pamięci Narodowej

"Rozwój", rok 1910.

Fotografie archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej W Łodzi oraz stron:
CGK - Człowiek roku 1905 – Zofia Garlicka
Instytut Pamięci Narodowej
Fot. współczesne Monika Czechowicz
Posted by Brak komentarzy:
Labels: , ,
Subskrybuj: Posty (Atom)